نگاهی متفاوت به عوامل فرهنگی شیوع استعمال مواد مخدر
تعداد بازدید : 294
سرنگ خنثی سازی تلاش ها برای مبارزه با مواد مخدر
نویسنده : اسعدی
افشره
سهولت دسترسی به مواد مخدر از یک سو و شکسته شدن قبح مصرف این مواد از سوی دیگر، به اذعان متولیان، موجب افزایش مصرف این مواد و کشیده شدن جوانان و نوجوانان و حتی زنان به سمت استفاده از مواد مخدر شده است که زنگ خطری برای پیشروی و نفوذ آن در جامعه است. این که چرا این مواد توانسته است در میان خانواده ها و جامعه جا خوش کند و چرا با وجود تلاش های انجام شده برای پیشگیری و مبارزه با آن، هنوز درجا می زنیم، موضوعی است که در این گزارش به بهانه هفته مبارزه با مواد مخدر، به آن پرداخته شده است.
«آزار جنسی پدر به دختر و سر بریدن همسر بر اثر اعتیاد به شیشه»؛ این خبر را سایت فرارو به نقل از قائم مقام دبیرکل ستاد مبارزه با موادمخدر کشور، منتشر کرده بود.
وی از کشف 213 آزمایشگاه تولید شیشه در سال 93 خبر داده و گفته بود: میزان مصرف ماده مخدر شیشه وحشتناک است و متاسفانه مصادیقی درباره مصرف کنندگان شیشه داریم که پدر دختر خود را مورد آزار و اذیت جنسی قرار داده و شوهر سر همسر خود را بریده که این رفتارهای ناهنجار به سبب توهم مصرف شیشه رخ داده است. «جزینی» بیان کرده بود: 25 درصد از قتل ها دلیلش متوجه مصرف موادمخدر صنعتی است و همچنین 65 درصد از همسرآزاری ها و 55 درصد از طلاق ها ناشی از مصرف موادمخدر است و به طور کلی پایه موادمخدر منشاء بروز خیلی از آسیب های اجتماعی دیگر است.
وی با بیان اینکه در حوزه دانش آموزی و دانشجویی خطر مصرف موادمخدر احساس می شود، افزود: 67 درصد از دانشجویانی که مصرف کننده موادمخدر هستند، بنابر اظهارات آن ها نخستین تجربه مصرف را در دوره متوسطه داشته اند.
وی بیان کرده بود: در هشت ماهه سال 93، 2 هزار نفر در کشور به سبب مصرف موادمخدر فوت کردند که از این تعداد 200 نفر را زنان تشکیل می دهند.
روزانه خبرهای بسیاری از این قبیل که ناشی از مصرف مواد مخدر و آسیب رسیدن به نزدیکان و اقوام است، در نقاط مختلف کشور منتشر می شود، خبرهایی که دل هر انسانی را به درد می آورد، از بریدن سر فرزند توسط پدر تا قتل پدر و یا مادر بر اثر اعتیاد!
آژیر اعتیاد، سال هاست که در سراسر کشور و البته خراسان شمالی به صدا در آمده است و به گفته مسئولان 2.64 درصد از جمعیت استان را در سال 90 معتادان تشکیل می دادند، البته معتادانی که به نوعی شناسایی و یا دستگیر شده اند و این آمار به گفته دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر استان، افزایش یافته است.
با وجود این که بارها و بارها از سوی مسئولان قضایی استان عنوان شده که بیشتر آسیب های اجتماعی به نوعی با اعتیاد و مواد مخدر در ارتباط است و سن ابتلا به اعتیاد متأسفانه کاهش یافته و این معضل در بین زنان و دختران افزایش یافته است، اما حساسیت لازم برای مقابله با این بلای خانمان سوز گویا در استان وجود ندارد و تلاش ها برای مبارزه با مواد مخدر به سرنگی خنثی تبدیل شده است .
