«ماه رمضان یک فرصت ویژه و یک سرمایه سالیانه است. با این سرمایه میتوان در میدانهای ارزشی به تجارت سودمند و سود سرشار دست یافت...»؛ در شماره گذشته، بخش نخست مقاله آیت ا... «ابوالقاسم یعقوبی» نماینده ولی فقیه در خراسان شمالی با عنوان «هفت سین رمضان» را منتشر کردیم که حاوی نکات تازه و قابل تأملی درباره برکات ماه خدا بود. در این شماره، بخش دوم و پایانی این مطلب را از نظر می گذرانیم.
4- سلامتی
ماه مبارک رمضان، پر از پیام است و پر پیمانه از معنویت. یکی از پیامهای آن صحت و «سلامتی» است. هم سلامت جسم و هم سلامت روح، در یککلام کلان، پیامبر اعظم (ص) فرمود: «صُومُوا تَصِحُّوا»؛ روزهبگیرید تا سالم بمانید.
این پیام پیامبر (ص) بعد از قرنها حقیقت و واقعیت خود را بر اساس پژوهشهای پزشکی نشان داده است، آنان میگویند روزهداری نهتنها ضرر و زیانی ندارد، بلکه نوعی پالایش جسم از زبالهها و مواد اضافی و جذب نشده بدن است که روزه آنها را میسوزاند و در واقع، روزه بدن انسان را خانهتکانی میکند و استراحت قابلملاحظهای به دستگاه گوارش میدهد.اثرات بهداشتی و درمانی روزه بر کسی پوشیده نیست و علم و دانش آن را آشکار و اعلام کرده است، کتابهای زیادی درباره آثار روزهداری بر بدن و سلامتی انسان نوشتهشده که قابلتوجه است. از سوی دیگر اسلام هم برای «جوع» و گرسنگی آثاری برشمرده است که موضوع «پرخوری» را نفی و آن را آسیب آفرین شمرده است. رسول خدا(ص) فرمود: «المِعدَه بَیتُ کُلِّ دَاء وَ الحَمِیَّه رَأسَ کُلِّ دَوَاء»؛ معده آدمی جایگاه هر دردی است و پرهیز کردن (و کم خوردن) اساس هر درمانی است.
نهچندان بخور کز دهانت برآید
نهچندان که از ضعف جانت برآید
فرهنگ «خوردن» در ادبیات ملی و دینی با زیبایی بسیاری ترسیم و تبیین شده است.
خوردن برای زیستن و ذکر کردن است
تو معتقد که زیستن از بهر خوردن است
خلقت ما برای خوردن نیست، بلکه میخوریم که بتوانیم زندگی سالمی داشته باشیم.
تنور شکم دمبهدم تافتن
مصیبت بود روز نایافتن
پرخوری آدمی را تنبل و تنپرور بارمی آورد که در برابر آسیبها و سختیها کمطاقت و آسیبپذیر می شود.
چو کم خوردن طبیعت شد کسی را
چو سختی پیشش آید سهل گیرد
و گر تنپرور است اندر فراخی
چو تنگی بیند از سختی بمیرد
معده جایگاهی نیست که آن را از همهچیز، در همهوقت پرکنی، زیرا:
معده چو کج گشت و شکم درد خاست
سود ندارد همه اسباب راست
گزیده سخن آنکه: مدیریت معده اساس و پایه سلامتی است و روزهداری نوعی مدیریت دینی در رابطه با تغذیه و شیوه برخورداری از سلامتی است.البته روشن است که مقصود از سلامتی و صحت در کلام پیامبر (ص) تنها سلامتی جسم نیست، بلکه سلامتی روح و روان انسان را نیز در برمیگیرد.روزه به همان نسبت که در جهت تأمین سلامت جسم اثرگذار است، به مراتب بالاتر در جهت سلامت قلب و جان آدمی تأثیرگذار است.
اندرون از طعام خالی دار
تا در او نور و معرفت بینی
عرفا یکی از اسباب رشد و کمال انسان را در گرسنگی و جوع میدانند.
