خراسان شمالی در مجموع دارای 7 سد در دست اجرا و در حال مطالعه است که بنا به ضرورت و برای کنترل سیلاب ها، تأمین آب کشاورزی، شرب و صنعتی و توسعه اقتصادی اجرایی شده اند با این حال به دلیل مشکلاتی از جمله مشکلات اعتباری و تأمین مالی که از عمده ترین چالش های این پروژه هاست با تأخیر در بهره برداری مواجه شده اند.
سال ها از انتشار خبر احداث چند سد جدید در استان می گذرد، پروژه های عمرانی حوزه آب استان که بنا به ضرورت و نیاز قرار است احداث شود؛ سدهایی از جمله «سومبار»، «چندیر»، «گلمندره»، «گراتی» و «بش قارداش» و شبکه آبیاری و زهکشی آن ها که برای تنظیم توان سدهای استان، کنترل سیلاب ورودی به جنگل گلستان، بهبود وضعیت کشاورزی و تأمین آب حقابه برای اراضی پایاب سد، رونق اقتصادی و افزایش جذابیتهای گردشگری تأمین آب آشامیدنی ساکنان منطقه و احیای چشمه قدیمی بش قارداش هستند. پروژه هایی اولویت دار که همانند برخی پروژه های عمرانی استان غبار زمان روی آن ها نشسته است و هنوز از بهره برداری از آن ها خبری نیست. این امر که سدهای مورد نظر بناست برای جلوگیری از خسارت سیلاب ها و تأمین آب شرب و کشاورزی منطقه احداث شود به تنهایی اهمیت پروژه ها و ضرورت بهره برداری از سدها را متناسب با برنامه زمان بندی شده روشن می کند.
دراین باره هشدارهایی هم داده شده است که به واسطه تغییرات اقلیمی پیش رو که استان ما نیز متاثر از آن است شاهد تغییرات و ناهنجاری در بارندگی ها خواهیم بود بنابراین با اجرای بهنگام طرح های کنترل سیلاب باید چاره ای اندیشید تا بتوان میزان آسیب های ناشی از این اتفاقات را کاهش داد، بهره برداری از سدهایی که عملیات اجرایی آن ها سال ها پیش آغاز شده است یکی از آن چاره اندیشی هاست که باید کمی جدی تر به آن توجه شود.نماینده مردم اسفراین در مجلس شورای اسلامی با بیان این که سد چندیر برای سال 96 تنها یک ریال اعتبار دارد، می گوید: 2 سد سومبار و چندیر به طور پیوسته از سال های 88 و 89 دارای ردیف اعتباری هستند و بودجه مشخصی برای آن ها تعریف شده است اما مشکل این سدها مسئله ای است که همه پروژه های اعتباری کشور با آن مواجه هستند.
«قوامی» با اشاره به پی گیری های وزارت نیرو، شرکت آب منطقه ای خراسان شمالی و استانداری برای تأمین اعتبار پروژه سدهای استان، اظهارمی دارد: سد چندیر و شبکه آبیاری آن که از سال 87 ردیف اعتباری دارد و در سال های گذشته 26.5 میلیارد تومان برای آن هزینه شده است در سال 96 تنها یک ریال ردیف اعتباری دارد تا پرونده این سد بسته نشود.وی ادامه می دهد: این شرایط برای بسیاری از پروژه های استان اتفاق افتاده است.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی با بیان این که بهره برداری از سدها با اهداف متفاوتی انجام می شود، می گوید: برخی از سدها با هدف کنترل سیل، برخی با هدف تأمین آب کشاورزی، شرب و صنعت احداث می شوند.دکتر«فرامرز» درباره ضرورت احداث سد «گلمندره» اظهارمی دارد: در سال های 80 و 81 سیلاب های زیادی در منطقه جاری و زیر ساخت ها تخریب شد و تلفات مالی و جانی زیادی بر جا گذاشت.
وی با بیان این که این امر موجب شد دولت برای کنترل سیلاب ها تصمیم به احداث سد در منطقه بگیرد، ادامه می دهد: خراسان شمالی 3 حوزه آبخیز اترک، کال شور و حوزه سد گلستان را در بر می گیرد که حدود 100 هزار هکتار آن در استان است و بخشی از آن در حوزه استان گلستان قرار دارد.وی می افزاید: سد گلمندره درحوزه آبخیز سد گلستان قرار داردکه بخش عمده این حوزه را در بر می گیرد تا بتواند سیلاب ها را کنترل کند.