این در حالی است که وقتی خبری مبنی بر ابتلا به یک مورد بیماری خاص مانند وبا منتشر می شود، دستگاه های متولی پای کار می آیند، ستادهای بحران و پیشگیری تشکیل می شود و تذکرهای لازم به سیستم های مسئول و متولی داده می شود، همه و همه بسیج می شوند، از رسانه ملی گرفته تا تریبون های نماز جمعه و مسئولان ذی ربط تا از بیشتر شدن موارد ابتلا جلوگیری شود. حتی مردم هم جوانب احتیاط را رعایت می کنند تا گرفتار چنین بیماری نشوند.
در همین جامعه، هر روز از موارد ابتلا به اعتیاد، کاهش سن اعتیاد، ورود انواع مواد مخدر صنعتی به بازار و گرفتار شدن هزاران خانواده در آتش این بلای خانمان سوز، سخن ها گفته می شود اما آیا حساسیت های موجود هم از طرف مردم و هم مسئولان به اندازه حساسیت به دیگر بیماریهاست؟ آیا همان اندازه که به ابتلا به یک مورد وبا حساس هستیم و ستاد بحران تشکیل می دهیم،نسبت به این معضل که به گفته متولیان عامل بسیاری از ناهنجاریها و آسیبهای اجتماعی است، حساس هستیم؟ آتش ناشی از این حساسیت نداشتن ها، دامان چه کسی را خواهد گرفت؟هفته پیشگیری و مبارزه با مواد مخدر، بهانه ای شد تا به وضعیت گرفتاران و پیشروی این معضل در خراسان شمالی بپردازیم.
کاهش سن ابتلا و زنانه شدن اعتیاد
یک کارشناس ارشد جامعه شناسی در این باره می گوید: اعتیاد از جمله آسیب های اجتماعی است که با توجه به دامنه وسیع آن بدون شک تاثیر زیادی بر نارسایی های سطوح مختلف جامعه دارد. هر چند که امروزه واژه اعتیاد فقط منحصر به مواد افیونی یا مواد مخدر صنعتی نیست و تا آن جایی که اعتیاد به اینترنت، بازی ها و غیره می تواند بخش های دیگری از آسیب های اجتماعی جدید را شکل دهد اما با توجه به گستردگی اعتیاد به مواد مخدر و بحران های شدید ناشی از آن می توان آن را به عنوان مخرب ترین نوع اعتیاد نام برد.
«مؤذنی» می افزاید: مصرف مواد مخدر(اپیوئیدها) در جهان و ایران سابقه طولانی دارد و زمانی از آن برای تسکین درد یا تاثیرات دارویی استفاده می کردند. ولی در سده گذشته همواره استفاده این مواد در ایران به سمت و سویی دیگر سوق یافت و اکنون از جمله کشورهایی محسوب می شویم که بیشترین میزان مصرف کننده مواد مخدر را نسبت به جمعیت خود دارد.
وی بیان می کند: از این رو افزایش استعمال مواد مخدر صنعتی و کاهش مصرف مخدرهای سنتی زنگ خطری را به صدا در می آورد که توجه دست اندرکاران را می طلبد. اثرات تخدیری ناشی از مخدرهای صنعتی شامل کریستال، کراک و غیره به مراتب بیش از مواد مخدر سنتی شامل حشیش و تریاک است که با سرعت زیادی در میان افراد معتاد رو به گسترش است.
به گفته وی، از جمله طعمه های ناآگاه سازندگان این مواد، جوانان و نوجوانانی هستند که به دنبال حس هیجان و کنجکاوی غریزی بدون اطلاع کافی از عواقب و اثرات اعتیاد آور، به این مخدرها روی می آورند تا از لذت بردن از موادی که به سادگی و با هزینه کم قابل تهیه است، بی بهره نمانند و البته، بی اطلاع از لطمات سوء آن یا بدون شناخت دقیق از نوع و ظاهر این گونه مواد اعتیاد آور صنعتی که اغلب فروشندگان آن ها را بدون تاثیر یا غیر مضر می نامند.
وی می گوید: در حال حاضر طیف سنی اعتیاد بین 15 تا 40 سال است که با کاهش سن آغاز مصرف آن در میان جوانان و نوجوانان رو به رو هستیم به معنایی دیگر سن اعتیاد در کشور ما رو به جوان شدن است که از چالش های جدید فرا روی مسئولان و از دغدغه های مهم خانواده هاست.
