سرنوشت مبهم پسماندهای الکترونیکی
سالانه 9هزار تن پسماند ویژه در استان تولید می شود
بهروز- تلفن قرمز، رادیویی شکسته، چند تا نوار کاست قدیم و باطری های کهنه، کلید و پریز های قدیمی و رایانه ای که حالا حکم زیر خاکی را دارد، تلویزیون مبله و پلی استیشن های قدیمی و ده ها هدفون و تلفن های همراه که در انباری جا خوش کرده اند و سال ها مانده اند و حاضر نیستیم شاید هم نمی دانیم که آن ها را کجا و چگونه دور بریزیم.
همه ما هنگامی که به انباری های خانه های مان سر می زنیم در کنار سایر وسایل مانند ظرف و ظروف و لباس کهنه و دیگر وسایل مثل شیشه های مربا و ترشی و مصنوعات پلاستیکی به انواع وسایل الکترونیکی هم برمی خوریم.
وسایلی که خیلی ها آن ها را با زباله های معمولی دور می ریزند بی خبر از لطمه های جبران ناپذیری که به محیط زیست وارد می شود. در هر حال دیدن انواع و اقسام دستگاههای الکترونیکی درخانه ها و راحتی استفاده از آن ها معضلی به نام زبالههای الکترونیکی را هم به وجود آورده است.
معضلی که اگر اکنون برای آن چاره ای اندیشیده نشود، رفتهرفته تبدیل به یک فاجعه خواهد شد.
اما چرا باید از این زباله ها بترسیم و چگون به فاجعه تبدیل می شوند؟
اثرات غیر قابل جبران
یک کارشناس ارشد محیط زیست در این باره می گوید: زبالههای کامپیوتری و الکترونیکی جزو زبالههای خطرناکی به شمار میروند که سالها در طبیعت باقی میمانند اما اگر تفکیک و بازیافت شوند می توان از آن ها به عنوان یک منبع درآمد سودآور بهره برد.
«مهران فیروزه ای» ادامه می دهد: استفاده زیاد از وسایل الکترونیکی و تنوعی که در این سال ها در این بخش دیده می شود و دور ریختن و دفن زباله ها موجب شده است تا متولیان و طبیعت دوستان به مخاطرات آن نیز فکر کنند و با توجه به پژوهش های انجام شده و مطالعات مختلف مخاطرات این نوع زباله ها اکنون بر همه آشکار است.
وی ادامه می دهد: در کشورهای توسعه یافته این زباله ها بازیافت می شوند و قوانینی وجود دارد که بر اساس آن واردکنندگان و تولیدکنندگان کالاهای الکترونیکی مسئول بازیافت دوباره و کاهش خطر این زباله هستند و موظفند بودجه طرحهای بازیافت را تامین کنند و خردهفروشان هم خدمات بازپسگیری را در اختیار مشتریان قرار دهند.
وی خاطرنشان می کند: این در حالی است که در کشور ما هیچ قانونی در این مورد وجود ندارد و قوانینی هم که هست اجرا نمی شود آن هم در حالی که سهم رایانهها، تلفنهای همراه و برخی دستگاهها که چند ماه پس از تولید بدون استفاده میمانند، در بین زبالههای شهری به سرعت در حال افزایش است.
وی بیان می کند: در حالی که در انبار بسیاری از ادارات ده ها قطعه وسایل الکترونیکی انباشته شده و بعد بدون این که به سرنوشت آن ها و مخاطراتی که برای محیط زیست دارند فکر شود به فروشندگان ضایعات فروخته می شود،می توان زباله های سمی را به بهترین شکل بازیافت کرد و بسیاری از کارشناسان بازیافت را بهترین راه برخورد با زبالههای الکترونیکی به ویژه تجهیزات رایانهای می دانند.
وی ادامه می دهد: دفن زباله های الکترونیکی بدترین روش امحاست که علاوه بر آلوده کردن خاک احتمال نفوذ سموم به آب هم وجود دارد در واقع دفن یا سوزاندن این زبالهها سبب ورود عناصر سنگین به آبهای زیرزمینی و گازهای سمی به محیط زیست میشود. وی خاطرنشان می کند: در سطح دنیا به لزوم تفکیک زبالههای الکترونیکی از دیگر زبالهها اهمیت جدی داده میشود ولی متاسفانه وجود مشکلات متعدد در تفکیک و بازیافت زبالههای خطرناک دراستان و در واقع در کشور مانع طرح مسائلی همچون زبالههای الکترونیکی میشود.
