بناهای ارزشمند دوره معاصر استان از بین رفته است
افشره
توجه به فرهنگ و هنر هر دوره از دوران تاریخ ایران ایجاب می کند تا در استان هایی مانند خراسان شمالی که از کاخ ها و موزه های بزرگ در آن خبری نیست این ساختمان ها به لحاظ نوع معماری حفظ شوند و از سویی می توان به لحاظ نوع مصالح به کار رفته آن ها را به عنوان یک نمونه از سال های دور حفظ کرد.
در بجنورد ساختمان های ارزشمندی وجود داشت که از بین آن ها فقط چند نمونه انگشت شمار مانند خانه فرهنگ شهرداری و بنای بانک ملی باقی مانده و بقیه یا در حال تخریب هستند و یا تخریب شده اند و مهمترین آسیب این بخش مالکیت بخش خصوصی است زیرا نمی توان مالک این نو بناها را حتی اگر قدیمی و تاریخی هم باشند مجبور به نگهداری و از نوسازی این بناها جلوگیری کرد در حالی که اگر میراث فرهنگی بتواند انگشت روی آن ها بگذارد شاید بتواند با استفاده از قوانین مختلف و اهرم های قانونی آن ها را حفظ کند. این در حالی است که شهرداری و بنیاد مسکن هم در این موارد قانون هایی دارند که لازم الاجراست.
بهروز- ستون های آبی فیروزه ای با گچبری های زیبا،چند کاشی که رنگ و طرح آن ها با گچبری و رنگ ستون تناسب فوق العاده ای دارد و پنجره ای که هنوز چند شیشه رنگی به آن چسبیده باقی مانده بنایی است که روزگاری با ابهت در خیابان منصور حصاری بجنورد قد برافراشته بود و اکنون مخروبه ای بیش نیست. تا چند سال قبل در هر گوشه از بجنورد می توانستیم بناهای با ارزشی را ببینیم که اگر چه قدمت آن ها آن قدر نبود که بشود به آن ها تاریخی گفت اما ساختمان های زیبایی بودند که 90،80 سال از عمر آن ها می گذشت و معرف فرهنگ و هنری بودند که نشانه های زیادی از آن به جا نمانده است.
بناهایی که با شیروانی مسقف شده بودند و ستون های زیبا، ایوان و رف و طاقچه داشتند و تیرهای چوبی آن پشت سقف های کاذب چوبی و یا پارچه ای پنهان شده بودند. بناهای ارزشمندی که به گفته معاون میراث فرهنگی اکنون نشانی از آن ها حداقل در بجنورد باقی نمانده است به جز دو یا 3 بنا که اگر دیر بجنبیم آن ها هم از بین می روند.
تقابل کهنه و نو
به گفته یک کارشناس ارشد معماری، شروع معماری معاصر ایران را می توان از سال 1300 به بعد دانست و در این زمان است که در اثر تحولات سیاسی و اجتماعی جریان زندگی اجتماعی و اقتصادی ایران تغییر کرد و سیمای شهرها متحول شد و بناهای لازم برای زندگی جدید مانند ادارات، کارخانه ها، بانک ها و غیره و هم چنین واحدها و مجموعه های مسکونی جدید به وجود آمد. «رابطی» ادامه می دهد: این بناهای مدرن برگرفته از معماری غرب بودند و به تدریج ایرانیانی که در مدارس معماری خارج از ایران تحصیل کرده بودند و به دنبال آن دانش آموختگان اولین مدرسه معماری در ایران در حدود سال 1320 نیز به آن ها اضافه شدند. از همان ابتدا و از طراحی اولین آثار در معماری ایران دو جریان موازی با هم پدید آمد، یک جریان که هیچ گونه توجهی به میراث فرهنگی گذشته ایران نداشت و جریان های معماری معاصر جهان را با یک دوره تاخیر و به صورتی غیر ماهرانه تقلید می کرد و جریان دیگری که کوشش داشت هر چند سطحی اما رابطه خود را با معماری گذشته ایران حفظ کند.
وی ادامه می دهد: البته هر دوی این جریانها که تا به امروز در ایران ادامه دارند موفقیت چندانی بهدست نیاورده اند و اما در این سالها ساختمانهایی هم ساخته شدند که معرف فرهنگ و هنر اصیلی بودند که با نیازهای جامعه آن هنگام نیز وفق داشت.
وی ادامه می دهد: با گذشت زمان بسیاری از این بناها تخریب شدند و به تدریج سازه های مدرن و جدید جای آن ها را گرفتند اما در این میان آن چه تا امروز برای ما به یادگار مانده است از دو جنبه لازم به نگهداری و حفظ و مراقبت است.