وی درباره آسیب های ناشی از بهره برداری های دیرهنگام هم می گوید: تأمین اعتبار مورد نظر و بهره برداری سریع تر از پروژه سدهای استان موجب تأمین اهداف در سال های اولیه می شود.
وی عنوان می کند: هر پروژه ای دارای دوره عمر مفید است و بهره برداری سریع تر و به موقع از پروژه سود دهی بیشتری را شامل می شود.
وی ادامه می دهد: ایجاد پروژه های مورد نظر از ضروریات است در غیر این صورت هیچ گاه به دنبال احداث این سدها نمی رفتیم بنابراین احداث این پروژه ها ضروری است و بهره برداری از آن ها در زمانبندی انجام شده منافع مورد نظر را عاید استان می کند.
در همین رابطه، مدیر عامل شرکت آب منطقه ای خراسان شمالی می گوید: در استان 5 سد در حال اجرا و 2 سد در دست مطالعه وجود دارد.
«علوی» با اشاره به سد سومبار که از سال های گذشته بنا به ضرورت برای تأمین آب شرب، کشاورزی و صنعت اجرایی شده است، اظهارمی دارد: این سد که از جمله سدهای در دست اجراست مهر ماه سال گذشته افتتاح شد و تاکنون 97 درصد پیشرفت فیزیکی دارد اما هنوز به بهره برداری نرسیده است.
وی با بیان این که عملیات بدنه اصلی سد تمام شده اما عملیات دیوار کشی و محوطه سازی سد باقی مانده، عنوان می کند: جاده قبلی در مخزن سد قرار گرفته است و جاده جدید واریان در حال آسفالت است که این امور ارتباطی به بدنه اصلی سد ندارد.
وی با بیان این که این سد 770 هکتار اراضی پایاب دارد که شبکه یک و 2 آن انجام شده عنوان می کند: شبکه های 3 و 4 توسط جهاد کشاورزی در حال اجراست.وی ادامه می دهد: این سد 13.6 میلیون متر مکعب سیلاب رودخانه سومبار را ذخیره می کند و 7.6 میلیون متر مکعب آب قابل تنظیم آن برای مصارف کشاورزی و صنعتی استفاده می شود.
وی با بیان این که این سدها در دولت دهم عملیات اجرایی شان آغاز شده است، خاطرنشان می کند: اما قسمت عمده عملیات اجرایی آن در دولت یازدهم انجام شده و عمده ترین مشکل آن ها کمبود اعتبار و منابع مالی بوده است.
وی محل تأمین اعتبار این سدها را صندوق توسعه ملی ذکر و عنوان می کند: سد چندیر یا قزلداش از دیگر سدهایی است که آماده آبگیری شده و در حال حاضر 86 درصد پیشرفت فیزیکی دارد و 560 هکتار اراضی پایاب سد است.
وی تخلیه 2 روستای اسمی و دولان را از مشکلات عمده این سد ذکر و عنوان می کند: این 2 روستا در دریاچه سد قرار دارند و با این که عملیات جابجایی روستا توسط دستگاه های مرتبط آغاز شده اما این روند نیاز است که با شتاب بیشتری انجام شود.
وی با بیان این که همه سدهای در دست اجرای استان دارای مشکل اعتباری و تأمین منابع مالی هستند، می گوید: سدها به طور معمول دارای پروژه های سنگین اعتباری هستند به نحوی که هر کدام از دو سد ذکر شده به تنهایی به بیش از هزار میلیارد ریال سرمایه گذاری نیاز داشته است که این برای استانی مانند خراسان شمالی رقم کمی نیست.
وی در بخش دیگری از توضیحات خود به سد گلمندره که در انتهای حوزه خروجی استان قرار دارد می پردازد و اظهارمی دارد: این سد بزرگ ترین سد در دست اجرا و تاکنون دارای 50 درصد پیشرفت فیزیکی است که شروع عملیات اجرایی آن هم در دولت یازدهم انجام شده است.
