در گفت و گو با «اباصلت رضوانی» مطرح شد:
بایدهای شعر آیینی
غفلت شاعران از «نوحه»
مرتضوی- سال هاست در عرصه شعر قلم فرسایی می کند و حضوری پررنگ در محافل ادبی به ویژه شعر آیینی دارد. عهده دار بودن مدیریت کارگاه شعر آیینی و دبیری کنگره های شعر آیینی استان او را به یکی از شاعران و فعالان عرصه ادبیات آیینی تبدیل کرده است. هر چند تالیف و گردآوری مجموعه هایی همچون «پرنده لای کاغذ و زیتون»، «گزاره های ناگزیر» و «حدیث ماه و نخلستان» و عضویت او در شورای شعر استان بخشی از فعالیت های این شاعر توانمند استان است اما فعالیت های گسترده او در عرصه شعر آیینی فرصتی را پیش روی مان قرار داد تا ساعتی با او به گفت و گو بنشینیم و با او از وضعیت شعر آیینی، آسیب ها و کمبودها و مولفه های مورد نیاز در این عرصه سخن بگوییم.
شما به عنوان دبیر هنری سومین کنگره ادبیات آیینی استان، ارتقای شعرآیینی را مستلزم افزایش دانش تاریخی شعرای این عرصه بیان کرده بودید. به عنوان مدرس تا چه اندازه این بستر را در کارگاه شعر آیینی فراهم کردید؟
نگاه ما به این نیاز یک سویه نبوده، بلکه با راه اندازی کارگاه های مقتل خوانی تلاش کردیم اطلاعات شاعران افزایش پیدا کند و سعی خواهیم کرد این جلسات را در دیگر مقوله ها همچون زندگی حضرت علی (ع)، حضرت زهرا(س) و پیامبر اکرم(ص) تداوم بخشیم اما در نهایت این شاعر آیینی است که باید برای رفع این نیاز گام بردارد.
یک شاعر آیینی لازم است چه بایدها و نبایدهایی را در شعر خود از لحاظ فرم، زبان و محتوا رعایت کند؟
در بحث فرم، شاعر آیینی همچون دیگر شاعران باید دانش ادبی خود را در مقوله هایی همچون آرایه ها، بدیع، نقد ادبی و آشنایی با سبک های شعر معاصر به شکل کاملاً تخصصی افزایش دهد زیرا محور و محتوای شعر آیینی، موضوع است و جاری شدن یک موضوع در شعر، مستلزم این است که شاعر این گونه ادبی، تسلط فوق العاده ای بر دانش ادبی آن داشته باشد.
در محتوا نیز علم و آگاهی نسبت به موضوعات آیینی، دانش تاریخی، تسلط به آیات و روایات، بصیرت و تشخیص درست از ضرورت های مذهبی، دینی و ارزشی است و گره خوردن با مسائل اجتماعی روز جامعه باید مد نظر قرار گیرد.توجه به فرم های ادبی متفاوت و این که شاعر در چه قالبی اثرخلق کند نیز بسیار مهم است، زیرا شاعر آیینی باید از همه ابزارهای فرمی شعر استفاده کند و تنها شعر کلاسیک را مورد توجه قرار ندهد.
شعر آیینی، برای پیشتاز بودن و حفظ تازگی مضامین خود به چه مولفه‌هایی نیاز دارد؟
شعر آیینی زنده و پیشتاز، جریانی است که با ذائقه مردم زمان خودش سازگار است، یعنی اگر شعر آیینی با ذائقه عاطفی و فکری مردم زمان خود سازگاری و مطابقت پیدا نکند محکوم به فراموشی است. می توان گفت شعر آیینی امروز ما بازآفرینی موضوعات آیینی، مطابق با عواطف انسان عصر ماست و این بازآفرینی عاطفی جدید و متناسب با عاطفه انسان عصر امروز است که سبب تازگی و جذابیت شعر آیینی می شود.
نظر شما درباره تاثیر جشنواره‌ها در شکل‌گیری جریان شعر آیینی چیست؟
از تاثیرگذاری جشنواره های ادبی، شب های شعر و کارگاه های تخصصی و جلسات شعر در پیشبرد جریان شعری به ویژه شعر آیینی نمی توان غافل شد و به جرئت می توان گفت از بستر این محافل است و استعدادهای جوان کشف و جذب می شوند و پرورش پیدا می کنند.