وی با تشریح این موضوع ادامه می دهد: توجه به فرهنگ و هنر هر دوره از دوران تاریخ ایران ایجاب می کند تا در استان هایی مانند خراسان شمالی که از کاخ ها و موزه های بزرگ خبری نیست این ساختمان ها به لحاظ نوع معماری حفظ شوند و از سویی می توان به لحاظ نوع مصالح به کار رفته آن ها را به عنوان یک نمونه از سال های دور حفظ کرد.
فقط چند بنا باقی مانده است
وی بیان می کند: متأسفانه در بجنورد ساختمان های ارزشمندی وجود داشت که از بین آن ها فقط چند نمونه انگشت شمار مانند خانه فرهنگ شهرداری و بنای بانک ملی باقی مانده و بقیه یا در حال تخریب است و یا تخریب شده اند.
وی مهمترین آسیب این بخش را مالکیت بخش خصوصی بیان می کند و می گوید: نمی توان مالک این نو بناها را حتی اگر قدیمی و تاریخی هم باشند مجبور به نگهداری و از نوسازی این بناها جلوگیری کرد در حالی که اگر میراث فرهنگی بتواند انگشت روی آن ها بگذارد شاید بتواند با استفاده از قوانین مختلف و اهرم های قانونی آن ها را حفظ کند.
شهرداری ورود پیدا کند
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اما دل پردردی از تخریب این بناها دارد و می گوید: این اداره کل و معاونت به تنهایی نمی تواند این وظیفه را عهده دار شود و باید فرمانداری ها و شهرداری ها و اداره های راه و شهرسازی هم همکاری کنند.
وحدتی ادامه می دهد: بناهای ارزشمند شهری وچند باغ روستا در بجنورد داریم که بافت ارزشمندی دارند و نمی گویم تاریخی هستند ولی می گویم ارزشمندند به دلایل بسیاری و لازم است شهرداری ها به این موارد ورود پیدا کنند. وی ادامه می دهد: در روستاها هم بافت هایی وجود دارد که محافظت از آن ها لازم است. روستاهایی مانند روئین، کرف و طبر هنوز هم بافت ارزشمندی دارند که به سرعت باید برای محافظت از آن ها چاره اندیشی شود تا به سرنوشت خراشا که از خجالتش درآمدند دچار نشوند اما تاکنون اقدامی در این مورد نشده است. وی ادامه می دهد: برای برخی از این بناها طرح هم تهیه شده است اما این ها حوزه ای است که میراث نمی تواند به تنهایی به آن ورود داشته باشد و به عنوان میراث فرهنگی هم نمی توانیم آن ها را ثبت کنیم و در شورای سیما و منظر شهری هم فقط یک حق رای داریم و نمی توانیم سیاست گذاری کنیم اما آن هایی که به بانک ها و ادارات مجوز ساخت و ساز می دهند باید با رعایت موازین و مقررات این کار را کنند اما این اتفاق نمی افتد و هر نمایی را در این کمیته تصویب می کنند و نما و منظر شهری پر شده از شیشه و کمپوزیت که سال هاست ممنوع شده است.
نابودی بافت ارزشمند بجنورد
وی ادامه می دهد: در روستاها در کنار نماهای قدیمی و بافت ارزشمند و تاریخی می بینیم خانه های چند طبقه ساخته شده که نمای نا مناسبی هم دارند اما توجهی به این موارد نمی شود. وی با بیان این که نظارت شهرداری ها و دهیاری و شوراهای روستایی باید در این موردپررنگ باشد، بیان می کند: 5 مرتبه به فرمانداری ها و شهرداری ها نامه داده ایم و ضوابط عمومی مداخله در بافت ها را گفته ایم اما آن ها می خواهند سلسله مراتب دسترسی به معابر دست نخورد و در روستاها حجم ساختمان ها و شکل معابر را با توجه به اجرای طرح هادی از بین می برند.