صُوم و صمت و سَهَر و جوع، ذکر به دوام
ناتمامان جهان را کند این پنج تمام
در روایات آمده است که: «لا یجتمع الفطنة و البطنة»؛ هوشمندی و فطانت با پرخوری سازگار نیست.گرسنگی، سکوت، سحرخیزی و دائمالذکر بودن از عواملی است که مسیر انسان کامل شدن آدمی را فراهم میسازد.
روزه در تلطیف روح و صفا و جلا دادن به تقویت اراده و تعدیل غرایز اثری انکارناپذیر دارد و شاید کلام رسول خدا (ص) که فرمود: «روزهبگیرید تا سالم بمانید» همه این امور باشد.
5- سحرخیزی
سحر قطعهای نورانی و ارزشمند از مجموعه شبانهروز است که آثار و برکات ویژهای بر آن بار میشود. قرآن به چند چیز سوگند یادکرده است و ازجمله به پایان شب و وقت سحر:
«وَ اللَّیلِ اِذَا عَسعَسَ وَ الصُّبحِ اِذَا تَنَفَّسَ»؛ قسم به شب هنگامیکه پشت کند و به آخر برسد و به صبح هنگامیکه تنفس کند.
سحر بنال که ذوقی است در فغان سحر
زهی سرور و زهی شوق عاشقان سحر
زخار ظلمت شب گر نترسی ای درویش
گل مراد بچینی ز بوستان سحر
بیا به دیده دل در نگر که لطف حبیب
مدام جلوه کند خاصه در زمان سحر
سحر لحظه مقدسی است که مرکب راهوار شبزندهداران و سالکان کوی عشق به شمار میرود. امام حسن عسکری (ع) فرمود: «اِنَّ الوُصُولَ اِلَی اللهِ عَزَّوَجَلَّ سَفَرٌ لا یُدرَکُ اِلّا بامتطاءِ اللَّیلِ»؛
وصول به سمت و سوی خدا سفری است که نمیتوان به آن دستیافت، جز به شب روی و شبزندهداری.
آن چشم که گویند جاری اندر ظلمات است
گر هست بهجز چشم تری در سحری نیست
گویند که وقتی برادران یوسف از حضرت یعقوب (ع) درخواست استغفار برای خود کردند، یعقوب گفت: «سوف استغفرلکم ربی» و در ذیل آیه آمده است که «اخرهم الی السحر» مقصودش آن است که در سحر برایتان طلب مغفرت میکنم.
جابر بن عبدا... انصاری گوید: روزی پیامبر اکرم (ص) خطبه خواند و در ضمن آن فرمود:
«ایها الناس ما من عبد الا و هو یضرب علیه بحزائم معقوده، فاذا ذهب ثلثا اللیل و بقی ثلثه أتاه ملک، یقول: قم فاذکر الله فقد دنی الصبح. قال فان تحرک و ذکر الله انحلت عنه عقده، و اذ هو قام فتوضا و دخل فی الصلوه انحلت عنه العقد کلهن فیصبح حین یصبح قریر العین»؛ «ای مردم هیچ بندهای نیست مگر آنکه هنگام خواب به تنگها و طنابهایی بستهشده است، هنگامیکه دوسوم از شب میگذرد فرشتهای میآید و به او میگوید: بلند شو خدا را یاد کن که صبح نزدیک شده است. پس اگر حرکت کند از رختخواب و یاد خدا کند، آن گره از او گشوده میشود و هنگامیکه از جایگاهش بلند میشود و وضو میگیرد و نماز را آغاز میکند، تمام آن گرهها از او برداشته میشود. پس وارد صبح میشود درحالیکه چشم روشن و قریرالعین است.» یکی از ویژگیهای ماه مبارک رمضان، دستیافتن به فضیلت سحرخیزی است، نعمت سحرخیزی از دستاوردهای رمضان است، این حالت اگر در تمام سال تداوم یابد، منشاء برکات و رحمتهای ویژه دیگری نیز میگردد.
