«اوشین» و نکاتی خواندنی از دهه 60

بازپخش سریال خاطره انگیز «سال‌های دور از خانه» با نام اصلی «اوشین» به تازگی از شبکه تماشا آغاز شده است. «سال‌های دور از خانه» یک مجموعه تلویزیونی ژاپنی است که در سال ۱۹۸۳(۱۳۶۱ شمسی) توسط شبکه ان‌اچ‌کی ژاپن ساخته و در دهه 60 در ایران پخش شد. این سریال در روزگار تلویزیون‌های سیاه و سفید به یکی از مهم‌ترین و بهترین سریال‌های تلویزیون تبدیل شد. شب‌هایی که با جنگ تحمیلی همزمان شده بود و با پخش موسیقی تیتراژ این سریال، خانواده ها برای تماشای آن آماده می شدند. تماشای این سریال برای برخی افراد انگار خیلی مهم بود به طوری که گفته می شود حتی وقتی با دلهره در پناهگاه هم بودند، به هر شکلی که شده باید از بالای پشت بام کابل و آنتنی تعبیه می‌شد تا همه همسایه‌ها بتوانند در کنار هم نظاره گر ماجراهای و مصائب تمام نشدنی زندگی «اوشین» از کودکی تا پیری باشند و نمی خواستند یک سکانس آن را هم از دست بدهند چون دیگر تکراری در آن شبکه و این شبکه وجود نداشت که بتوان تماشای لحظه‌های از دست رفته را جبران کرد. خلاصه، ماجرا به قدری جدی و مهم بود که سریال «سال های دور از خانه» یا همان «اوشین» خودمان دیگر جزو جدایی ناپذیری از زندگی دهه شصتی ها شد. خاطراتی که هرگز نمی‌توان موسیقی و ماجراهایش را فراموش کرد. چارچوبی تأثیرگذار که وجوه اجتماعی و انسانی اش در نزدیک ترین شکل ممکن با مخاطب ایرانی همراه بود. مسیری که با دوبله جذاب و شنیدنی گویندگانش به سرپرستی «ژاله علو» و همراهی دیگر دوبلورها از جمله «فهیمه راستکار»، «مریم شیرزاد» و بسیاری دیگر و روایت‌های ریز و درشت جذاب قسمت‌های مختلف، خانواده ها را مجذوب صفحه تلویزیون می‌کرد. داستان این سریال که در قالب اصلی تا ۲۹۷ قسمت ادامه داشت از پیری و کهنسالی شخصیت اول داستان شروع می‌شود، جایی که «اوشین تاناکورا» به جای شرکت در جشن افتتاحیه فروشگاه هفدهم خود تصمیم می‌گیرد به یک سفر برود. خانواده او در نگرانی به سر می‌برند و نمی‌دانند او بدون خبر و تماس به کجا رفته است. «کای» نوه اوشین داستان عروسک «کوکشی» را که «اوشین» یک بار برای او تعریف کرده بود، به یاد می‌آورد. «کای» برای پیدا کردن مادربزرگ به دنبال او می‌رود و سرانجام اوشین را در «یاماگاتا» پیدا می کند. در آن جا هر ۲ سفری به گذشته را آغاز می کنند و از نقاط مختلف کشور ژاپن که «اوشین» سال‌ها قبل در آن جا می زیسته است، دیدن می‌کنند. مسیری که «اوشین» در آن ها به بیان یادآوری زمان‌های سخت و دشوارش در زندگی می‌پردازد.