خوشبختانه شاهد برگزاری چندین محفل ادبی در شهر هستیم، ضمن این که برگزاری هفتگی کارگاه شعر آیینی و ارتباط شاعران با یکدیگر گویای فراهم بودن این زمینه است و البته برخورداری از بار معنوی و علمی جلسات نیز برای جذب علاقه مندان و ایجاد انگیزه برای حضور در جلسات بسیار مهم است.
از نظر شما چه کمبودهایی در شعر آیینی معاصر وجود دارد و چه موضوعاتی امروز مغفول مانده و شاعران استان کمتر به آن ها می‌پردازند؟
شاعر آیینی در وهله نخست باید جهان بینی دینی داشته باشد زیرا سبب می شود کل آفرینش های ادبی شاعر دینی، رنگ و بوی خاصی به خود بگیرد. نکته دیگر این که نوآوری در شعر آیینی به طور کلی در سطح کشور و استان دچار ضعف شده است و شاعران ما خیلی نوآوری ندارند. از سوی دیگر به واسطه این که مقوله های خاصی همچون شعر عاشورایی بیشتر موضوع شعر آیینی قرار گرفته لازم است به دیگر موضوعات نیز پرداخته شود. اما کمبود دیگری که دراین زمینه به چشم می خورد توجه به شعر کلاسیک است، در صورتی که اگر شاعران آیینی بیشتر به قالب های جدید روی بیاورند، قدرت نوآوری بیشتری پیدا می کنند.
وضعیت شعر آیینی امروز را چطور ارزیابی می‌کنید و اگر قرار بر آسیب‌شناسی شعر آیینی باشد، چه خطری شعر آیینی را تهدید می‌کند؟
افتادن به ورطه تکرار و نبود نوآوری را آسیب این عرصه می دانم. با این همه از آن جایی که 7، 8 سال است جلسات تخصصی شعر آیینی در استان دایر و باعث شده است بعضی از شاعران به این مقوله توجه کنند می توان جایگاه خوبی را برای این گونه شعری تصور کرد و با توجه به ظرفیت های موجود حمایت های خوبی هم صورت گرفته است.
خراسان شمالی قومیت های مختلفی را در دل خود جای داده است اما در زمینه شعر آیینی کمتر شاهد سروده هایی با لهجه های مختلف هستیم؛ دلیل آن چیست؟
در این زمینه اقدامی صورت نگرفته در حالی که زمینه آن فراهم است زیرا در ایام عزاداری در مناطقی که زبان های محلی رایج است در نوحه ها و مرثیه خوانی ها از زبان های بومی استفاده می شود و این ذخیره بزرگی است که می توان از آن استفاده کرد. در سال های اخیر نوحه سرایی کرمانجی انجام گرفته است و مداحان نوحه های کردی می خوانند اما امروزه به شکل تخصصی به این مقوله پرداخته نشده است، هر چند در کنگره ادبیات آیینی بخش اهل سنت گنجانده شده بود، ولی به نظر می رسد باید در این مقوله کار شود.
با این که در سال های اخیر شاهد آثاری در زمینه شعر آیینی بودیم، اما کماکان پل ارتباط شعر آیینی استان با مداحان اهل بیت(ع) کم رنگ است؛ علت آن را در چه می دانید؟
متاسفانه شاعران آیینی ما در مقوله نوحه وارد نشدند، در حالی که ابزاری ترین بخش نوحه، شعر آیینی است که کاملاً وجهه رسانه ای دارد. با وجود این ظرفیت مهم شاعران آیینی ما التفاتی به نوحه سرایی نداشتند و این یک غفلت است زیرا نوحه ارتباط بسیار گسترده ای با مخاطب مذهبی و رسانه های جمعی دارد و شاعران آیینی باید توجه ویژه ای به این مقوله داشته باشند. خوشبختانه طی یک سال اخیر، شاهد حضور برخی مداحان شهر در جلسات شعر آیینی استان بودم و اگر مداحان با شاعران ارتباط برقرار کنند، اتفاق های مبارکی رقم خواهد خورد.