دیپلم ریاضی دارد و در رشته معماری قبول شده است. از او می پرسم چرا معماری؟ می گوید: «چه تفاوتی می کند؟ گرافیک، معماری، عمران و دیگر رشته ها؟ با دیپلم نمی توان کار پیدا کرد حتی اگر سربازی هم رفته باشم. مگر نمی بینید که در آگهی های استخدام حتی برای کارهای ساده هم می نویسند مدرک دیپلم به بالا ...» به جز سر تکان دادن کار دیگری نمی توانم انجام دهم. حرف حساب که جواب ندارد.
درس خواندن و کسب مدرک یک ارزش برای بسیاری از خانواده ها به حساب می آید و خانواده هایی را می بینیم که حاضرند شبانه روز کار کنند تا فرزندانشان را به دانشگاه بفرستند.
«حمید» دانش آموخته رشته کشاورزی است. وی می گوید: علاقه ای به این رشته نداشتم و فقط تحصیل کردم تا مدرک بگیرم و اکنون هم شغلم هیچ ربطی به رشته ام ندارد. از او می پرسم می دانی برای یک دانشجو چقدر هزینه از بیت المال صرف می شود تا از صفر به صد برسد پاسخ می دهد: به صد که نمی رسیم اما به این موضوع فکر نکرده بودم.
تبلیغات موسسات آموزشی، برگزاری کنکورهای مختلف در دوره های تحصیلات تکمیلی، کارشناسی ارشد، دکترا و ثبت نام میلیونی دانشجوها در دانشگاه ها و تحصیل در رشته هایی که به قول خود دانشجویان علاقه و استعداد در آن ها نقشی ندارد، نشان از وقوع پدیده ای به نام مدرک گرایی دارد.
باری به هر جهت
یک استاد دانشگاه و دکترای جامعه شناسی در این مورد می گوید: تعریف ساده مدرک گرایی تمایل دانشجو به کاغذی است که در پایان تحصیلات و پس از گذراندن واحدهای درسی به عنوان مدرک دانش آموختگی از دانشگاه محل تحصیلش دریافت می کند.
دکتر «تقویان» ادامه می دهد: دانشجو با رویکرد اخذ مدرک دیگر به دنبال کیفیت علم اندوزی نخواهد بود و فقط در پی گذراندن واحد هایش و گرفتن یک برگ کاغذ است که نشان دهد مدرک دارد.
وی ادامه می دهد: رواج این پدیده ریشه در تفکراتی دارد که در جامعه ما نهادینه شده است و از سویی رقابت تنگاتنگ شرکت کنندگان در آزمون سراسری دانشگاه های دولتی، دانشجو بودن را به نعمتی بدل کرده بود که نصیب هر کسی نمی شد. به گفته وی، سد بزرگ کنکور برای ورود است ورودی سخت و خروجی آسان؛ درست بر عکس آن چه باید باشد.
شغل و مدرک
وی خاطرنشان می کند: دانشجو می گوید، آینده شغلی ما به همین مدرک بستگی دارد هر چند گاهی این مدرک تحصیلی ربطی به شغل مان ندارد و آن را ضمانت نمی کند و در این حالت باید گفت که این دانشگاه های ما هستند که در بهترین حالت ممکن دانشجویانی با بینش تئوریک تربیت می کنند و چه بسا بسیارند دانشجویانی که مباحث تئوریک را نمی فهمند و بعضاً با اصول بنیادین آن هم چه در دانشگاه و چه بعد از تحصیل بیگانه هستند.
وی ادامه می دهد: سال به سال بر تعداد دانشجویان ما در مقاطع مختلف تحصیلی اضافه می شود به طوری که بر اساس آخرین آمارهای رسمی در مجموع 4 میلیون و267 هزار و901 نفر در دانشگاه های سراسر کشور مشغول به تحصیل در مقاطع مختلف شدند. 2 میلیون و866 هزار و 29 نفر در مقطع کارشناسی ،454 هزارو 978 نفر در مقطع کارشناسی ارشد و 60 هزار و900 نفر نیز در مقطع دکترای حرفه ای مشغول به تحصیل هستند و این افزایش کمی تا به امروز تاثیری بر کیفیت مناسبات اجتماعی و اقتصادی ما نگذاشته است.
