از آرامش خانه های گلی دیروز تا فرار از آپارتمان های امروز
تعداد بازدید : 379
دالان خاطرات خانه های قدیمی
نویسنده : علوی
از خانه های قدیمی و بوی کاهگلش، آن راهرو و دالان هایی که بوی نم می داد، پنج دری های تو در تو با آن شیشه های میناکاری و زیبایش که دل هر بیننده ای را می برد دیگر فقط نقش و نگاری مانده بر ذهن و روح. معماران آن زمان با آن که سواد دانشگاهی نداشتند اما خوب بلد بودند که چگونه خانه بسازند و آن را مقاوم کنند تا اهالی در آن از شر بلایای طبیعی در امان باشند. خانه ها کاهگلی، اما مقاوم بود و با هر تکانی رنگ ترک به خود نمی دید، اما خانه های امروزی با آن سازه های محکم با کوچک ترین تکان ترک بر می دارد و اهالی خانه را به رعب و وحشت می اندازد، یکی از شهروندان کهنسال که خانه قدیمی اش را سال هاست که فروخته است، بیان می کند: در زمان قدیم فردی که می خواست خانه ای بسازد معماری کهنه کار را به کار می گرفت و بیشتر خانه ها را با خشت خام و ساروج که بوی خیلی خوبی می داد ،می ساختند. بانو «ثریا سلطانی» در این باره بیان می کند: در زمان قدیم امکانات زیادی برای ساخت و ساز خانه ها نبود اما با این وجود معماران قدیمی کار بلد بودند و می دانستند که چگونه باید خانه ای محکم و مقاوم بسازند تا اهالی خانه در آن احساس آرامش کنند. وی ادامه می دهد: در زمان قدیم کارگران و معماران خودشان مصالح ساختمانی را درست می کردند آن ها برای درست کردن مصالح گل را در قالب های مختلفی می ریختند و بعد آن را در کناری می گذاشتند تا خشک شود و از آن استفاده می کردند.
ماده ای به نام ساروج در زمان قدیم کاربرد زیادی داشت که از آن به عنوان ملاط استفاده می کردند که از سفیده تخم مرغ تشکیل شده بود و بوی خوبی داشت. به گفته وی همه خانه های آن زمان با دیوارهای جرز که 35 سانتی متر قطر داشت، درست می شد و با این که از جنس کاهگل بود اما همین قطر زیاد دیوارها و پی ریزی محکمی که داشت باعث می شد خانه ها در برابر هر لرزشی مقاوم باشد. یکی از شهروندان قدیمی که هنوز از وقوع زلزله چند روز گذشته در بجنورد رعب و وحشت دارد، می گوید: در زمان قدیم زلزله های بسیار وحشتناکی در بجنورد اتفاق می افتاد اما دیوار بیشتر منازل فقط ترک برمی داشت و تخریب چندانی نبود در حالی که خانه های نوساز کنونی با این که ادعا می شود اصول ساخت و ساز رعایت شده است، با زلزله های کم قدرت نیز آسیب می بیند.
وی که خود را «علیمردانی » معرفی می کند، ادامه می دهد: در زلزله چند روز گذشته بسیاری از خانه های نوساز دچار آسیب های جدی شد و ما که منزل قدیمی مان را فروخته ایم و در منزلی نو سکونت پیدا کرده ایم شاهد وارد شدن آسیب بسیار زیاد به ساختمان خود و ساختمان های اطراف بودیم.
شهروندی دیگر هم عنوان می کند: زمان قدیم از سازه های فلزی و ضد زلزله خبری نبود، سقف خانه ها با تیرهای چوبی پوشیده می شد و روی آن ها نیز تخته های چوبی می گذاشتند و خاک می ریختند و آن را لگد می کردند سپس روی آن کاهگل می ریختند تا محکم باشد اما برخی خانه های امروزی با وجود دارا بودن سازه های فلزی نسبت به زلزله مقاوم نیستند و بلافاصله آسیب می بینند.