وی ادامه می دهد: در این میان عمده دلایل مصرف مواد مخدر را از سوی نوجوانان که ریشه در جامعه و خانواده ها دارد، می توان به ناسازگاری والدین، آگاهی ندادن به جوانان از خطرات سوء مصرف مواد، قابل دسترس بودن سیگار و مواد مخدر و وضعیت نامناسب اقتصادی بیان کرد. البته دلایل دیگری نیز در این رابطه نقش به سزایی دارند که می توان به کنجکاوی، کسب لذت و آرامش های نسبی، فراموش کردن مشکلات، خطر پذیری، پیروی از گروه های خاص و غیره اشاره کرد و منشاء اصلی این دلایل را در حس جوانی و جاه طلبی آن دید. که این موارد نیز به طور غیر مستقیم به جامعه و فرهنگ سازی درست و راه های تعدیل هیجان جوانان وابسته است.این کارشناس ارشد جامعه شناسی معتقد است: در جامعه ای که امکانات تفریحی و شادی بخش مناسب سنین مختلف وجود داشته باشد، در منطقه ای که ورزش و امکانات مناسب ورزشی را به درستی برای تعدیل شور و هیجان جوانی قرار دهند و در کشوری که اطلاع رسانی بهنگام و مناسبی از اثرات سوء مواد مخدر و شناساندن آن ها صورت پذیرد، تا حد زیادی می تواند در پیشگیری از اعتیاد نوجوانان موثر واقع شود .
«مؤذنی» تصریح می کند: همان طوری که اشاره شد بسیاری از آسیب های اجتماعی با هم در ارتباط هستند به طوری که با افزایش آمار طلاق و یا کاهش رشد اقتصادی و حتی افزایش سن ازدواج، بستری برای دیگر آسیب های بزرگ اجتماعی از جمله اعتیاد به مواد مخدر فراهم می شود که جا دارد در برخورد با رفع آسیب های این چنینی تلاش بیشتری را در تمام سطوح جامعه انجام دهیم.
وی ادامه می دهد: از دیگر معضلات جدید اعتیاد ضمن کم شدن سن آن باید به زنانه تر شدن آن هم توجه داشت. آمارها نشان می دهد: به ازای هر 9 مرد یک زن نیز به اعتیاد کشیده می شود.
موارد ابتلا و تسری دهنده اعتیاد
یک کارشناس ارشد روانشناسی که چندین سال به دلیل نوع کارش با معتادان رابطه مستقیمی داشته است، می گوید: با توجه به تجربه و تحقیقاتم در این رابطه، 3 عامل در گرایش افراد به سمت اعتیاد مؤثرتر است و این موضوع را تشدید می کند.«موسی الرضا طالبی» می افزاید: در جوانان و نوجوانان کنجکاوی از دلایل اصلی اعتیاد است و بیشتر آن ها برای ارضای حس کنجکاوی خود به سمت مواد مخدر کشیده می شوند و در سنین بزرگسالی هم بیماری می تواند دلیل اصلی باشد زیرا مواد مخدر حالت مسکن دارد و درد را برای مدت زمان کوتاهی آرام می کند و افراد مصرف کننده با این ذهنیت که مواد درد آن ها را آرام کرده است، به استفاده از این ماده روی می آورند هرچند که در دراز مدت متوجه می شوند نه تنها درد آن ها التیام نیافته است بلکه مشکلات و بیماری های جدی تری هم برای شان به وجود آمده است.
وی اظهارمی دارد: موضوع دیگری هم که به نوعی بیماری محسوب می شود و درخراسان شمالی هم زیاد است، گرایش به سمت مواد مخدر به دلیل مسائل جنسی است و برخی مردم برای برطرف کردن مسائل و مشکلات روانشناختی مربوط به اتاق خواب خود به سمت مواد مخدر می روند که متأسفانه این موضوع، شیوع هم دارد.
این کارشناس ارشد روانشناسی به عوامل تسری دهنده اعتیاد هم اشاره می کند و می گوید: یک سری ویژگی های فردی شامل بیماری های روانشناختی از عوامل تسری دهنده اعتیاد در بین افراد است و 70 تا 80 درصد افرادی که معتاد می شوند، مشکل روانشناختی دارند و به دلیل پاسخ های اشتباهی که برای سؤال های خود دارند، به سمت مواد مخدر می روند و از هر 4 نفری که به این سمت می روند، 3 نفر مشکل روانشناختی دارند.