وی بیان می کند: با وجود تمام پیشرفت های ادعایی در حوزه دانش یا بهتر بگویم، مدرک، بودجه کشور بیش از پیش به درآمد های حاصل از صادرات نفت و منابع معدنی وابسته و از تولید به مصرف و واردات ترغیب شده است.
وی خاطرنشان می کند: اگر نگاهی به کارمندانی که در بدنه دولت هایی مانند ژاپن به کار گرفته می شوند بیندازیم می بینیم که به عنوان مثال وزارت امور خارجه کشور ژاپن فقط از شاگرد اول هایی که هر کدام به سه زبان زنده دنیا مسلط هستند تشکیل شده است و از سویی دیگر کشوری که 120 میلیون نفر جمعیت دارد فقط 300 هزار کارمند دارد.
وی تصریح می کند: اما در کشور ما با 75 میلیون نفر جمعیت 300 هزار پست دولتی وجود دارد که برای پر کردن آن برخی معیار ها مانند مدرک دانشگاهی عنوان می شود و در واقع وقتی سیاست گذاری ها لحظه ای است و فاقد چشم انداز های بلند مدت، به وجود آمدن پدیده مدرک گرایی و امثال آن همچون پایانامه فروشی امری بدیهی است.
تولید بیکار
در عین حال مدیر امور هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی استان هم در این رابطه می گوید: هنگامی که دانشجو انتخاب صحیحی بر حسب پتانسیل های خود نداشته باشد و یا بدون در نظر گرفتن توانایی های خود رشته ای را انتخاب کند به تبع آن به موفقیت های لازم در رشته ای که تحصیل می کند نمی رسد و از سویی این موضوع را هم درنظر ندارد که ممکن است جای فرد دیگری را گرفته باشد که توانایی لازم را دارد.
دکتر «وطنچیان» ادامه می دهد: یک ایراد مهم در این مورد این است که در سیستم های پذیرش دانشجو محک صحیحی نداریم و به صرف این که دانشجو به لحاظ تئوری و روی کاغذ به چند سوال پاسخ دهد نمی توان گفت آینده شغلی او چگونه خواهد بود.
وی در پاسخ به این سوال که این روزها برای هر شغلی مدرک می خواهند و در واقع جامعه جوان را به سمت مدرک گرایی سوق می دهد، پاسخ می دهد: در این مورد جامعه مقصر نیست و اگر فردی قرار است استخدام شود باید تخصص داشته باشد و شرط اول داشتن تخصص مدرک است اما این که مدرک جای تخصص را بگیرد ایراد است. وی خاطرنشان می کند: تخصص در کنار مدرک نقش مهمی در تربیت نیروی انسانی کار آمد بازی می کند ولی رفتن به سمتی که فقط ملاک نظر کاغذی به نام مدرک باشد این همه بیکار تولید می کند که مهارت لازم را در رشته خود ندارند.
ریشه مدرک گرایی
اما رئیس دانشگاه علمی - کاربردی استان، می گوید: متأسفانه مدرک گرایی ریشه فرهنگی پیدا کرده است.دکتر «جودت» ادامه می دهد: فرهنگ، دانش آموزان و جوانان را به سمتی می برد که فرد به این نتیجه برسد که مدرک مهمتر از تخصص است و از سویی ابزاری هم وجود ندارد که پس از پایان تحصیل هر دانشجو برآوردی از تخصص او به دستآید.
وی خاطرنشان می کند: هنگامی که جامعه تقاضای مدرک دارد همه به این سمت حرکت می کنند .
وی تصریح می کند: در برخی رشته ها برای سنجش آمادگی ورود به حرفه، آزمون هایی از دانش آموخته گرفته می شود مانند نظام مهندسی ساختمان و یا آزمون های وکالت و همین موضوع دارندگان مدارک این رشته ها را ملزم می کند تا به سمت کسب مهارت و تخصص هم حرکت کنند.
وی بیکاری تعداد زیادی از دانشجویان را نتیجه همین مدرک گرایی و نداشتن تخصص می داند و می گوید:چند سال لازم است تا جامعه به این نتیجه برسد که در کنار مدرک تخصص هم لازم است و دریافت این موضوع منتهی به رفع بیکاری در بسیاری از موارد می شود.