در این مورد سخنان «مهدی امیدوار»رئیس نظام صنفی رایانه استان هم شنیدنی است و جای تامل دارد.
وی با بیان این که یک کامپیوتر قدیمی را که دیگر قابلترفیع نباشد میتوان به طور کامل بازیافت کرد و این بازیافت برای تمامی قطعات صورت میگیرد، ادامه می دهد: قطعاتی همچون شیشه مانیتور، پلاستیک کیس،مس موجود در منبع تغذیه، فلزات گران قیمت به کار رفته در مدارات، مودم یا منابع تغذیه را می توان بازیافت کرد.
این گفته ها در حالی بیان شده که «باقر بحری» رئیس کمیسیون سختافزار نظام صنفی رایانهای کشور هم چندی قبل گفته بود، در ایران بیش از چهار میلیون رایانه از دور خارج شده وجود دارد و این در حالی است که نه سازمان بازیافت و نه محیط زیست هنوز هیچ برنامهای برای جمعآوری وبازیافت زبالههای الکترونیکی ندارند.
وی در همین مورد اظهار کرده بود: با توجه به این که هر رایانه رومیزی دارای ۳۲ درصد پلاستیک، نزدیک به هفت درصد سرب، ۴۱ درصد آلومینیوم، ۶۱۰۰/۰ درصد طلا، ۲/۰ درصد آهن، ۹۸۱/۰ درصد نقره و مقادیری فلزات سنگین و خطرناک مانند کادمیوم، جیوه و آرسنیک است، میتوان محاسبه کرد بازیافت چهار میلیون رایانه، به جداسازی چه حجم عظیمی از عناصر ارزشمند و عناصر خطرناک خواهد انجامید که میتواند علاوه بر صرفه اقتصادی، جلوی خطرات زیست محیطی را نیز بگیرد.
مشاوره می دهیم
« امیدوار» در ادامه می گوید: ادارهها و سازمانها به این وسایل به چشم زباله هم نگاه نمیکنند و آن ها را انبار می کنند و سپس به مزایده و فروش می گذارند که البته بر اساس چارچوب ها و آیین نامه کار می شود و قانونی هم است اما ما به عنوان نظام صنفی رایانه در استان می توانیم به آن ها مشاوره دهیم.
وی با بیان این که گاهی قطعاتی به خریداران ضایعات فروخته می شود که بهای زیادی دارند اما فروشندگان نمی دانند عنوان می کند: ادارات می توانند در این موارد حداقل مشاوره ای با ما داشته باشند تا از بهای واقعی کالاهایی که فروخته می شود اطلاع حاصل کنند.
وی خاطرنشان می کند: پیشنهاد می کنم تا با ادارات متولی این مورد از جمله محیط زیست جلساتی برگزار کنیم تا بتوانیم به راهکار مناسبی در این مورد برسیم و استان ما در این بخش نمونه و الگویی برای دیگر استان ها در زمینه کاهش مخاطرات زباله های الکترونیکی شود.
همه راه ها به کمپوست ختم می شود
اگر سری به خیابان های شهر بزنیم ده ها واحد صنفی عرضه تجهیزات الکترونیکی و رایانه ای را مشاهده کنیم که به فروش این وسایل و تجهیزات مشغولند و روزانه ده ها کامپیوتر و تجهیزات الکترونیکی فروخته می شود، با فروش این وسایل به طور حتم چند کامپیوتر هم از مدار مصرف خارج می شود اما آمار دقیقی از تعداد کامپیوترها و زباله های الکترونیکی که البته فقط منحصر به رایانه نیست نداریم این در حالی است که پسماندهایی که از تلفن همراه و تبلت هم تولید می شود محیطزیست و سلامتی را به خطر می اندازد زیرا حاوی فلزات سنگینی همچون سرب، جیوه و کادمیوم است و تجزیه آن ها چند صد سال زمان می برد.