6- سرمایه و سود
ماه رمضان یک فرصت ویژه و یک سرمایه سالیانه است. با این سرمایه میتوان در میدانهای ارزشی به تجارت سودمند و سود سرشار دست یافت.در روایت آمده است که رسول خدا (ص) فرمود: «للمؤمن غُنم وللمنافق غُرم»؛ (ماه رمضان) برای مؤمن غنیمت و سرمایه است و برای منافق جریمه و تنبیه است.«غنیمت» به سود و ثروتی گویند که «بدون مشقت به دست آید» «لسان العرب» و «آلوسی» و «فخر رازی» می گویند: «الغُنم الفوز بالشی». دسترسی به چیزی را که رنج بسیار و مشقت فراوانی نداشته باشد «غنیمت» میگویند. در مجموع میتوان گفت: ماه رمضان، دستاوردهای عظیمی دارد که در بقیه ماهها این بستر و زمینه فراهم نیست و حاصل آن «غنایمی» است که دستگیر انسان میشود، چه در حوزه معرفتی و چه در حوزه اخلاقی و رفتاری و از جمله انس با قرآن و تلاوت و تدبر در آن، درک لیالی قدر و فضایل احیایی آن، همه و همه فرصتها و غنیمتهایی است که ویژه این ماه و این فضای معنوی است.
«تقوا» سرمایه روزهداری در ماه رمضان است. قرآن در این زمینه میفرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَی الَّذینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ» ای کسانی که ایمان آوردهاید، روزه بر شما واجب شد مانند کسانی که پیش از شما بودند، شاید که پرهیزگار و باتقوا شوید.
روزه بستر و فرصتی است برای رسیدن به سرمایه «تقوا»
- تقوا و متقی محبوب خداست؛ ( فَأَنَّ اللهَ یُحِبُّ المُتَّقینَ)
- تقوا عامل رهایی از بحرانها و فتنهها است؛ ( وَ مَن یَتَّقِ اللهَ یَجعَل لَهُ مَخرَجاً)
- تقوا زمینهساز بصیرت است؛ ( إن تَتَّقُوا اللهَ یَجعَل لَکُم فُرقاناً)
- تقوا کارهای زندگی را آسان میکند؛ ( وَمَن یَتَّقِ اللهَ یَجعَل لَهُ مِن اَمرِهِ یُسراً)
- تقوا پشتوانه قبولی اعمال است؛ (اِنَّمَا یَتَقَبَّلَ الله مِنَ المُتَّقین)
- تقوا سرور اخلاق است؛ (امام علی علیهالسلام فرمودند: التَّقِی رَئیسُ الاَخلاق)
- تقوا کلید سداد و اصلاح است؛ ( التِّقوَی مِفتاحُ السّداد وَ مِفتاحُ الصَّلاح)
- تقوا محکمترین بنیاد و اساس است؛ ( التَّقوَی اَقوَی اَساس)
کسی که در ماه رمضان به این سرمایه (تقوا) دستیافت، سرمایهدار میشود و با این سرمایه میتواند به سودهای معنوی و ارزشی فراوانی دست یابد که در آیات و روایات پیشین به آن اشاره کردیم.
7- سرعت و سبقت
دو ویژگی مؤمن راستین آن است که در کارهای خیر همواره «سرعت» و شتاب میگیرد و افزون بر آن گوی «سبقت» را نیز از دیگران میرباید. این ویژگی ریشه درآیات قرآن دارد که مؤمنان را بهسرعت و سبقت فرامیخواند.