وی با بیان این که این سد مشکلات زیادی در بحث تأمین مالی دارد، می افزاید: به سختی منابع مالی در حال تأمین است با این حال پیشرفت فیزیکی آن برابر پیشرفت زمانبندی شده است.
وی ادامه می دهد: با وجود این که پیمانکار این پروژه 400 میلیارد ریال مطالبات دارد با این حال عملیات اجرایی سد در حال انجام است.
وی کارکرد اصلی این سد را کنترل سیلاب این منطقه ذکر و عنوان می کند: سیلابی که هر سال خسارات زیادی را به جاده، شهرها و اراضی پایین دست وارد می کند توسط این سد کنترل و حفظ می شود و بخشی از آن برای مصارف کشاورزی و صنعت و بخشی برای محیط زیست و رها سازی در رودخانه مصرف می شود.
وی حجم آب دریاچه سد را 28.7 میلیون متر مکعب اعلام می کند که قرار است 13 میلیون متر مکعب آن برای مصارف سالانه استان صرف شود.وی با اشاره به 2 سد بش قارداش و گراتی که به دلیل مشکلات اعتباری در حال حاضر پیشرفت فیزیکی ندارند می افزاید: سد بش قارداش دارای 50 درصد پیشرفت فیزیکی است که توان ذخیره سازی آن 1.84 میلیون متر مکعب است که یک میلیون متر مکعب آن قابل تنظیم است.
«علوی» اظهارمی دارد: با توجه به این که منابع مالی این سد متوقف شده است عملیات اجرایی آن هم تا تأمین دوباره اعتبارات متوقف شده است.
وی ادامه می دهد: سد گراتی هم در محدوده اسفراین قرار دارد و در حد ایجاد جاده دسترسی باقیمانده است و عملیات آن با وجود این که ردیف اعتبار ملی دارد آغاز نشده است.
وی عنوان می کند: با توجه به پیشرفت فیزیکی کم پروژه و اولویت تکمیل سدهای در دست اجرا با پیشرفت فیزیکی بالا تکمیل این سد متوقف و اعتبار آن در سد دیگری هزینه می شود و امیدواریم با اتمام دیگر سدها این پروژه آغاز شود.
وی با اشاره به 2 سد در دست مطالعه استان، ادامه می دهد: پس از تکمیل سدها، عملیات اجرای سد دربند مانه و سملقان و قردانلو آغاز می شود که سد دربند قرار است 21 میلیون متر مکعب آب را ذخیره کند که 10 میلیون متر مکعب آن قابل تنظیم و استفاده است.وی می افزاید: سد قردانلو هم روی رودخانه اترک و در شهرستان بجنورد احداث می شود که 38 میلیون متر مکعب توان ذخیره آن است و 15 میلیون متر مکعب آن قابل تنظیم و استفاده است.وی ادامه می دهد: این دو سد در دست مطالعه است و برای اجرایی شدن نیاز به کسب مجوزهای لازم دارد.وی یکی از وظایف سد را مهار سیلاب ذکر و عنوان می کند: کسانی که در محل احداث سد و در حال اجرای پروژه هستند اولین افرادی هستند که در معرض سیلاب قرار دارند؛ بر این اساس سیستم های انحراف سیلاب برای کارگاه ها ایجاد شده که این سیستم در کاهش سیلاب های مخرب تأثیرگذار است.وی اظهارمی دارد: با این که سد گلمندره هنوز تکمیل نشده اما نقش مؤثری در کنترل شدت سیلاب های منطقه داشته است.
وی بحث توسعه را از دیگر وظایف سدها ذکر و عنوان می کند: توسعه و بهبود اراضی کشاورزی و مباحث اقتصادی و معیشتی از دیگر وظایف سدهاست که هر چه زودتر به بهره برداری برسد سریع تر در حوزه اقتصاد تأثیر گذار خواهد بود.
وی ادامه می دهد: با توجه به این که اجرای سدها خیلی هزینه بر و بسیار وابسته به اعتبارات عمرانی است به طور طبیعی ناگزیر تا زمانی که اعتبارات عمرانی را دریافت کنیم اجرای سدها کند می شود.