اگر چه گفته می شود در دولت قبل سازمان حفاظت محیط زیست نقشه راه مدیریت اجرایی پسماندها برای 31 استان کشور را تدوین و به تمام دستگاهها ابلاغ کرد؛ دستورالعملی که شامل پسماندهای الکترونیکی و الکتریکی هم میشود اما به علت برخی مسائل و نبود امکانات و اعتبارات مناسب هنوز در استان هایی مانند استان ما اجرا نشده است.
البته مسئولان سازمان حفاظت حیطزیست وقت فقط به تهیه نقشه راه پسماندها اکتفا نکردند بلکه آییننامه و ضوابط اجرایی مدیریت پسماندهای الکتریکی را نیز تهیه و ارائه کردند.
در این باره مدیر کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی می گوید: ما هنوز نتوانسته ایم در مورد تفکیک زباله از مبدا کاری انجام دهیم و کارخانه کمپوست را راه اندازی کنیم چگونه می توان توقع داشت مردم در این مورد اقدام کنند؟ «مطهری» عنوان می کند: در این مورد نه تنها در استان ما بلکه در کشور هم شرایط مطلوبی فراهم نیست و فقط 3 مرکز بازیافت زباله های الکترونیکی در کشور داریم .
وی در عین حال خاطر نشان می کند: ضایعاتی که از اداره ها خریداری می شود به این مراکز منتقل می شود اما در مورد زباله هایی که مردم عادی در کنار زباله های خود از منازل خارج می کنند نمی توان کاری کرد در حالی که تفکیک از مبدا اتفاق نمی افتد.
وی ادامه می دهد: در کار گروه پسماند سعی می کنیم پسماند عادی را سر و سامان دهیم و کارخانه که راه بیفتد مرحله اول کار انجام می شود و در مراحل بعدی به سراغ پسماند الکترونیکی خواهیم رفت. وی عنوان می کند: از آن جایی که حجم این نوع پسماند زیاد نیست فعلاً با مخاطره روبه رو نیستیم و این نوع پسماند بخشی از پسماندویژه ای است که در استان وجود دارد.
وی با بیان این که فعلا فقط تمرکز روی بازیافت شیشه و کاغذ و پلاستیک است می گوید: سالانه 9 هزار تن پسماند ویژه در استان تولید می شود که شامل پسماند الکترونیکی هم هست. در جمع آوری مشکلی نداریم و فعلا مشکل ما در دفن این نوع پسماند در کنار سایر زباله هاست که اگر سموم آن وارد خاک، هوا و آب شود خطرناک خواهد بود اما در این مورد باید پس از به راه افتادن کارخانه کمپوست اقدام کرد تا به نتیجه رسید و کارخانه کمپوست هم مراحل اخذ مجوز را طی می کند.
دیگران چه کرده اند؟
راه اندازی کارخانه کمپوست معضلی شده است که گویا هر آنچه به زباله مربوط است به آن باز می گردد اما آیا در همه کشورهای جهان به زباله های خطرناکی مانند زباله های الکترونیکی این گونه پرداخته می شود؟ آیا ممکن نیست کارخانه پسماند و بیو کمپوست حالا حالاها به راه نیفتد و نمی توان از روش های دیگری برای تفکیک و بی خطر کردن این نوع زباله استفاده کرد؟
افشره
اگر سری به خیابان های شهر بزنیم ده ها واحد صنفی عرضه تجهیزات الکترونیکی و رایانه ای را مشاهده می کنیم که به فروش این وسایل و تجهیزات مشغولند و روزانه ده ها کامپیوتر و تجهیزات الکترونیکی فروخته می شود با فروش این وسایل به طور حتم چند کامپیوتر هم از مدار مصرف خارج می شود اما آمار دقیقی از تعداد کامپیوترها و زباله های الکترونیکی که البته فقط منحصر به رایانه نیست نداریم این در حالی است که پسماندهایی که از تلفن همراه و تبلت هم تولید می شود محیطزیست و سلامتی را به خطر می اندازد زیرا حاوی فلزات سنگینی همچون سرب، جیوه و کادمیوم هستند که تجزیه آن ها چند صد سال زمان می برد.