از «اشغار تا صابون های زرد در کنار قنات صدرآباد
تعداد بازدید : 512
خاطره بازی با صنعت صابون سازی بجنوردی
نویسنده : علوی
سختی های زمان قدیم با نبود امکاناتش بر زندگی قدیمی ها و پدربزرگ ها و مادربزرگ ها سایه انداخته بود. آن زمان که امکاناتی برای داشتن زندگی راحت وجود نداشت، زنان و مردان ناچار بودند با کار کردن سخت، گذران زندگی کنند. آن روزها از وسایل الکترونیکی و مکانیکی ساده برای انجام کارها خبری نبود هر چه بود باید کارها با زحمت فراوان پیش می رفت. به گفته یکی از افراد قدیمی و سالخورده، زنان برای شست و شوی لباس ها و ملحفه ها کنار چاه آب می نشستند، با سختی از چاه آب می کشیدند و لباس هایشان را می شستند. این بانو که خود را «اشرفی» معرفی می کند، می افزاید: سختی کار زمانی بود که در زمستان می خواستیم لباس بشوییم، از آن جایی که زمستان های آن زمان بسیار سرد بود، دست هایمان از شدت سرما یخ می بست و کرخت می شد به ویژه آن که تعداد اعضای خانواده ها آن زمان زیاد بود و باید هر چند روز یک بار لباس های زیادی را می شستیم. وی با بیان این که در آن زمان از مواد شوینده خبری نبود، اظهارمی دارد: برای تمیز کردن و شستن لباس ها یا ظرف ها مواد شوینده ای وجود نداشت و از نوعی گیاه به نام «اشغار» برای این کار استفاده می کردند.
بانوی دیگری که اکنون حدود 75 سال سن دارد، با توصیف زمان قدیم و سختی هایی که داشت، بیان می کند: در زمستان ها برای شستن لباس ها باید آب را در دیگ های بزرگی گرم و از آن برای شستن لباس استفاده می کردیم زیرا گاهی شدت سرما به حدی بود که نمی توانستیم لباس ها را به خوبی بشوییم.
بانو«احمدی» اظهار می دارد: زمانی که لباس های سنگین یا پتو و ملحفه را می خواستیم بشوییم، به باغ «صدرآباد» که آب روانی داشت می رفتیم و لباس ها را داخل تشت بزرگی روی سرمان می گذاشتیم و تا آن جا با پای پیاده می رفتیم زیرا از وسیله نقلیه خبری نبود و اگر در بین راه درشکه ای می دیدیم سوار آن می شدیم.
البته وی به درست شدن صابون در سال های بعد هم اشاره ای دارد و می گوید: حدود 75 سال پیش کارخانه صابون سازی در بجنورد راه اندازی و از آن زمان به بعد صابون درست و به بازار عرضه شد.
وی می افزاید: آن اوایل که صابون درست می شد، مردم استقبال چندانی نمی کردند و تصور می کردند نمی توانند لباس هایشان را با آن تمیز بشویند اما کم کم استفاده کردن از صابون های بزرگ زرد رنگ برای شست و شوی لباس ها در بجنورد نهادینه شد.یکی از شهروندان بجنوردی هم درباره پیشینه ساخت صابون و چگونگی شکل گیری آن عنوان می کند: صابون در زمان های قدیم از مواد خام قلیایی و چربیها درست می شد و آن گونه که در کتاب ها آمده است، صابون از نمک سدیم یا پتاسیم و اسیدهای چرب گوناگون تشکیل می شد و طی هزاران سال مصرف صابون روبه فزونی گذاشت تا ساخت آن برای راحتی و بهداشت بشر متمدن ضرورتی صنعتی یافت.
«محمدی» صابون را بنا به اسناد قدیمی و آن چه در منابع مختلف آمده است، دارای قدمتی بیش از 2 هزار و 300 سال می داند و می گوید: در بجنورد ساخت صابون به حدود 80 سال پیش بر می گردد.
چنان که «مظفر امانیان» که جدش نخستین کارخانه صابون سازی را در بجنورد احداث و پایه گذاری کرد، عنوان می کند: بانی کار صابون سازی در بجنورد «مشهدی امان ا... امانیان» ، پدربزرگم بود که این کارخانه در انتهای کوچه شهید «پورآدینه» در زمینی به مساحت2 هزار متر مربع قرارداشت. وی قدمت این کار را در بجنورد بیش از 70 تا 75 سال می داند و می گوید: پدربزرگم زمانی که از روسیه به این منطقه مهاجرت کرد، کارخانه صابون سازی را در منطقه بنیان گذاری کرد و صابون های زرد رنگ به نام «جین» و یک نوع صابون تن شوی سپید را تولید می کرد.
وی با بیان این که در ابتدای تاسیس کارخانه مردم استقبال خوبی برای استفاده از صابون نداشتند، خاطرنشان می کند: مردم در آن زمان تمایل چندانی به استفاده از صابون نداشتند و نمی دانستند صابون چیست و لباس های شان را با ماده ای گیاهی به نام «اشغار» می شستند که دست های شان هم به واسطه استفاده از این گیاه زخم می شد.
وی ادامه می دهد: برای آن که مردم عادت کنند از صابون استفاده کنند، پدرم یکی، دو جعبه از این صابون ها را به میدان کارگر و چند جعبه از آن ها را به منطقه پای توپ و چهارراه شهرداری می برد و به کسبه می داد، کسبه ابتدا از گرفتن آن خودداری می کردند و می گفتند این ها به فروش نمی رسد و مردم از این ها استقبالی نمی کنند و نمی خرند اما پدرم می گفت که من از شما پول نمی خواهم، بلکه من می خواهم با استفاده از این صابون ها بهداشت رواج یابد و کم کم استفاده از صابون بین مردم نهادینه شود. وی شغل سابق پدربزرگ خود را قبل از مهاجرت صابون سازی عنوان می کند و می گوید: پدربزرگم صنعت صابون سازی را از روسیه به بجنورد منتقل کرد.
وی درباره چگونگی ساخت صابون هم اظهارمی دارد: متاسفانه وسایل ساخت صابون هیچ کدام دیگر وجود ندارد اما در گذشته پس از آماده شدن مواد صابون، آن را به قطر 10 سانتی متر در داخل تشت های بزرگی می ریختند و جلوی آفتاب می گذاشتند تا کمی خشک شود پس از خشک شدن که هنوز کمی حالت نرم داشت، با وسیله های خاصی آن را برش می دادند و سپس در قالب های مخصوصی می ریختند و آن را پرس می کردند تا به شکل صابون جین در بیاید.
وی می گوید: صابون سازی تا زمانی که پدربزرگم در قید حیات بود، ادامه داشت و مدتی پس از آن نیز پدرم کار وی را ادامه داد به طوری که روی صابون هایی که ساخته می شد، مارک «محمد امانیان» حک و به بازار عرضه می شد. «امانیان» با بیان که در کارخانه صابون سازی حدود 15 کارگر مشغول به کار بودند، اظهارمی دارد: هر یک از این کارگران دارای خانواده ای حدود 5 نفر بودند که از همین کارخانه صابون سازی امرار معاش می کردند.