وی معتقد است برای برطرف شدن این مسائل و کاهش گرایش ها به سمت مواد مخدر، باید در سطح ملی سیاست گذاری های کلانی انجام شود و وقتی می گوییم کنجکاوی اصلی ترین عامل گرایش نوجوانان و جوانان به مواد مخدر است، باید قبل از این که جوان و نوجوان به سمت این مواد برود، به گونه ای دیگر پاسخ کنجکاوی هایش را گرفته باشد.
«طالبی» معتقد است: آموزش مهارت های زندگی در کاهش گرایش به سمت این مواد نقش بسیار موثری دارد و در سطوح پیشگیری و زمانی که هنوز افراد معتاد نشده اند، بهترین گزینه آگاهی بخشی است، نیروی انتظامی در سطح دوم پیشگیری قرار دارد و معتادان را شناسایی و وارد چرخه درمان می کند و در سطح سوم پیشگیری هم نهادهای متولی دیگر مانند توانبخشی قرار دارند.
وی تصریح می کند: کسانی که برای درمان اعتیاد مراجعه می کنند، به نوعی مستأصل شده اند زیرا خانواده آن ها را نمی پذیرد و جامعه طردشان کرده است و به نوعی مجبور شده اند که برای درمان اقدام کنند و این افراد بعد از درمان باید حمایت شوند تا بر اثر بیکاری و یا هر عامل دیگری، دوباره به سمت مواد مخدر کشیده نشوند.
این کارشناس ارشد روانشناسی می گوید: بسیاری از افرادی که از آن ها به عنوان معتاد یاد می کنیم، معتادان پرخطر هستند که اجتماع را آزار می دهند و به نوعی انگل اجتماع محسوب می شوند و اصلاً کسانی که خودکنترلی دارند جزو پنهان اعتیاد هستند و به همین دلیل نمی توان گفت چه تعداد معتاد در جامعه و یا استان وجود دارد زیرا آماری که از تعداد معتادان وجود دارد، مربوط به معتادان پرخطر است.
گرایش دانش آموزان به سمت مواد مخدر
اما گرایش دانش آموزان به سمت مواد مخدر و پایین آمدن سن استفاده از این مواد، موضوع دیگری است که در خراسان شمالی دغدغه ایجاد کرده است.
در این رابطه، معاون تربیت بدنی و سلامت اداره کل آموزش و پرورش خراسان شمالی می گوید: دانش آموزان را به 2 دسته تقسیم بندی کرده ایم؛ یک دسته دانش آموزانی که به دلیل اعتیاد والدینشان پرخطر هستند و دسته دیگر دانش آموزانی که با توجه به محل سکونت شان، در معرض خطر قرار دارند زیرا از این دانشآموزان باید بیشتر مراقبت شود.
«سلیمانیان» می افزاید: براساس دستورالعمل وزارت آموزش و پرورش، شیوع شناسی در حوزه آموزش و پرورش ممنوع است و ما نمی توانیم از دانش آموز بپرسیم و یا به او بگوییم که تو معتاد هستی یا نه اما اگر موردی از اعتیاد دانش آموز احصا شد و به هر دلیلی متوجه آن شدیم، آن را پیگیری می کنیم.
وی بیان می کند: خراسان شمالی جزو استان هایی است که رفتارهای پرخطر در آن بیشتر است و متأسفانه خانواده ها نیز مواد مخدر صنعتی را نمی شناسند و یکی از دغدغه های ما این موضوع است و دیگر این که نشانه گیری مواد مخدر به سمت جامعه دختران است و ما باید هم به مردم و خانواده های دانش آموزان در زمینه آسیب های موجود و مواد مخدر صنعتی اطلاعات بدهیم و هم اطلاعات جامعه دختران را بالا ببریم و برای توفیق در این زمینه، باید آموزش ها و برنامه ها اجتماع محور، خانواده محور و محله محور باشد.
