زبان مادری اقوام در چند قدمی حفره نابودی
گروه ادب و هنر
امروز بیست و یکم فوریه از سوی یونسکو به عنوان روز جهانی زبان مادری نامگذاری شده است و به دلیل اهمیت بسیار زبان مجمع عمومی سازمان ملل متحد، سال ۲۰۰۸ را سال جهانی زبانها اعلام کرد. از آن جایی که وقتی از حفظ، تقویت و توسعه فرهنگ یک جامعه سخن به میان میآید، زبان نیز به عنوان یک عامل اساسی مطرح میشود، زیرا زبان در حکم رشته ای است که فرهنگ گذشته و حال را به هم پیوند میدهد، نمی توان اهمیت این موضوع را انکار کرد و با توجه به این که خراسان شمالی نیز از دیر باز به واسطه وجود قومیت های مختلف از تنوع زبانی برخوردار است و در آن قومیت هایی نظیر کرمانج، ترک، کرد، ترکمن و تات در گذر قرن ها با مسالمت در کنار یکدیگر زیسته اند، نمی توان ساده از کنار آن گذشت. البته باید گفت که این روزها، زبان مادری برای بسیاری از فرزندان این سرزمین، در چند ضرب المثل و لالایی خلاصه شده است. در حالی که به باور کارشناسان و پژوهشگران فرهنگ عامه فراموش شدن هر زبان یا گویشی به معنای از دست رفتن مجموعه ای از آداب و رسوم و مؤلفه های تاریخی، فرهنگی و هویتی است و به واسطه این که در تمام طول این سال ها ترویج زبان قومیت ها حتی در رسانه ها نیز نمودی درست و کارشناسانه ندارد و به نوعی به فراموشی سپرده شده است بیم آن می رود که با فراموش شدن این زبان ها، بخش عظیمی از تاریخ و فرهنگ شفاهی بی نظیر پیشینیان خود را از دست بدهیم.
استحاله زبان ها و گویش های محلی
به باور «حسن روشان» مدرس ادبیات فارسی و دارنده سرو بلورین ششمین جشنواره بین المللی شعر فجر، همیشه نگاه سیاسی به قومیت ها حتی در بعد فرهنگی، به دیگر ابعاد چربیده و این یک آسیب جدی برای زبان مادری است، در حالی که آموزش زبان مادری جزو اصول صریح قانون اساسی است و لازم است به لحاظ آموزشی و پژوهشی به مقوله زبان در خراسان شمالی به واسطه تکثر زبان، گویش و لهجه توجه شود.
وی که سراینده مجموعه شعر کرمانجی با عنوان «چیکسای» هم هست، اظهار می دارد: به این مقوله در برخی از استان ها کج دار و مریز پرداخته شده و زمینه برای فعالیت در این عرصه در خراسان شمالی فراهم نشده است.
«روشان» معتقد است: وضعیت جاری حاکم بر زبان اقوام استان به گونه ای است که با حجم رسانه ای که زبان فارسی دارد زبان ها و گویش های محلی منطقه خراسان شمالی دارد از بین می رود و استحاله می شود.
از نظر این پژوهشگر فرهنگ عامه عملا در حوزه پژوهش کاری انجام نگرفته است و دستگاه های فرهنگی نیز برای کار روی مقوله زبان بودجه ای ندارند.
«روشان» با بیان این که هیچ کاری در این زمینه در استان انجام نشده و هر زمان خواستیم کاری انجام دهیم با آن مخالفت شده است، تصریح می کند: اگر خلاف آن وجود دارد دوستان بگویند آخرین شب های شعری که برای قومیت ها داشتیم چه زمانی بوده و کلاس هایی را که درباره زبان ترکی، ترکمنی وکرمانجی در این استان وجود دارد نشان بدهند و بگویند چقدر با مجوز دادن به آن ها، به حفظ این زبان ها کمک کردند. این شاعر غزل سرای خراسان شمالی با بیان این که برای آموزش زبان های بیگانه از اسپانیایی و آلمانی گرفته تا انگلیسی مراکزی داریم به طرح این پرسش می پردازد که آیا ارزش زبان مادری اقوام خراسان به اندازه زبان آلمانی و انگلیسی و تمامی زبان های بیگانه ای که میآموزیم نیست؟!او تصریح می کند: در این مسئله که ما وحدت اقوام داریم شکی نیست اما کارکرد اقوام نباید فقط برای مراسم، جشن ها و مناسبت ها باشد، بلکه باید عمیق تر و آسیب شناسانه تر به آن نگاه کرد؛ زیرا این زبان ها دارند از بین می روند، در حالی که جزو میراث معنوی بشریت هستند.
البته «روشان» نسبت به فعالیت صدا و سیمای خراسان شمالی به عنوان رسانه استانی در خصوص پرداختن به زبان های محلی انتقاد دارد و از این که این رسانه نسبت به زبان های محلی نامهربان است، گلایه می کند و می افزاید: رسانه استانی در این زمینه نتوانسته فعال باشد و آسیب های آن بیشتر از مزیت های آن است.
وی معتقد است: زبان وقتی مورد بی توجهی قرار می گیرد، در سطح جامعه کاربرد خود را از دست می دهد و مطمئنم اگر به همین شکل پیش برویم دیگر زبان کاربردی نخواهد داشت.
ضرورت راه اندازی پژوهشگاه فرهنگ اقوام
یک نویسنده و پژوهشگر فرهنگ اقوام، به این مسئله که به موضوع زبان مادری در کشورمان به درستی پرداخته نشده است اشاره می کند و معتقد است: در کشورمان به زبان های خارجی بیش از زبان مادری بها می دهیم به گونه ای که حتی در طول این سال ها حتی یک شب شعر کردی، ترکی یا ترکمنی برگزار نشده است.
وی که حاضر به درج نامش نیست، می افزاید: هر چند صدا و سیمای استان برای تولید برنامه هایی با رویکرد بومی تلاش می کند، اما انتظار می رود که با نگاهی کارشناسانه به موضوع قومیت ها و زبان اقوام بپردازد.
این کارشناس فرهنگی یکی از بهترین راهکارها برای حفظ و تقویت زبان قومیت های استان را راه اندازی پژوهشگاه فرهنگ اقوام در استان می داند تا با انتشار آثار متعدد در حوزه های مختلف در راستای حفظ زبان مادری گام بردارد.
جای خالی سمینارها
«محمد اسماعیل مقیمی» دیگر نویسنده و پژوهشگر زبان اقوام نیز با بیان این که متاسفانه وقتی از قومیت ها سخن به میان می آید عده ای آن را قوم گرایی می دانند در حالی که می خواهیم اصالت زبان را به مردم بشناسانیم، اظهار می دارد: هر چند زبان از بین نمی رود و ممکن است در برهه ای از زمان کم رنگ شود، اما اگر این بی توجهی ها ادامه یابد، شاهد کم رنگ شدن آن خواهیم بود.
وی معتقد است: اگر همایش و سمینار برگزار و جایگاهی در رسانه ها برای پرداختن به زبان ها در نظر گرفته شود، می توان به حفظ زبان مادری و انتقال آن به نسل های آینده کمک کرد.