الف- «وَسَارِعُوا اِلَی مَغفِرَهٍ مِن رَبِّکُم»
ب- «فَاستَبقوا الخَیرَاتِ»
ج- «یُسارِعُونَ فِی الخَیراتِ وَ هُم لَهَا سَابقُون»
آیه شریفه اول موضوع سرعت به سمت کارهای خیر را مطرح کرده و آیه دوم «سبقت» را فرمان داده و آیه سوم به هر دو موضوع «سرعت» و «سبقت» پرداخته است.امام سجاد (ع) در دعای مربوط به دخول و حلول ماه مبارک رمضان پس از توصیفهای زیبا و تعبیرهای پربار در رابطه با ماه مبارک رمضان به این دو ویژگی نیز اشاره فرموده است:
«اللَّهُمَّ وَ اجْعَلْنَا فِی سَائِرِ الشُّهُورِ وَ الْأَیَّامِ کَذَلِکَ مَا عَمَّرْتَنَا، وَ اجْعَلْنَا مِنْ عِبَادکَ الصَّالِحِینَ الَّذینَ یَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فِیها خالِدُونَ، وَ الَّذینَ یُؤْتُونَ ما آتَوْا وَ قُلُوبُهُمْ وَجِلَةٌ، أَنَّهُمْ إِلی رَبِّهِمْ راجِعُونَ، وَ مِنَ الَّذینَ یُسارِعُونَ فِی الْخَیْراتِ وَ هُمْ لَها سابقُونَ»؛ خداوندا! ما را در دیگر ماههای سال مانند ماه رمضان در مسیر خودت قرار ده و در حلول زندگی ما را از شایستگان بندگانت قرار بده. از کسانی که وارث فردوس (و بهشت برین) میباشند و در آنجا، جاودانهاند ونیز از مؤمنانی قرار ده که به تکلیف خویش عمل میکنند ولی بازهم نگرانند چون آنها بهسوی تو برمیگردند و از کسانی قرار ده که در خیرات و خوبیها شتاب و سرعت میگیرند و در این میدانها از دیگران پیشتازتر و جلودارند و سبقت میگیرند.
در حدیث دیگری از رسول خدا (ص) میخوانیم:
یا اباذر! طوبی لاصحاب الالویة یوم القیامة یحملونها فیسبقون الناس الی الجنة، الا هم السابقون الی المساجد بالاسحار الی المساجد بالاسحار و غیر الاسحار.ای اباذر! خوشا به حال صاحبان پرچمها در روز قیامت که آنها را حمل میکنند و گوی سبقت بهسوی بهشت را از دیگران میربایند، آری آنان سبقت گیرندگان بهسوی مساجدند در سحرگاهان و اوقات دیگر.
این بود نگاهی دیگر به رمضان، در قالب جدید و نوین به نام «هفتسین رمضان». امید آنکه خود را در این مسیر قرار دهیم و از دستاوردهای این ماه مبارک و عظیم بهرههای فراوان بگیریم و فرصت نورانی و معنوی آن را مسیر رشد و بالندگی و عروج و معراج انسانی خویش قرار دهیم.
- در کنار این سفره متنوع توفیق حضور پیدا کنیم و از این مائده بهرهها ببریم.
- در این سفر و هجرت از گناهانمان فاصله بگیریم و تولدی دوباره پیدا کنیم.
- روزه را سپر عذاب دوزخ قرار دهیم و خود را به اوصاف بهشتیان بیاراییم.
- به وسیله روزهداری از سلامت جسم و صحت روح و جان برخوردار شویم.- این ماه را فرصت کسب سرمایه تقوا برای سبک زندگی سالیانهمان بدانیم.
- و نکته آخر آنکه در این میدان مسابقه خیر و خیرات، هم سرعت بگیریم و هم سبقت و قلههای عزت و کرامت و عبودیت را فتح نماییم و از درههای هولناک «منیّت» و خودخواهی برهیم و روز عید فطر، جشن پیروزی فطرت بر طبیعت، عقلانیت بر هوا و هوس و نورانیت بر ظلمت را باشکوه و عظمت، در نماز عید فطر به نمایش بگذاریم و همه باهم بخوانیم: «اللهم اسألک بحق هذا الیوم الذی جعلته للمسلمین عیداً ...» خدایا بهحق این روزی که عید مسلمانان قرار دادهای، ما را در مسیر محمد(ص) و آل محمد (ص) قرار ده و در هر خیری که آنان را موفق ساختی، ما را نیز توفیق ده و از هر شری که آنان را رهانیدی، ما را نیز جدا کن و برهان.