نمد؛ هنر فراموش شده

نویسنده : نجاهی

 صنایع دستی قوم ترکمن با قدمتی به بلندای تاریخ، ریشه در فرهنگ و اعتقادات آن ها دارد. از پشتی و فرش دوروی ابریشم گرفته تا زیر انداز های نمدی که از شاخص ترین صنایع دستی منطقه  جرگلان به شمار می آید، معرف فرهنگ غنی و استوار این خطه مرزی محسوب می شود. نمد مالی حرفه ای است که در چند دهه گذشته از فعالیت های اهالی جرگلان به شمار می آید و زیر اندازهای نمدی در اندازه ها و طرح های مختلف از تولیدات و محصولات شاخص این عرصه است. نمد با استفاده از پشم گوسفند و رنگ طبیعی طی مراحلی توسط مردان و زنان روستایی روی حصیر بافته می شود. امروزه بسیاری از منازل  اهالی این منطقه هنوز هم به زیر اندازهای نمدی(کچه) مزین است.نمد که از پشم گوسفند تهیه می شود و طرح های نقش بسته روی آن خبر از فرهنگ و اصالت این قوم می دهد، این روزها دیگر نفس های آخرش را می کشد و تنها به عنوان یادگاری از این حرفه فراموش شده  محسوب و از آن یاد می شود. اهالی، نمد مالی را که در زبان محلی «کچه باسماق» می گویند به باد فراموشی سپرده اند و دستان پرتوانشان کمتر به رنگ های چشم نوازی که با آن طرح های روی کچه را با پشم آماده می کنند آغشته می شود. حال که از کودکان جرگلانی کمتر کسی ذره ذره روی هم چیده شدن پشم و غلتیدن نمد روی حصیر را در کنار مادرانشان نظاره گر بوده اند، نشانی اش را از فردی می گیرم که هنوز هم کنج خانه اش چند رول زیرانداز نمدی جا خوش کرده و جانمازش از جنس نمد است. خانم «ربانی» که ۶۵ بهار از عمرش را سپری کرده است با اشاره مختصری به شیوه تهیه نمد (کچه) می گوید: نمد از پشم گوسفند و رنگ های طبیعی تهیه می شود که شستن پشم و چیدن آن روی حصیر و آماده کردن بستر و زمینه اصلی کچه توسط خانم ها صورت می گیرد و غلتاندن و سفت کردن(پرس کردن)آن توسط آقایان انجام می شود.
وی می افزاید: نمد در گذشته زینت بخش خانه هایمان بود که امروزه جایش را به موکت و فرش های ماشینی سپرده است و کمتر مورد توجه و استقبال اهالی قرار دارد.
وی ادامه می دهد: روزگاری «کچه» به عنوان اصلی ترین پوشش کف اتاق در میان ترکمن ها در ردیف اول جهیزیه دختران قرار می گرفت و امروزه در اندازه های کوچک به عنوان هدیه به یکدیگر اهدا می شود و جنبه تزئینی به خود گرفته است. یکی دیگر از اهالی به اهمیت بالای نمد در چند دهه گذشته در این منطقه اشاره می کند و می گوید: به واسطه این که دامداری از مشاغل اصلی این منطقه به شمار می آید و نمد از پشم گوسفند تهیه می شود، ماده اولیه نمد بعد از فصل پشم چینی گوسفندان مهیاست.
«پناهی» با بیان این که اکنون فقط در برخی روستاهای جرگلان آن هم در بعضی از ایام سال نمد مالی انجام می شود می گوید: نمد به صورت فرش (کچه)در گذشته به سبب ضخامت، در منازل روستاییان به عنوان عایق نیز ایفای نقش می کرد و اکنون پوششی برای چوپانان و اسب های منطقه محسوب می شود. وی می افزاید: در سال های اخیر کچه زینت بخش خانه هایمان بود و اکنون فراموش شده است و در صورت برگزاری نمایشگاه های عرضه صنایع دستی فرصتی برای شناساندن و احیای این هنر نیمه جان فراهم خواهد شد و سنت هایمان را حفظ خواهیم کرد.وی ادامه می دهد: در صورت تولید نمد در اندازه های مختلف و طرح های شکیل،نه به عنوان زیر انداز و فرش، بلکه به عنوان اثر هنری جایگاه خود را به دست خواهد آورد و در مقوله جذب توریست اثر گذار خواهد بود.مسئول اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری راز و جرگلان با اشاره به این که این شهرستان در زمینه صنایع دستی از ظرفیت بالایی برخوردار است، می گوید: در نمایشگاه های استانی و کشوری، صنایع دستی منطقه توسط نمایندگانی از راز و جرگلان به نمایش گذاشته می شود که نمد نیز یکی از شاخص ترین آثار این شهرستان  محسوب  و در کنار دیگر صنایع دستی شناسانده و به نمایش گذاشته می شود.
«بهادری» بابیان این که تولید نمد برای فعالان صنایع دستی توجیه اقتصادی ندارد، می افزاید: در حال حاضر تولید نمد در این شهرستان برای مصرف خود تولید کننده است.
وی تصریح می کند: به دنبال احیا و حفظ رشته های صنایع دستی در راز و جرگلان هستیم.