جای خالی طرح جمع آوری آب باران
تعداد بازدید : 761
نیمی ازظرفیت سدهای استان خالی است
نویسنده : بهروز
افشره
سال 92 بود که 60 نماینده مجلس طرح ملی جمعآوری آب باران را به عنوان راهکاری برای رفع مشکلات ناشی از کمبود آب در کشور به مجلس ارائه کردند و بر اساس این مصوبه دستگاه های متولی موظف شدند بخشی از اعتبارات خود را به بستر سازی برای استحصال آب باران و جمع آوری آن اختصاص دهند تا به تامین آب برای مصارف مختلف کمک شود. این مصوبه در استانهایی مانند خراسان شمالی قابل اجرا بود اما به آن توجهی نشد و به علت کمبود و نبود اعتبار دستگاه های متولی قادر به تأمین اعتبار و اجرای آن نشدند و مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی هم دلایلی برای نتیجه نداشتن این طرح در همه کشور بیان کرد که باز هم مهم ترین آن نبود اعتبار و وجود پروژه های نیمه تمام اولویت دار ذکر شد.
با وجود این که در آخرین روزهای خرداد ماه هستیم اما هنوز هم بارش های بهاری ادامه دارد و هوای مطبوع و خنک دستاورد این باران هاست. به یمن این بارش ها اکنون سدهای استان وضعیت مطلوبی دارند در هر گوشه استان طراوت و سرسبزی جایگزین خشکی و خشکسالی شده است اما به گفته کارشناسان این بارش ها نمی تواند پایان خوبی برای داستان خشکسالی های مداوم استان باشد و هنوز هم این قصه ادامه دارد.
کاهش بی سابقه منابع آب
به گفته صاحب نظران، کارشناسان و متولیان، حجم نامتوازن دریافت و برداشت منابع آب در اقلیم خراسان شمالی مانند اغلب مناطق کشور به شکلی بوده که ما را با کاهش بی سابقه منابع آب های جاری و زیرزمینی مواجه کرده است و در این شرایط، یافتن منابع جایگزین تأمین آب از یک سو و مدیریت بهینه مصرف آن از سوی دیگر ضرورتی است که اگر به آن پرداخته نشود فاجعه بار خواهد بود. عمق فاجعه پیش رو هنگامی بهتر درک می شود که به یاد آوریم همین سال قبل بود با کاهش بی سابقه ذخایر آب پشت سدها مواجه شدیم؛ کاهشی که در یک دهه سپری شده از زمان بهرهبرداری سدهای استان تاکنون تجربه نشده بود و سد بارزو و بیدواز به کمترین حجم ذخیره سازی رسیدند و سدشیرین دره هم با کاهش آب ذخیره شده روبه رو شد. این در حالی است که اقلیم خراسان شمالی خشـک و نیمـه خشـک است و بر اساس یافته های بلندمدت هواشناسی، میانگین بارش در این منطقه 235.3 میلی متر است.
«رسول زاده» یک کارشناس ارشد آبخیزداری هم این وضعیت نگران کننده را با چند مثال ملموس تر می کند. او می گوید: در حالی که مجموع توان تنظیم آب سدهای استان حدود 250 میلیون متر مکعب در سال عنوان شده، مجموع حجم مفید ذخایر آب آن ها با کاهش شدیدی مواجه بود به طوری که در سال قبل در بعضی ایام سال حجم ذخیره آب به شدت کاهش یافت. وی ادامه می دهد: این هشدارها در حالی است که وضعیت آبخوان ها و منابع آب های زیرزمینی استان نیز در 10 سال گذشته نگران کننده شده و به علت برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی استان، وزارت نیرو توسعه بهره برداری از منابع آب زیرزمینی 7 دشت از 11 دشت استان را ممنوع کرده است و یک دشت دیگر نیز در آستانه ممنوعیت قرار دارد.
او خاطر نشان می کند: این در حالی است که ما می توانیم با توجه به مقدار بارش هایی که در استان ثبت شده و با یکی از روش هایی که در دنیا هم تجربه شده، یعنی استحصال مستقیم آب باران، از این همه بارش که امسال اتفاق افتاد استفاده کنیم. وی ادامه می دهد: مبنای این روش، اختصاص سطحی از زمین برای جمع آوری نزولات آسمانی و سپس ذخیره سازی آن برای استفاده در زمان مورد نیاز است.
طرح جمع آوری آب باران
این کارشناس ارشد منابع طبیعی تأکید می کند: سال 92 بود که 60 نماینده مجلس طرح ملی جمعآوری آب باران را به عنوان راهکاری برای رفع مشکلات ناشی از کمبود آب در کشور به مجلس ارائه کردند و بر اساس این مصوبه دستگاه های متولی موظف شدند بخشی از اعتبارات خود را به بستر سازی برای استحصال آب باران و جمع آوری آن اختصاص دهند تا به تامین آب برای مصارف مختلف کمک شود. وی تصریح می کند: این مصوبه در استان هایی مانند خراسان شمالی قابل اجرا بود اما به آن توجهی نشد و به علت کمبود و نبود اعتبار دستگاه های متولی قادر به تأمین اعتبار و اجرای آن نشدند و مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی هم دلایلی برای نتیجه نداشتن این طرح در همه کشور بیان کرد که باز هم مهم ترین آن نبود اعتبار و وجود پروژه های نیمه تمام اولویت دار ذکر شد.