وی البته به تعداد دانش آموزانی که به سمت استفاده از مواد مخدر گرایش داشته اند، اشاره نمی کند اما می گوید: در مورد دانش آموزان با این شرایط مکاتبه داشته ایم و کارهایی را انجام داده ایم.
وی با بیان این که کنجکاوی، تنوع طلبی و لذت جویی 3 حسی است که نوجوانان و جوانان دارند و به نوعی به دنبال ارضای این حس ها هستند، اظهارمی دارد: برخی از این افراد برای ارضای حس خود به سمت مواد مخدر می روند و متأسفانه 50 درصد از جوانان و نوجوانان ما اوقات فراغت خود را در خانه و البته خانه های پرخطر که پدر و مادر معتاد هستند، می گذرانند و این موضوع اصلاً خوب نیست و باید به فکر بیرون کشیدن این جوانان و نوجوانان از چنین خانه هایی و هدایت آن ها به سمت تفریح های سالم باشیم.
«سلیمانیان» تأکید می کند: به دلیل این که در خراسان شمالی، حاشیه نشینی زیاد داریم و در مناطق ویژه اجتماعی جوانان و نوجوانان زیادی داریم و درصد گرایش این گروه سنی به اعتیاد بیشتر است، باید در برنامه ریزی ها، نگاه استراتژیک داشته باشیم.
حساسیت و انسجام وجود ندارد
جانشین شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر خراسان شمالی هم هرچند از بالا بودن آمار معتادان در استان نگران است، اما می گوید: اطلاع دقیقی از تعداد معتادان در استان وجود ندارد و فقط تعداد افرادی که برای درمان مراجعه کرده اند و یا افرادی که به نوعی در رابطه با مواد مخدر دستگیر شده اند و اعتیاد آن ها محرز شده است، مشخص است.
«قربانی» می افزاید: طبق آمار سال 90، 2.64 درصد از جمعیت خراسان شمالی معتاد هستند، البته معتادان شناسایی شده و این افراد بین 15 تا 65 سال سن دارند و 39 درصد از آن ها بین 15 تا 39 سال سن دارند و این آمار نشان می دهد که متأسفانه سن گرایش به سمت مواد مخدر کاهش یافته است.
وی تصریح می کند: 30 هزار معتاد سال گذشه در خراسان شمالی در چرخه درمان قرار گرفتند که حدود 4 هزار نفر از این تعداد زن هستند و این نگرانی از شیفت اعتیاد به سمت جامعه زنان وجود دارد.
وی اظهارمی دارد: اقدامات و تلاش های بسیاری برای پیشگیری از گرایش افراد به سمت اعتیاد انجام شده است اما با توجه به این که دشمن بیکار نمی نشیند و دو برابر بیشتر از تلاش ما برای پیشگیری از این موضوع، برای گرفتار کردن جوانان و نوجوانان ما در دام اعتیاد تلاش می کند، متأسفانه نه تنها نتوانسته ایم از ورودی های جدید در بخش مواد مخدر جلوگیری کنیم، بلکه هر روز به تعداد معتادان استان هم اضافه می شود.
وی خاطرنشان می کند: خراسان شمالی جمعیت حاشیه نشین زیادی دارد و تمامی این افراد در خطر ابتلا به اعتیاد هستند و متأسفانه درصد زیادی از این افراد را هم جوانان و نوجوانان تشکیل می دهند، از این رو کمیته فرهنگی، پیشگیری با ریاست مدیرکل آموزش و پرورش استان تشکیل شده است که بتوانیم در این رابطه برنامه ریزی و چاره اندیشی کنیم.
وی البته می گوید: برای این که بتوانیم در زمینه مبارزه با اعتیاد و پیشگیری از این بلای خانمان سوز، توفیقی حاصل کنیم، تمامی دستگاه های متولی باید پای کار بیایند از شهرداری گرفته برای ساخت پارک و فضای سبز در مناطق حاشیه شهر، تا اداره کل ورزش و جوانان برای احداث مکان های ورزشی و تا تریبون های نماز جمعه و رسانه ها برای آگاه سازی مردم و هشدار نسبت به افزایش معضل اعتیاد در استان.