وی با بیان این که هر بافتی ویژگی های خود را دارد بیان می کند: در روئین سنگ فرشی کار می شود که در کرف و گریوان کار شده در حالی که ویژگی های روئین با کرف و گریوان متفاوت است و باید از مصالح هر منطقه برای اجرای طرح های بنیاد مسکن استفاده کرد. وی ادامه می دهد: قانون مکلف کرده است تا این موارد را در ساخت و سازها رعایت کنند و با وجود این که بارها تذکر هم داده ایم اما توجهی به این امر نمی شود. وی با اشاره به این که هنگام صدور مجوز، بازگشایی و آسفالت معابر باید شهرداری ها از میراث استعلام کنند و با بیان این که بافت ارزشمند در بجنورد نابود شده و فقط به طور موردی بناها و ساختمان هایی در این شهر هنوز پابرجاست، می افزاید: در جاجرم 18 هکتار بافت ارزشمند داریم که آسیب جدی دیده است که باید بهسازی شود نه این که با انگ بافت فرسوده تخریب شود. وی ادامه می دهد: وسعت بافت فرسوده در جاجرم 40 هکتار بود که فقط 18 هکتار آن ارزشمند است و این مساحت در روئین 15 هکتار بود که 2 هکتار آن ارزشمند است و بقیه را آن قدر نوسازی کردند که خراب شد.
/احیای معماری
مدیرکل بنیاد مسکن خراسان شمالی هم در این مورد بیان می کند: توجه به بافت سنتی روستاهای خراسان شمالی در اجرای طرح هادی ضروری است.
«علی محمدی» اهتمام استفاده از مصالح عمومی و بومی منطقه و توجه به ویژگیهای معماری روستایی برای زنده نگه داشتن و احیای این معماری در کنار مقاومسازی مناسب را از برنامههای اصلی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی در اجرای طرحهای هادی عنوان می کند و ادامه می دهد: طرح بافت با ارزش روستایی در روستای اسفیدان بجنورد دارای 90 درصد و در روستای روئین اسفراین دارای 70 درصد پیشرفت فیزیکی است. وی بیان می کند: برای اجرای هر یک از این طرح ها تاکنون 5 میلیارد ریال هزینه شده است.
وی تصریح می کند: اجرای طرح بهسازی بافت با ارزش روستایی در روستای اسطرخی از توابع شهرستان شیروان مورد تایید قرار گرفته و به زودی اجرا میشود .وی هدف از اجرای این برنامه ها را حفاظت، احیا و مرمت بافت و کالبد روستا، ساماندهی هسته کهن و دارای ارزش روستا در رابطه با سکونت و تولید، ارتقای کمی و کیفی عرصههای زیستی و تولید روستایی و شناسایی و ارتقای ظرفیتهای روستا در زمینه توسعه گردشگری ذکر میکند.
گلایه از برخی ناهماهنگی ها
آیا اجرای طرح های هادی به بافت ویژه و با ارزش روستا ها صدمه می زند؟
معاون عمران روستایی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان در پاسخ به این سوال می گوید : اجرای طرح های هادی با این هدف انجام می شود که به بافت روستا صدمه نخورد و این بافت حفظ شود.
«صابری» ادامه می دهد:در روستاهایی که دارای بافت با ارزش هستند، این بافت مطالعه و حفظ و مرمت و بهسازی آن طراحی و اجرا می می شود.
وی اضافه می کند: مطالعات با فرمت خاصی انجام می شود و در این روستاها هم اصلاح معابر را داریم و هم به جای آسفالت در نقاطی که لازم است از سنگ فرش و مصالح بومی استفاده می شود و بافت ها هم با حفظ ابنیه دارای معماری با ارزش و خاص تخریب و ساخت و سازهای جدید و جایگزین هم با الگوی سنتی ساخته و نماسازی می شود.
وی عنوان می کند: روستاهایی مانند روئین اسفراین الگو سازی شد و در اسطرخی، اسفیدان و کرف هم طرح هایی در این زمینه اجرا شده است.
وی در مورد نا همخوانی ساخت و سازهای جدید روستایی با بافت ارزشمند و بومی هم می گوید: نمی توان مردم را مجبور کرد که به آنچه می خواهیم عمل کنند اما مشوق هایی در این مورد داریم که یک نمونه آن صدور پروانه با تخفیف است آن هم به شرط رعایت ارائه الگوهااز سوی ماست.
وی با گلایه از برخی ناهماهنگی ها بیان می کند: با وجود آن که دربرخی از روستاها مانند اسفیدان بافت با ارزش حفظ و احیا شده اما شرکت های خدمات رسان مانند شرکت گاز، سنگفرش های کار شده را کند و با وجود این که قرار بر این بود که هزینه تعمیر را پرداخت کند اما این اتفاق نیفتاده و هم چنان سنگفرش ها کنده شده و ناتمام باقی مانده است.
وی بیان می کند: در استان 15 روستا که دارای بافت با ارزش است شناسایی شده اما طرح های ما در روستاهای کرف، اسطرخی، روئین و اسفیدان و چند روستای دیگر اجرا شده است و برای بقیه روستاها هم باید به تدریج اقداماتی انجام شود.