موتورریزش نیروی انسانی کارگاه ها سرعت می گیرد

افشره

با این که ایجاد خوشه های صنعتی و زنجیره های ارزش برای تولید از کوتاه ترین راه ها برای رسیدن به اشتغال پایدار در استان است اما مشکلاتی که در استان وجود دارد موجب شده در حال حاضر تنها 2 خوشه صنعتی در استان شناسایی و اجرایی شود. اشتغال صنعتی استان ناپایدار است به نحوی که شاهد ریزش نیروی انسانی در کارگاه ها هستیم.

 آیا اشتغال صنعتی در استان پایدار است ؟ آیا به عوامل موثر در ایجاد اشتغال پایدار توجه می شود؟ تا چه اندازه در بهبود اوضاع کسب و کار صنایع استان موفق بوده ایم و چقدر به ایجاد زنجیره های ارزش برای اشتغال پایدار توجه داریم؟ این ها از جمله سوال هایی است که وقتی سخن از خوشه های صنعتی به میان می آیدبه ذهن متبادر می شود؟ به نظر شما چرا در استان های بزرگ بازارهای مجزا  با مشاغل یکسان وجود دارد؟ چرا تولید کنندکان و فروشندگان به این نتیجه رسیده اند که باید در یک مکان جغرافیایی و در کنار هم کسب و کار خود را راه اندازی کنند؟ یکی از دلایل عمده این تجمع و فعالیت خوشه ای رسیدن به اشتغال پایدار است و بازاریان از گذشته های دور به این نتیجه رسیده اند. با این که کارکرد خوشه ها به خوبی برای تولید کنندگان روشن است اما در خراسان شمالی هنوز برخی صنایع و تولید کنندگان به اهمیت خوشه های صنعتی پی نبرده اند. به نحوی که در حال حاضر 2 خوشه صنعتی در استان وجود دارد و برنامه مدونی برای ایجاد خوشه های صنعتی موجود نیست و به دلیل مسائل فرهنگی رغبتی برای تمرکز زایی مشاغل از سوی صنایع کوچک و متوسط و تولید کنندگان و حتی مشاغل خانگی وجود ندارد. این ضعف در ایجاد خوشه های تولید و صنعتی در حالی است که در سال های گذشته کوچک سازی بنگاه های کوچک و متوسط به طور چشمگیری موجب افزایش ریزش نیروی انسانی در کارگاه ها شده است. 

بنا به گفته صنعت گران و برخی مسئولان با افزایش هزینه ها و افزایش نیافتن سود تولید بنگاه های کوچک و متوسط برای جبران سود خود اقدام به  تعدیل نیروی انسانی می کنند.  یکی از راهکارهای اساسی که در محافل علمی برای سامان دهی به بحث صنایع کوچک و متوسط مورد توجه قرار گرفته است، تجمیع این بنگاه ها و سازمان دهی آن ها در قالب خوشه های صنعتی است.تمرکز تعدادی از بنگاه های کوچک و متوسط در یک حوزه جغرافیایی، موجب ایجاد مزایایی برای بنگاه های درون خوشه می شود. به عبارت دیگر، با تجمیع شرکت هایی که در زمینه های مشابه یا مرتبط فعالیت می کنند، این شرکت ها می توانند از مزایایی از قبیل صرفه جویی های ناشی از مقیاس و تنوع، انتقال دانش و فناوری و افزایش رقابت پذیری برخوردار شوند و در نهایت به اشتغال پایدار دست یابند.یک کارشناس اقتصادی در این باره می گوید: در ابتدا در مورد خوشه ها باید بدانیم بخش صنعتی که در سطح یک استان و یا کشور گسترده شده، یک شهرک صـنعتی کـه در آن صنایع مختلف مستقر و محصولات مختلفی تولید می شود و گروه کوچکی از واحدهای اقتـصادی کـه در کنـار هم جمع شده و در یک کسب و کار به صورت موردی مشارکت می کنند، خوشه نیستند.

وی ادامه می دهد: خوشه های صنعتی تنها شامل واحدهای کسب و کار نمی شوند بلکه شامل تـأمین کننـدگان مـواد اولیـه، پیمانکـاران فرعـی، خریـداران، صـادرکنندگان، تأمین کنندگان ماشین آلات، نهادهای مختلف پشتیبان، مشاوران، خدمات عمومی، واحدهای مربوط بـه سیـستم حمـل و نقل می شوند اما خوشه هایی که در استان وجود دارد مجموعه ای از واحدهای تولیدی و برخی مشاغل مرتبط با آن خوشه است.وی ادامه می دهد: با این که مزیت های قابل توجهی برای خوشه ها ایجاد شده است، اما یا حداقل صنایع برای ایجاد خوشه موجود نیست، یا رغبتی برای پیوستن به خوشه ها وجود ندارد و یا برنامه ها محدود به ابلاغیه های دولت می‌شود و این از مشکلات شناسایی خوشه های صنعتی در استان است.

بی رغبتی برای کار گروهی

رئیس اداره اشتغال اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی هم می گوید: خوشه ها تعریف خاص خود را دارند و بر اساس این تعریف، تعداد صنعت گران و تولید کنندگان آن تولید باید به حدی باشند که بتوانند خوشه را تشکیل دهند و از نظر مکانی هم در یک مکان مستقر باشند.«نجفی» با بیان این که تنها 2 خوشه صنعتی در استان وجود دارد که شرکت شهرک های صنعتی روی آن ها کار می کند، اظهارمی کند: در مشاغل خانگی هم بحث تشکیل زنجیره ارزش و پشتیبان وجود دارد که شباهتی به خوشه ها دارد.وی ادامه می دهد: تمرکز صنایع در یک مکان مزایایی برای آن دارد و به عنوان مثال موجب افزایش قدرت رقابت پذیری آن ها می شود، همانطور که در شهرهای مختلف بازارچه های گوناگون از مشاغل مختلف وجود دارد که به آن ها کمک می کند.