آیاگو کوبایاشی (بازیگر نقش اوشین از ۶ تا ۱۰ سالگی)، یوکو تاناکا (بازیگر نقش اوشین از ۱۶ تا ۴۶ سالگی)، نوبوکو اوتاوا (بازیگرنقش اوشین از ۵۰ تا ۸۴ سالگی)، پینکو ایزومی (مادر اوشین)، میچیو اوجی (مادربزرگ اوشین)، شیرو نامیکی (رویوزو)، سوئیچیروه کیتامورا (تارو)، اتسوشی تاکاهاشی (هیتوشی)، میساکو تاناکا (میچیکو)، آیا شیکیا (کودکی کایو) ، ترومی آزوما (جوانی کایو)، تروکو ناگائوکا (مادربزرگ کایو)، میساکو واتانابه (تاکاهارا)، شینوبو ناگاوا (ریتسو)، ماساتوشی ناکامورا (شنساکو)، تارو ایشیدا (سیتارو) و هاروئه آکاگای (خانم هیزا) بازیگران این سریال ژاپنی پرطرفدار را تشکیل می‌دادند.

 پخش سریال اوشین در آوریل ۱۹۸۳ به‌عنوان یک درام صبحگاهی از شبکه NHK آغاز شد. این سریال شامل ۲۹۷ قسمت ۱۵ دقیقه‌ای بود که به گفته سوگاکو هاشیدا نویسنده سریال، داستان بر اساس وقایع زندگی زنی به نام واتسو کادا، مادر ریوهی وادا مؤسس سوپرمارکت‌های زنجیره‌های «یااوهان» ژاپن است. این سریال هنگامی که ژاپن در شرایط ویژه اقتصادی بود پخش شد و به سرعت مورد استقبال ژاپنی‌ها قرار گرفت زیرا نمادی از ساده زیستی در برابر مصرف‌گرایی پرزرق و برق، افراطی و متظاهرانه آن دوران بود. نکته جالب توجه این که مجموعه تلویزیونی اوشین در بیش از ۶۰ کشور جهان پخش شد و چون ارزش‌های جهانشمولی همچون عشق، ازخودگذشتگی، استقامت و بخشش داشت باعث موفقیت جهانی این سریال شد. آن چه کوئیجی ساکادا برای موسیقی تیتراژ سریال «اوشین» درنظر گرفت، آن قدر دارای چارچوب‌های ارزشمندی بوده که مخاطبان خاطره باز دهه 60 تلویزیون با شنیدن تم اصلی ملودی، خودآگاه یا ناخودآگاه کلید واژه «اوشین» با کلمه و ترکیب‌های ژاپنی آغاز سریال و صدای «ژالو علو» به یادشان می‌آید؛ یک تفسیر بسیار ساده از داستان زندگی شخصیتی که مدت‌ها مهمان خانه‌های مردم بود و فضایی را فراهم ساخت که یاد و خاطره «اوشین» به عنوان یک کلید واژه سیال در فضای ذهنی مخاطب دائم در رفت و آمد باشد و با آن خاطره سازی کند. حتی به گواه آن چه در رسانه‌ها منتشر شده، توجه به این سریال در سطح جهان به اندازه‌ای بود که آن را «سندروم اوشین» یا «اوشیندروم» نامیدند! به اتکای آن چه در منابع اینترنتی پیرامون «اوشین» نوشته شده، این سریال توانست چینی‌ها را نیز با برنامه‌های سرگرمی ساز ژاپنی آشنا کند. حتی در تایلند و اوقات برگزاری جلسات هیئت دولت این کشور آسیای جنوب شرقی، ماجرا به گونه‌ای برنامه‌ریزی می‌شد تا با زمان پخش سریال تداخل نداشته باشد! در بانکوک هم شمارگان یک روزنامه به دنبال انتشار هفتگی خلاصه قسمت‌های سریال، به میزان ۷۰ درصد افزایش یافت.

