اسراف و تبذیر

اسراف و تبذیر از جمله صفات نکوهیده ای است که نسبت به پرهیز از آن بسیار تاکید شده است. امام جمعه بجنورد در فصل نهم کتاب «هشدارها و هدایت ها» به قلم خود  به اهمیت این موضوع پرداخته است.

حجت الاسلام «یعقوبی» در بخشی از این فصل آورده است: 

یکی دیگر از هشدارهای اجتماعی در فرهنگ دینی موضوع «اسراف» و «تبذیر» و ریخت و پاش و ولخرجی های بی حد و حساب است. لغت شناسان در تعریف و ترسیم اسراف گفته اند: خارج شدن انسان از حد و مرز در کاری را که انجام می دهد، اسراف گویند گر چه این معنی در انفاق مشهورتر است و اسراف هم گاهی در اندازه و مقدار یک چیز است و گاهی در کیفیت و چگونگی آن.

واژه «اسراف» و تبذیر در برابر «اقتصاد» و «اعتدال» قرار دارد و با اندک تفاوتی یک مفهوم و پیام را می رساند. با در نظر گرفتن ریشه این دو لغت چنین به نظر می رسد که وقتی این دو در مقابل هم قرار می گیرند اسراف به معنی خارج شدن از حداعتدال است؛ بی آن که چیزی را ظاهرا ضایع کرده باشد، مثل این که، ما لباس گران قیمتی بپوشیم که بهایش صد برابر لباس مورد نیاز ما باشد یا غذای خود را آنچنان گران قیمت تهیه کنیم که با قیمت آن بتوان به عده زیادی آبرومندانه غذا داد. در این جا از حد گذرانده ایم ولی ظاهرا چیزی نابود نشده است اما «تبذیر» و ریخت و پاش، آن است که چنان مصرف کنیم که به اتلاف و تضییع بینجامد مثل این که برای دو میهمان غذای 10 نفر را تهیه کنیم آن گونه که بعضی از جاهلان چنین می کنند و به آن افتخار می نمایند و باقی مانده را در زباله دان می ریزند و اتلاف می کنند.

البته گاهی می شود که در کاربردها، این دو واژه در یک معنی به کار می روند و به اصطلاح عطف تفسیری می شوند، امام علی(ع) در نهج البلاغه می فرماید: آگاه باشید مال را در غیر مورد استحقاق صرف کردن تبذیر و اسراف است. ممکن است این عمل انسان را در دنیا بلند مرتبه کند اما مسلما در آخرت پست و حقیر خواهد کرد. در نظر توده مردم شاید سبب اکرام شود، اما در پیشگاه خدا موجب سقوط مقام انسان خواهد شد. از این مطلب این گونه مشخص است که:

1- میانه روی، اقتصاد و اعتدال فضیلت انسانی و رفتار سالم اجتماعی است.

2- اسراف و تبذیر خارج شدن از حد و مرز فضیلت است و به عنوان رذیلت شناخته می شود.

3- اهمیت پرهیز از اسراف به اندازه ای است که امام معصوم (ع) با به کارگیری واژه «ایاک» و نیز کلمه «الا» هشدار می دهد و مردم را به آگاهی و بیداری فرا می خواند.

از آیات و روایات کاملا این معنا به دست می آید که افراط و تفریط و خروج از خط اعتدال در هر کاری مذموم و ناپسند است. زیست شایسته در سایه معتدلانه حرکت کردن و مقتصد بودن امکان پذیر است. بی تردید نعمت ها و مواهب موجود در کره زمین از سوی خدای رب العالمین به گونه ای تنظیم و تقدیر شده است که برای ساکنان زمین کافی است و همه می توانند در سایه بهره گیری درست از آن مواهب استفاده بهینه ببرند، لیکن خرج های بیهوده و مصرف کردن های بی اندازه این نعمت را هدر می دهد و چه بسا اسراف و تبذیر در گوشه ای از جهان و منطقه ای از زمین دلیل محرومیت انسان های دیگر در منطقه ای از جهان شود.همچنین بد مصرف کردن  و بی رویه بهره برداری کردن از منابع طبیعی و نعمت های خدادادی نسل های آینده را دچار محرومیت و تهدید می کند به همین جهت قرآن کریم با عبارت های گوناگون، مسلمانان را از این بلای خانمانسوز و جهانسوز پرهیز داده و فرموده است: از نعمت ها بخورید و بیاشامید ولی اسراف نکنید که خداوند مسرفان را دوست نمی دارد.قرآن مسرفان را چهره های منفور پیش خداوند معرفی کرده زیرا آنان با این رفتار غیر انسانی و غیر اسلامی از حد و حدودی که خداوند تعیین کرده و انبیای او اعلام کردند پا را فراتر نهاده و رهنمودهای حکیمانه و واقع بینانه را نادیده گرفته اند. روشن است که آن که قانون شکنی می کند و حرکت قوانین انسان ساز و جامعه ساز را رعایت نمی کند، پیش قانون گذار عالم و عادل چهره ناپسند و مبغوضی خواهد داشت.