وی با بیان این که ایجاد خوشه ها در توسعه پایدار اشتغال مؤثر است، عنوان می‌کند: ترجیح وزارت کار به عنوان دبیر خانه مشاغل پشتیبان این است که مشاغل کوچک در قالب خوشه و زنجیره ارزش فعالیت کنند.با وجود این که زنجیره های ارزش و خوشه های صنعتی دارای مزایای اثبات شده ای هستند اما باید دلیل بی رغبتی تولید کنندگان برای ملحق شدن به این خوشه ها را هم دریابیم، در این باره «نجفی» یادآوری می کند که همچنان فرهنگ کارگروهی در بین تولید کنندگان و صنعت گران وجود ندارد، همانند تعاونی های استان که به این دلیل موفق نبوده اند و استان نتوانسته سهم 25 درصدی خود را از تعاونی ها دریافت کند.وی ادامه می دهد: همین مشکلات به نوعی مانع ایجاد خوشه ها در استان می شود و اعتماد برای کار جمعی در حال حاضر در استان وجود ندارد.وی اظهارمی کند: حتی در بین فارغ التحصیلان دانشگاهی استان هم این ضعف دیده می شود و با این که کارگروهی موجب جبران نواقص یکدیگر می شود اما متاسفانه در استان مورد توجه قرار نمی گیرد.

وی ادامه می دهد: در برنامه جامع کارآفرینی همه این موارد مد نظر قرار گرفته است اما اجرای آن کار جمعی را می خواهد تا فرهنگ سازی در این باره انجام شود.وی اضافه می کند: سال گذشته 1.5 میلیارد تومان برای مشاغل خانگی در نظر گرفته شده بود که مشاغل پشتیبان اختصاص داده می شد امسال هم 2 میلیارد تومان برای این مشاغل در نظر گرفته شده است هر چند به مشاغل خانگی انفرادی هم پرداخت می شود اما اولویت با مشاغل پشتیبان برای تشکیل خوشه و زنجیره ارزش است.

شناسایی تنها 2 خوشه صنعتی در استان

در همین رابطه، سرپرست معاونت صنایع شرکت شهرک های صنعتی خراسان شمالی می گوید: رواج اجرای خوشه های صنعتی بدین گونه است که سازمان صنایع کوچک به استان های مختلف ابلاغ می کند که نقشه خوشه ها انجام ‌شود.

«حسین پور» با بیان این که پروژه ای به نام شناسایی خوشه های مستعد وجود دارد که به آن نقشه خوشه می‌گویند، اظهارمی کند: بر اساس آخرین بررسی که در استان انجام شده است، 3 خوشه مستعد شناسایی شده اند که شامل خوشه فرش، آبنبات و پلاستیک می شود.وی با بیان این که پروسه خوشه 3 تا 5 سال است و پس از آن با توجه به توسعه یافتگی خوشه زمان می برد، ادامه می دهد: در مورد خوشه آبنبات با استفاده از ظرفیت این خوشه نرخ دستوری آن در استان برداشته شده است.وی عنوان می کند: خوشه آبنبات استان محدوده جغرافیایی خاصی ندارد و شامل تمام آبنبات سازی های استان می‌شود.وی مهم ترین اصل ایجاد خوشه ها را اعتماد سازی ذکر و عنوان می‌کند: اعتماد صنعت گران به یکدیگر و اعتماد آن ها به شرکت شهرک ها هر کدام موضوع مهمی هستند و رقابت منفی بین ذی نفعان خوشه ها وجود دارد. اشتغال استان بنا به گفته مسئولان و شواهد عینی در مقطع زمانی کنونی ناپایدار شده است و با کوچک شدن صنایع کوچک و متوسط شاهد ریزش نیروهای کارگاه ها هستیم. در همین رابطه، رئیس خانه صنعت و معدن خراسان شمالی نظر دیگری دارد. «حیدریان» با بیان این که عمر متوسط کارگاه های صنعتی در استان متفاوت است و بستگی به نوع آن دارد، می‌گوید:مدیریت کارها، بازاریابی و تولید محصولات باکیفیت در بقای کارگاه ها تأثیر دارد.وی با بیان این که کارگاه های تولیدی در حال کوچک کردن اندازه خود هستند، اظهارمی‌کند: با بالا رفتن هزینه ها سودها افزایش نیافته است و این موجب شده کارگاه ها برنامه کوچک کردن را در پیش گیرند که در مرحله اول شامل ریزش نیروی انسانی می شود و به همین دلیل، در حال حاضر اشتغال بخش صنعت ناپایدار شده است.وی با بیان این که خوشه ها تأثیر مستقیمی بر توسعه پایدار دارند، ادامه می‌دهد: از زمانی که روی خوشه آبنبات کار شده حضور آبنبات در بازارها جدی تر شده و بسته بندی آن هم تغییر محسوسی داشته است.وی با بیان این که خوشه صنایع پلاستیک استان هم در دست مطالعه است، عنوان می کند: واحدهای صنعتی که بتوانند به عنوان یک مجموعه در کنار هم قرار بگیرند ظرفیت خوشه شدن را دارند.