گردشگری مذهبی از جمله پررونق ترین گردشگری ها در زمان حاضر است. خراسان شمالی به اذعان کارشناسان و متولیان، مقصدی مناسب برای گردشگران مذهبی است وبا وجود این که این استعداد بالقوه وجود دارد، اما تاکنون در این زمینه، فعالیت های مناسبی برای بهره برداری انجام نشده است.
جاذبه مذهبی
استفاده از ظرفیت های زیارتی یکی از راهکارهای جذب گردشگر است و در همین رابطه، یک کارشناس با تعریف گردشگری مذهبی می گوید: گردشگری مذهبی یکی از رایج ترین اشکال گردشگری در سراسر جهان است که ریشه در اعماق تاریخ دارد.
« زندی» می افزاید: جاذبه های مذهبی، زیارتگاه ها و اماکن مقدس هر ساله تعداد زیادی از گردشگران را به سوی خود جذب می کنند.تأسیسات اقامتی و پذیرایی این نوع از گردشگری مانند مسافرخانه ها و زائرسراها با توجه به بافت اجتماعی، فرهنگی و عقیدتی گردشگران و جامعه میزبان دارای ویژگی های خاص خود است که در هر کشوری از تنوع بسیار بالایی برخوردار است و نکته قابل توجه در این زمینه، این است که گردشگری مذهبی تنها شکل از اشکال گردشگری است که بر موانع آب و هوایی غلبه میکند.
وی اظهارمی دارد: هر یک از جاذبه های مذهبی میتواند دارای بعد محلی، منطقه ای، فرا منطقه ای، ملی و بین المللی باشد.
وی تصریح می کند: در یک تعریف کلی می توان گردشگری مذهبی را گونه ای از گردشگری دانست که شرکت کنندگان در آن دارای انگیزه های مذهبی هستند که از اماکن مقدس بازدید می کنند.
ویژگی های سفرهای مذهبی
وی می گوید: سفرهای مذهبی نیز همچون سایر سفرها دارای ویژگی هایی است که به عنوان مثال، گردشگری مذهبی دارای اثرات منفی زیست محیطی، فرهنگی- اجتماعی کمتری نسبت به سایر گونه های گردشگری است.
وی فصلی بودن سفرهای مذهبی و این که بسیاری از این گونه سفرها تنها در فصل های خاصی صورت میگیرد را یکی دیگر از ویژگی های گردشگری مذهبی ذکر و بیان می کند: تمامی افراد از هر طبقه اجتماعی می توانند دست به این گونه سفرها بزنند. به عبارت دیگر این گونه سفرها مختص طبقه خاصی از اجتماع نیست. تا جایی که در بسیاری از کشورهای در حال توسعه که گردشگری در مراحل ابتدایی خود به سر می برد، برای بسیاری از طبقات اجتماعی، گردشگری مذهبی تنها فرصت سفر به شمار می آید.
وی ادامه می دهد: همچنین این وضعیت در جوامع متوسط و میانی که طبقات متوسط آن از نظر مالی و از نظر اجتماعی توانایی سفرهای طولانی را ندارند بیشتر به چشم می خورد.
این کارشناس بیان می کند: بیشتر سفرهای مذهبی و زیارتی به صورت گروهی و جمعی و به شکل سازمان دهی شده صورت می گیرد و مراکز مذهبی و زیارتی، مکان هایی را برای دیدار و ارتباط مردم از فرهنگ ها و مناطق مختلف فراهم می کند.
به گفته «زندی»، تولید و فروش صنایع دستی قدیمی، طرح ها و تولیدات باستانی مناطق مختلف در مراکز مذهبی و زیارتی یکی دیگر از ویژگی های گردشگری مذهبی است که به معرفی صنایع دستی و درآمدزایی برای استان های هدف سفر نیز کمک بسیاری می کند.
گردشگری مذهبی دارای جنبه های سیاسی نیز هست به طوری که بسیاری از اماکن مذهبی متعاقباً اماکن ملی نیز به شمار می آیند و برای برپایی جشن ها و آیین های ملی مورد استفاده قرار می گیرند.
جاذبه هایی که دیده نشده است
آداب و رسوم مذهبی در هر استان ویژ گی هایی دارد و در خراسان شمالی نیز مراسمی مانند نخل گردانی هر سال در ماه محرم برگزار می شود. یکی از اهالی جاجرم در این رابطه می گوید: هر سال در این شهرستان مراسم نخل گردانی و علم گردانی در ایام محرم برگزار می شود و جمعیت زیادی نیز به تماشای این مراسم می آیند اما این مراسم آن طور که باید معرفی و شناسانده نشده است زیرا فقط جاجرمی ها که این مراسم را می شناسند در آن شرکت می کنند و حتی از شهرهای مختلف استان هم جمعیت کمی به تماشای این برنامه مذهبی می آیند.