«محمدی» شهروند 73 ساله می گوید: آن موقع ها را که کوچک بودم به خوبی به خاطر دارم که کارگران وقتی خانه ای می خواستند بسازند با حوصله و دقت، ملاط آن را درست می کردند و یک نفر به عنوان معماری قدیمی که استاد کار بود بر کار کارگران نظارت داشت و مدام تذکرهای لازم را به آن ها می داد، قدیمی ها تا می توانستند سفت کاری ساختمان را به خوبی انجام می دادند تا ساختمان آسیب نبیند. به گفته وی خانه های قدیمی نما نداشتند اما محکم بودند و با این که در سقف آن ها از کاهگل و تیرهای چوبی استفاده شده بود اما باز هم مقاوم بودند.
وی بیان می کند: در آن زمان روی سقف کاهگل می ریختند تا محکم شود و برای آن که گیاهی رشد نکند، روی کاهگل نمک می پاشیدند.
وی با اشاره به معماری های زمان قدیم عنوان می کند: در زمان قدیم مکان های مختلفی در خانه در نظر گرفته می شد، اتاق میهمان، اتاق نشیمن و مطبخ جدا بود و هر یک از اتاق های خانه کاربری خاص خودش را داشت. اتاق نشیمن و میهمان خانه با در اندرونی از هم جدا می شد تا اگر میهمانی غریبه و نامحرم بود درون خانه دید نداشته باشد و اهالی خانه از حیث محرمیت راحت باشند.
وی ادامه می دهد: همچنین در ورودی خانه ها که با دیوارهای محکم و 40 سانتی متری درست شده بود، دالان بزرگی وجود داشت تا وقتی میهمان به خانه وارد می شود، اهالی خانه مدتی فرصت داشته باشند تا خانه را جمع و جور کنند. وی با اشاره به این که همه جوانب کار در ساخت یک خانه در زمان قدیم در نظر گرفته می شد، اظهار می دارد: این در حالی است که در ساخت خانه های امروزی دیگر هیچ یک از معیار ها و ملاک های زمان قدیم رعایت نمی شود و مهم تر از همه آن که دیگر خانه هایمان استحکام خانه های قدیم را ندارد و فقط بساز و بفروش شده است. این شهروند کهنسال داشتن کمی انصاف را در کار ساخت و ساز امری مهم تلقی می کند و می گوید: اگر مهندسان ناظر، کارگران و معماران کمی انصاف را رعایت کنند و فقط به فکر سود خود نباشند شاید دیگر شاهد ساخت و ساز خانه های بی کیفیت نباشیم.
یکی از شهروندان می گوید: جالب است که این روزها می گویند خانه ات قدیمی است و جای نگرانی نیست راستش تا حدی این جمله را قبول کرده ام، یعنی خانه های قدیمی انگار با حوصله تر و دلسوزانه تر ساخته شده اند و اگر به حد تخریب نرسیده باشد باز هم می توان روی آن حساب کرد.
«ژیلا انبارلو» می افزاید: هر وقت زلزله می آید بلافاصله نگران اطرافیانم می شوم که این روزها در خانه های مثلا نوساز ساکن هستند ولی با همین زلزله اخیر دیوار بعضی از خانه ها ترک برداشت و حتی بعضی از ساختمان ها ریزش کرد و من همیشه نگران این ساختمان های نوساز هستم.
وی بیان می کند: در خانه های قدیمی شدت زلزله خیلی کم تر حس می شد و حالا با سه ریشتر انگار در گهواره هستیم.
وی اظهار می دارد: جدا از این بحث زلزله حال و هوای خانه های قدیمی و ویلایی با حالا بسیار متفاوت بود ولی حال خوشی داشت، بدون استثنا حیاط خانه ها به زیبایی تزئین و ساخته می شد ولی حالا پیلوت های سنگی جای باغچه و حیاط پر گل و درخت را گرفته است.
هنوز هم عطر کاهگل حیاط قدیمی مادربزرگ و بوی یاس و نم باران در حیاط قدیمی شان مرا می برد به سال هایی که خانه امن بود و فرار از آن هنگام زلزله معنا نداشت.
هنوز هم حوض کوچک وسط حیاط و عطر خوش درخت سیب، خاطرات را می برد به بازی و کودکی و آرامشی که همان حیاط و خانه امن مادر بزرگ داشت.