مدیریت آب از تولید
یک مدرس دانشگاه هم در این مورد می گوید: در حالی که در بسیاری از کشور های درگیر با تنش های آبی به مدیریت آب از ابتدای تولید توجه می شود و حتی آب باران با استحصال و جمع آوری به چرخه مصرف اضافه می شود اما در این جا به مباحث ریز از جمله بهره برداری از آب باران توجهی نشده است.
«شیخی» می افزاید: اگر ما مدعی مدیریت جامع منابع آب می شویم، باید چرخه تولید آب از ابتدا تا انتها را مدیریت کنیم، در شرایطی که در حال حاضر فقط آخر خط را مدیریت می کنیم و یکی از علل عمده کم توجهی به این موضوع هم دسترسی راحت به آب آشامیدنی و ارزان بودن آب است.
این کارشناس ارشد مهندسی و مدیریت آب خاطرنشان می کند: ما با آسان ترین راه احداث سد یا حفر چاه منابع آب را تأمین میکنیم و به ابتدای چرخه که آب باران است کوچک ترین توجهی نداریم.
وی عنوان می کند: باران کم یا زیاد در همه نقاط استان می بارد و در دسترس همه است و متناسب با زمان یا کمیت بارش ها می توان جمع آوری آب باران را عملی کرد و روش های سنتی هم برای این کار موجود است. وی تصریح می کند: خراسان شمالی نه مانند شمال کشور جزو مناطق مرطوب است و نه مانند خراسان جنوبی منطقه ای خیلی خشک به شمار می رود و میتوانیم در این مورد با ایجاد حساسیت های لازم در مردم برای این کار با کمترین هزینه اقدام کنیم.
وی با بیان این که هم اکنون که با چالش و بحران آب روبه رو هستیم می توانیم جمع آوری آب باران را ترویج کنیم و از مشارکت آحاد مردم در مدیریت آب و برطرف کردن مشکلات استفاده کنیم، افزود: شرایط بهره گیری از آب باران در خراسان شمالی نیز همانند بسیاری از مناطق کشور میسر است. وی می گوید: در استان آب انبار و سازه هایی مانند آن نداریم اما ظرفیت و شرایط این کار تا حدود زیادی در مناطقی از استان فراهم است.
وی با اشاره به شرایط اقلیمی و جغرافیایی استان تصریح می کند: با توجه به این که خراسان شمالی منطقه ای خشک یا نیمه خشک است، در واقع امکان اجرای سامانههای سطوح آبگیر باران به خصوص در مناطقی که بارش در آن ها کمتر است یا بارش ها به طور عمده در خارج از فصل رویش گیاهان روی می دهد، وجود دارد. این شرایط را هم به ویژه در نیمه جنوبی استان شاهد هستیم. وی با بیان این که سامانه های جمع آوری آب باران را می توان با کمک مسئولان فراهم کرد، بیان می کند: در بخش کشاورزی هم از چنین سامانه هایی می توان به نحو مطلوبی بهره گرفت و به افزایش بهره وری در این بخش کمک کرد و حتی شهرداری ها می توانند برای آبیاری فضای سبز از این آب ها که در حالت معمول خیلی سریع از دسترس خارج می شود، به ویژه در نیمه نخست سال استفاده کنند.
خشکسالی جبرا ن نشد
معاون اداره کل هواشناسی هم نگاهی گذرا به وضعیت بارندگی های استان دارد و در این مورد می گوید: در مجموع بارندگی های امسال در دو ماه گذشته به نسبت مدت مشابه سال قبل افزایش 98 درصدی دارد و نسبت به دوره بلند مدت 36 ساله هم افزایش داریم اما با این وجود برای جبران صدمات خشکسالی و رفع این پدیده کافی نیست. «نصرتی» بیان می کند: اگر چه دمای هوا هم کاهش یافته است اما به نسبت دوره آماری 2 دهم درصد افزایش دما داریم و همین امر می طلبد که برای تأمین آب اقداماتی مانند جمع آوری آب باران را در نظر بگیریم.
هیچ طرحی نیست
با تمام این حرف ها سرپرست شرکت آب منطقه ای استان از نبود برنامه ای برای اجرای این مصوبه خبر می دهد و عنوان می کند: با توجه به اینکه متولی جمع آوری آب باران در داخل شهرها شهرداری ها هستند هیچ گونه مطالعه و طرحی از طرف شرکت آب منطقه ای در این خصوص صورت نگرفته و طرح های موجود شهرداری ها هم به این شرکت ارسال نشده است. «ابراهیم علوی» در ادامه می گوید: سدهای استان قابلیت نگهداری و ذخیره 250 میلیون متر مکعب آب را دارا هستند و در حال حاضر 41.128 میلیون متر مکعب آب با رسوب و 41 میلیون و 91 هزارمتر مکعب آب بدون رسوب در پشت این سدها ذخیره شده است.
سرپرست آب منطقه ای به نکته ظریفی اشاره می کند که ظرفیت ذخیره آب سدهاست.
250 میلیون متر مکعب ظرفیت که فقط 41 میلیون و 128 هزار متر مکعب آب در پشت آن است و همین امر نشان می دهد که چقدر باید با احتیاط آب مصرف کرد و چرا باید برای جمع آوری باران اقدام کنیم.
عاقبتی که دکتر کردوانی کویرشناس معروف برای آینده ما ترسیم کرده است خیلی هراسناک است و به گفته او اگر همین امروز هم برای مبارزه با خشسکسالی وارد میدان شویم ده سال دیر کرده ایم و بنا بر این لازم است هم اکنون اقدام کنیم.