«رنجبر» ادامه می دهد: این درحالی است که اگر این مراسم به خوبی تبلیغ و معرفی شود، گردشگران مذهبی بسیاری را به سمت این شهرستان می کشاند و همچنین وجود مقبره های مذهبی در این شهرستان مانند خواجه مهزیار هم می تواند علاقمندان به گردشگری مذهبی را به سوی جاجرم بکشاند.
«زاهدی» یکی از شهروندان بجنورد هم بیان می کند: با توجه به این که آرامگاه امام زاده سید عباس(ع) در بجنورد قرار دارد و سالانه افراد زیادی از مسیر استان برای زیارت امام هشتم عبور می کنند، متولیان در استان می توانند با برنامه ریزی و نیز معرفی این شخصیت، باعث شوند که مسافران قبل و یا بعد از زیارت امام رضا(ع) در آرامگاه امام زاده سید عباس(ع) هم توقف کنند.
یکی از شهروندان شیروان نیز اظهارمی دارد: در این شهرستان هر سال مراسم مذهبی مختلفی برگزار می شود که طرفداران زیادی هم دارد که از جمله آن می توان مراسم شکرگزاری برداشت محصول را نام برد اما این مراسم را فقط مردم شیروان می شناسند و تعداد کمی از مردم دیگر شهرهای استان و آن گونه که باید برای معرفی این مراسم کاری نشده است.
«بهزادفر» ادامه می دهد: از این قبیل مراسم و آیین های مذهبی در شیروان زیاد برگزار می شود که به دلیل بی مهری ها خیلی از سوی متولیان به آن ها توجهی نشده است و با وجود این که مقبره های امام زاده های مختلفی در این شهرستان وجود دارد، اما شیروان در زمینه گردشگری مذهبی نه تنها توفیقی نداشته، بلکه در مورد آن کار هم نشده است.
کانون های زیارتی
کارشناسی دیگر نیز می گوید: در خراسان شمالی اماکن مقدس و بقاع متبرکه بسیاری وجود دارند که برخی از آنها در نقاط روستایی واقع شده است و مورد احترام ساکنان هستند.
این اماکن به مثابه کانونهای زیارتی، در سطح محلی و ناحیهای گردشگر(زائر)میپذیرند و در نتیجه به کمک این اماکن و با برنامهریزی، سرمایهگذاری و ایجاد زیرساختهای لازم میتوان باعث توسعه روستاها شد.
به عقیده وی، استفاده بهینه از توانهای گردشگری روستایی، راهبرد مکمل توسعه روستایی در ابعاد گوناگون اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی است و جاذبههای توریستی روستاها متکثر و فراوان هستند که یکی از آنها جاذبههای فرهنگی و مذهبی است مانند مقبره های امامزادهها، بقعههای زیارتی.
ظرفیت فوق العاده
در این رابطه، معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی می گوید: اساساً در موضوع گردشگری در استان مشکل داریم و در حالی که ظرفیت ها فوق العاده است استفاده از آن ها کمتر از 10 درصد است.
«افروند» می افزاید: آیین های مذهبی و جشن های بسیاری در استان برگزار می شود که می توان با معرفی و استفاده از آن ها، گردشگری مذهبی را توسعه داد.وی تصریح می کند: استان ظرفیت های خوبی برای توسعه گردشگری مذهبی دارد؛ از جمله امام زاده سید عباس(ع) که ظرفیتی عالی برای مسافران عبوری و کسانی است که به آن مراجعه میکنند و پیش بینی هایی برای اتراق مسافران در آن شده است و آیین های مذهبی نیز در آن برگزار می شود.وی اضافه می کند: مراسمی مانند حمزة الرضای شیروان، چهارطاقه تیموری، تعزیه بنی اسد گرمه، آیین سال تحویل در مقبره امام زاده احمد موسی کوران، آیین های نخل گردانی و علم گردانی جاجرم، جشن شکرگزاری برداشت محصول اهالی روستای نامانلوی شیروان در بنای امام زاده زکریا، مراسم آق قیون یا آق آش ترکمن ها، رقص خنجر و آیین مولودی خوانی ترکمن ها و تعزیه های کردها و ترک های شمال خراسان از جمله آیین های مذهبی است که سالانه افراد زیادی را از داخل استان و خارج استان به سوی خود می کشاند اما در این باره هیچ کاری انجام نشده است؛ از تبلیغ گرفته تا کارهایی برای جذب گردشگر.
وی تصریح می کند: ما در خراسان شمالی قطب گردشگری نداریم اما در گردشگری مذهبی، ظرفیت های بسیار خوبی داریم و با بی توجهی به آن ها، به نوعی کفران نعمت کرده ایم.
وی خاطرنشان می کند: ما باید تورهای به موقع گردشگری و همایش های گردشگری مذهبی برگزار کنیم تا بتوانیم برای جذب گردشگر مذهبی و توسعه گردشگری کاری انجام دهیم اما سالانه 20 میلیون مسافر و زائر از خراسان شمالی عبور می کنند که برای ماندگار کردن آن ها هیچ کاری نکرده ایم؛ حتی کتاب و بروشور هم برای معرفی اماکن مذهبی خود منتشر نکرده ایم و به تازگی آموزش و پرورش این کار را انجام داده است.