 ضمن این که در هنگ کنگ یک فروشگاه زنجیره‌ای با نام «خانه اوشین» برپا شد که خوراکی و تنقلات ژاپنی می‌فروشد شرایطی که بنیانگذار این فروشگاه زنجیره‌ای می‌گوید که کار خود را با «روحیه اوشین» (استقامت و سخت‌کوشی) پیش می‌برد. نکته جالب توجه دیگر این که در ویتنام، برخی با ارجاع به نخستین کار اوشین که کارگر خانگی بود از نام این مجموعه تلویزیونی به‌عنوان واژه‌ای برای کارگران خانگی استفاده می‌کنند. ضمن این که محله‌ای در هانوی هم که بسیاری از تمیزکارهای خانگی و پرستارهای بچه در آن زندگی می‌کنند با نام «کمون اوشین» شناخته می‌شود. در کشور غنا نیز رنج کشیدن مانند اوشین اصطلاح رایجی برای توصیف کسانی است که سختی واقعی را از سر می‌گذرانند. درباره آن چه از این سریال پربیننده در ایران پیش روی مخاطبان قرار گرفت، حرف و حدیث‌های زیادی مطرح می‌شود. اما اگر بخواهیم توضیح اجمالی درباره نسخه ایرانی شده این سریال بدهیم، مختصر این که سریال از اسفند سال ۱۳۶۶ یک شنبه شب‌ها پخش می‌شد و به قدری میان مخاطبان ایرانی جا باز کرد که فارغ از مسائل محتوایی در حوزه‌های اجتماعی نیز ورود پیدا کرد. 

یکی از نمونه‌های این رویکرد هم، ترویج و توسعه فروشگاه‌های فروش لباس دست دوم با عبارت «تاناکورا» بود که از نام فامیل اوشین به عنوان گرداننده فروشگاه‌های زنجیره‌ای وام گرفته اند.  دیگر نکات قابل توجه و خواندنی که می‌توان در نسخه ایرانی این سریال به آن اشاره کرد، دوبله استثنایی این سریال با مدیریت دوبلاژ «ژاله علو» و همراهی هنرمندان کم نظیر و درخشان عرصه دوبله بود که به شدت در جریان انتقال محتوای حس و حال شخصیت‌های داستان سریال مؤثر عمل کرد و نقش ارزشمندی در سازگارتر شدن حال و هوای سریال با فرهنگ ایرانی ایفا کرد. اما یکی از مهم‌ترین و برجسته‌ترین مولفه‌هایی که در ماندگاری سریال «سال های دور از خانه» یا «اوشین» نقش بسیار مؤثری ایفا کرد موسیقی متن و تیتراژ این سریال بود. ملودی‌هایی به آهنگسازی کوئیجی ساکادا هنرمند کاربلد ژاپنی که به مؤلفه اصلی یا همان شناسنامه این مجموعه داستانی تبدیل شد، آهنگسازی که سال‌ها در زمینه تخصصی آهنگسازی و موسیقی متن فعالیت‌های پرشماری را انجام داده که از جمله معروف ترین آن ها می‌توان به سریال «اوشین» و انیمیشن «خانواده دکتر ارنست» اشاره کرد. آن چه آهنگساز این سریال ماندگار برای موسیقی متن و به ویژه موسیقی تیتراژ آن به کار گرفت، ساخت و پردازش ملودی‌هایی بود که به طور مستقیم با احساسات انسانی سروکار دارد. شرایطی بسیار مهم در آهنگسازی ملودرام‌هایی در رسته اوشین که چندان کار آسانی هم نیست و باید به شکلی هدایت شوند که بتوان در جای جای سریال گوش مخاطب را به سمت خود جلب کند. درست در جایی که شاید نتوان بخشی از احساسات را با تصویر بیان کرد اما این موسیقی است که می‌تواند برای تهییج توانایی‌های عاطفی به کمک دست اندرکاران اثر بیاید.

 موسیقی تیتراژ «اوشین» فارغ از آن چه در محتوای کلی اثر شنیده می‌شود، تلاش کرده تا بخش عمده‌ای از بیان مفاهیم احساسی سریال را به مخاطبان در یک فرصت چند ثانیه‌ای برعهده بگیرد و دقیقاً همین جاست که متوجه می‌شویم این نوع نگاه موسیقایی چقدر می‌تواند در قالب یک «رسانه» معرف ساختار اصلی و کلی از اثری باشد که مهم‌ترین مؤلفه اش جذب مخاطب است.