این مسئول از انسجام و همدلی که در رابطه با پیشگیری از مواد مخدر در استان وجود ندارد، گلایه دارد و می گوید: متأسفانه با وجود حساس بودن این موضوع، حساسیتی در این رابطه از سوی مسئولان متولی وجود ندارد و تا زمانی که همه نخواهند و پای کار نباشند، نمی توان به نتیجه مطلوبی رسید.
«قربانی» می افزاید: در تحقیقی که روی 231 نفر جامعه آماری در استان انجام شد، 37 درصد آن ها به نوعی خود و یا خانواده شان با مواد مخدر در ارتباط بودند که این وحشتناک و نشان دهنده کمین با قدرت اعتیاد است که باید برای آن برنامه ریزی و کار اساسی انجام شود و به نوعی همه باید دست به دست هم دهند تا باور غلط مردم نسبت به مواد مخدر از بین برود.
نبود آمار دقیق
یک کارشناس ارشد مطالعات اجتماعی هم با بیان این که برای مبارزه با معضل اعتیاد باید به اولویت ها و ریشه هایی پرداخت که این معضل اجتماعی در آن شکل می گیرد،می گوید: بیکاری و وضعیت اقتصادی اثر مستقیمی بر این معضل دارد.
«جوادیان» ادامه می دهد: الگوهایی که برای رفع بیماری اعتیاد باید به آن ها توجه شود درهمه کشور یکسان است اما این ریشه هاست که متفاوت است و به عنوان مثال در یک استان مرزی روش های پیشگیری و مبارزه با اعتیاد باید با استانی مانند خراسان شمالی فرق کند. وی خاطرنشان می کند: در مورد پیشگیری از اعتیاد هم باید اذعان کرد که اجرای هر برنامه پیشگیری به شناخت دقیق منطقه، بررسی کامل وضع بهداشتی و روانشناختی و بررسیهای همهگیرشناسی وابسته است تا به این وسیله عوامل موثر در مصرف مواد آشکار شود.وی می افزاید: بهعنوان مثال، باید شایعترین نوع ماده مصرفی و گروه سنی افراد در معرض خطر، موقعیتها و محلهای مصرف، باورهای نادرست و عوامل مخاطرهآمیز، امکانات و منابع موجود را شناخت و براساس آن مدل فعالیتهای پیشگیری را تعیین کرد. وی اضافه می کند: تحقیقات نشان داده است که نمیتوان یک روش واحد را به عنوان بهترین روش برای همه افراد و گروهها انتخاب کرد و بهرهگیری از استراتژیهای مختلف برای تاثیر بر شیوع اعتیاد ضروری است، زیرا عوامل متفاوتی در ایجاد اعتیاد موثرند.
وی ادامه می دهد: هنگامی که موج اعتیاد زنان و کودکان را در خود غرق می کند باید زنگ خطر نواخته شود. وی تصریح می کند: این در حالی است که آمار دقیقی هم از اعتیاد نوجوانان، کودکان و زنان نداریم و برای یافتن آن ها باید به لایه های پنهان جامعه نفوذ کنیم تا آمار دقیق و به تبع برنامه ریزی درست تری داشته باشیم.
به گفته «قدرتی» رئیس کل دادگستری خراسان شمالی 2 هزار و 100 زندانی در زندان های خراسان شمالی وجود دارد که 52 درصد از آن ها به طور مستقیم با مواد مخدر درگیر بوده اند.
مراقب باشیم خیلی زود، دیر نشود
این آمار تکان دهنده، می تواند تلنگری باشد برای مردم و مسئولان استان که هر روز دارد در مواد مخدر بین خانواده ها، جوانان، نوجوانان، زنان، مردان و حتی کودکان خراسان شمالی ریشه می دواند و اگر خواب غفلت مان طولانی تر شود و به حساسیت موضوع پی نبریم، واگیری آن که چندین برابر بیماری وباست، می تواند تقریبا همه مردم استان را مبتلا کند و آن وقت است که می فهمیم گاهی چقدر زود دیر می شود.ای کاش برای موثر کردن سرنگ خنثی سازی مبارزه با مواد مخدر و ساختن پادزهری اثر گذار حساس تر شویم.