«افروند» می گوید: وقتی باب گردشگری مذهبی در استان باز می شود، اداره کل اوقاف و امور خیریه می تواند در این موضوع به خوبی کار کند و باید با قوت وارد آن شود زیرا هم منابع اعتباری دارد و هم متولی فضاهای مذهبی است.
وی خاطرنشان می کند: ثبت میراث معنوی یا میراث ناملموس، یکی از کارهایی بود که اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری می توانست انجام دهد که در این رابطه، 30 اثر را به ثبت رسانده است.
وی اظهارمی دارد: از اداره کل اوقاف و امور خیریه انتظار داریم آن بخش از ظرفیت های گردشگری را که به خودش مربوط می شود، انجام دهد و ما نیز تمام ظرفیت ها را با قوت پیگیری می کنیم.
مجتمع های زیارتی، تفریحی
در همین رابطه، مدیرکل اوقاف و امور خیریه خراسان شمالی می گوید:خراسان شمالی استانی است که به حرم امام رئوف منتهی می شود و ما هم به بهانه این که گردشگری مذهبی را در استان گسترش دهیم و هم به بهانه این که زائران امام رضا(ع) به عنوان میهمان وارد استان ما می شوند، طرح میقات الرضا(ع) را برای بارگاه امام زاده هایی که در مسیر عبور زائران قرار دارند، تحت عنوان مجتمع های زیارتی، تفریحی تعریف کردیم.
حجت الاسلام «سهرابی» می افزاید: در حال حاضر آماده سازی و رسیدگی به مرقد 13 امام زاده ای را که در مسیر عبور مسافران و زائران امام رضا(ع) از چمن بید تا فاروج قرار دارد، در برنامه کاری خود قرار داده ایم و در بعضی از آن ها آلاچیق و فضای استراحت و تأمین غذایی تعبیه کرده ایم و حتی در برخی از آن ها آشپزخانه ساخته ایم که مسافران در آن جا راحت باشند.
وی خاطرنشان می کند: علاوه بر این ها در مرقد امام زاده ها کارهای فرهنگی برای خانواده ها و فرزندان آن ها نیز انجام می شود که می تواند به ماندگاری مسافران در خراسان شمالی کمک کند.وی به اقدامات انجام شده برای ساخت صحن و اطراف حرم امام زاده سید عباس(ع) هم اشاره می کند و می افزاید: البته ساماندهی مرقد 14 امام زاده را در قالب طرح جامع در دستور کار داریم اما کارهای عمرانی مربوط به این بناها را با توجه به این که بودجه دولتی ندارند، یک جا نمی توان انجام داد و با توجه به درآمد آن ها باید کار را پیش برد.حجت الاسلام «سهرابی» تصریح می کند: بر همین اساس فاز داخل حرم امام زاده نظیر آیینه کاری، کتیبه، درو فضاهای داخل محراب ساخته شده و فضای بیرون هم در حال انجام است.
وی می گوید: نمایشگاه کتاب نیز در کنار حرم ساخته شده و آماده بهره برداری است که جلوه زیبایی به فضا می دهد و از طرفی نیز آیین های مذهبی و فرهنگی که در این مکان برگزار می شود، به جذب گردشگران مذهبی در آن کمک می کند.حجت الاسلام «سهرابی» اما تأکید می کند: اقدامات فرهنگی را نمی شود به یک باره و آن گونه که انتظار هست انجام داد بلکه باید یواش یواش فرهنگ سازی و کار انجام شود.
انتظار تا کی؟
با توجه به ظرفیت ها و موقعیت هایی که خراسان شمالی در زمینه برخورداری از اماکن متبرکه و مرقد امام زاده ها دارد و از دیگر سو با توجه به همجواری این استان با خراسان رضوی که بارگاه امام مهربانی ها در آن واقع و قطب گردشگری زیارت است و سالانه بیش از 20 میلیون زائر و مسافر از استان ما عبور می کنند و نیز با توجه به این که گردشگری مذهبی می تواند در ماندگاری مسافران در استان اثرگذار باشد، باید دید که متولیان در خراسان شمالی، چه زمانی آن طور که باید و شاید از این ظرفیت ها برای توسعه گردشگری مذهبی در استان استفاده خواهند کرد؟
افشره
خراسان شمالی با توجه به این که در مسیر حرم امام مهربانی ها قرار دارد و سالانه میلیون ها مسافر و زائر از این استان عبور می کنند تا به زیارت بارگاه ملکوتی ضامن آهو بروند و از دیگر سو، با توجه به این که بارگاه های امام زاده ها، مساجد و بقعه های متبرکه زیادی در مسیر عبور این زائران و مسافران دارد، می تواند در زمینه گردشگری مذهبی، اقدامات بسیاری انجام دهد و این در حالی است که هنوز اقدامات شایسته ای در این زمینه در استان انجام نشده است