زباله های ویژه محموله یک کامیون سوال
نویسنده : فروزان بهروز
افشره
در استان سالانه یک میلیون تن زباله صنعتی تولید می شود که 9 هزار تن از این رقم پسماند ویژه است. با این که در سال 86 مطالعاتی برای مکان یابی سایت دفع پسماند ویژه استان انجام شد و مکان پیشنهادی در سال 89 به تصویب کارگروه مدیریت پسماند استان رسید اما مشکلاتی مانند تداخل مکان با دیگر طرح ها و نبود اعتبار طرح را در بلاتکلیفی گذاشت و سرنوشت زباله های ویژه استان نامعلوم ماند.
زباله چالش جدی زندگی مدرن امروزی شده است. با وجود پیشرفت هایی که در سال های اخیر در بحث زباله و پسماند داریم اما متاسفانه برای برخی از زباله ها مانند پسماند ویژه هنوز چاره ای اندیشیده نشده است. زباله هایی که خطرناک بودن آن ها مطرح است اما سایت و محل مناسبی برای نگهداری از آن ها در نظرگرفته نشده است. مشکلی که تا 10 سال قبل در همه استان ها وجود داشت اما به مرور در بسیاری از استان ها حل شد و اکنون فقط در چند استان مدیریت پسماند ویژه درانتظار نگاه ویژه مانده است.مدیریت پسماند ویژه از همان ابتدای تشکیل استان مطرح شد اما فقط طرح آن کافی نبود، مدیریت زباله ها وضعیتی داشت که پسماند ویژه را از اذهان پاک کرد و مسئولان محیط زیست و شهر باید برای ده ها مشکلی که از نبود طرح جامع پسماند به وجود آمده بود چاره ای می اندیشیدند که هنوز هم تمام و کمال انجام نشده است.
این در حالی است که مدت ها بود طرح مدیریت پسماند ویژه در کشور مطرح بود و بارها مسئولان از مکانیابی نقاطی در کشور برای دفن پسماندهای ویژه خبر دادند اما در استان ما این اتفاق نیفتاد. یک دکترای محیط زیست در مورد پسماندهای ویژه و خطرناک می گوید: این پسماندها دارای ویژگیهای سمیت، انفجارپذیری، اشتعالپذیری و خورندگی هستند.
دکتر «ناصر سعیدی» اضافه می کند: این در حالی است که مسئولان معتقدند قانون مدیریت پسماندها دارای ایرادهایی است که در آن متولی اصلی مدیریت پسماندهای ویژه مشخص نشده و این ابهام اجرای قانون را با مشکل مواجه کرده است و همچنان آن را به تاخیر میاندازد.
وی اضافه می کند: به این ترتیب زمان میگذرد و پسماندهای ویژه که یکی از خطرناکترین پسماندها برای سلامتی انسانها و نابودی منابع طبیعی هستند در طبیعت رها و گاهی با پسماندهای خانگی مخلوط میشوند و بقیه پسماندها را نیز آلوده میکنند.
وی تصریح می کند: کلانشهرها با تولید انبوهی از پسماندهای ویژه مواجهند و هر روز حجم انبوهی از این پسماندها تولید می شود.
وی با بیان این که باید در مورد مکان یابی این نوع پسماند همه جوانب را در نظر گرفت خاطرنشان می کند: بر اساس پیشبینی ها و مطالعات صورت گرفته، حدود 70 لایه اطلاعاتی برای این مکان ها باید مورد بررسی قرار بگیرد و این نقاط را برای دفن پسماندها برای هزاران سال آماده کرد تا در آینده مشکلی پیش نیاید.
وی می گوید: مطالعات جداگانه ای نیز در زمینه هواشناسی، آبشناسی، زمینشناسی و زلزله، کاربرد اراضی و مطالعات زیست محیطی، اجتماعی و فرهنگی باید انجام شود تا به نتیجه مطلوب رسید.
ابهام قانونی
اگر چه یک مقام آگاه در مورد پسماندهای ویژه و مشکلاتی که برای نگهداری از آن وجود دارد ابهام در قانون را بیان می کند اما در عین حال تصریح می کند: از یک طرف بر اساس ماده 12 قانون مدیریت پسماند محلهای دفن پسماندهای ویژه بر اساس ضوابط زیستمحیطی توسط وزارت کشور و با هماهنگی سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت جهاد کشاورزی باید مشخص شود اما در واقع وزارت کشور مسئولیتی برای پسماندهای ویژه ندارد. در ماده 22 قانون مدیریت پسماند آمده است که سازمان حفاظت محیط زیست باید با رعایت ماده قانونی که به مسئولیت سازمانهای تولیدکننده اشاره کرده است مکانهایی را برای این امر به وزارت کشور و وزارت صنعت پیشنهاد کند، اما درباره ادامه آن توضیحی نداده است.
وی می افزاید: از سوی دیگر باید بانک اطلاعاتی هم وجود داشته باشد تا برای تکمیل بانک اطلاعاتی پسماندهای ویژه از آن استفاده کنیم.
وجود پسماند های ویژه در همه جا
پسماندهای ویژه دارای خطرات جبرانناپذیری برای سلامتی انسانها هستند و از گستردگی تولید در بخشهای مختلف نیز برخوردارند و همه آن ها دارای اولویت هستند تا تحت کنترل قرار گیرند و گاهی امحا شوند.
یک کارشناس محیط زیست می گوید: تقریبا پسماند ویژه را در همه جا می توان یافت و فقط مختص صنایع نیست هرچند که صنایع بیشترین تولید پسماند ویژه را دارد.
«سریری» اضافه می کند: باتری های قلمی و ضایعات الکترونیکی در بین پسماند خانگی دیده می شود و حتی در برخی مواقع پسماند ویژه را در بین زباله های بیمارستانی هم می توان دید و این در حالی است که در بخش های مختلف دیگری مانند پالایشگاهها، نیروگاهها، صنایع پتروشیمی و واحدهای ذوب فلزات با انبوهی از تولید این نوع پسماندها مواجه هستیم.
وی ادامه می دهد: باقیمانده اسید واحدهایی که با اسید کار میکنند، سموم تاریخ مصرف گذشته و از رده خارج نیز جزو پسماندهای ویژه هستند اما آمار دقیقی از وضعیت تولید پسماندهای ویژه خارج از صنایع نداریم.وی با بیان اهمیت این پسماندها می افزاید: تمام پسماندهای ویژه دارای اهمیت هستند و باید از روش های روز دنیا برای مدیریت آن ها استفاده کرد به عنوان مثال در واحدهای ذوب فلزات با ذوب خاک معادن پسماندهای ویژه تولید میشود به طوری که حدودا از یک تن خاک 15 درصد ماده اصلی حاصل می شود و بقیه یعنی 85 درصد باطله است که باید مدیریت و کنترل شود.
وی تاکید می کند: واحدهای تولیدکننده پسماند براساس قانون باید پسماندهای خود را امحا کنند و اگر توان لازم را ندارند از مشاوران تخصصی استفاده کنند. تولیدکنندگان میتوانند با مراجعه به شرکت های پیمانکاری و مشاوران زیست محیطی از توان علمی و تجربه آن ها استفاده کنند تا کمکم زمینه تخصصی این بخش گسترش یابد و تا زمانی که سایت نگهداری از این نوع پسماند در استان وجود نداشته باشد باید محیط زیست نظارت های دقیق تری داشته باشد و فقط به خود اظهاری صنایع در این مورد اکتفا نکند.
«سریری» بیان می کند: در بخش پسماندهای شهری تفکیک به 2 دسته تر و خشک در مبدا تولید، از آلودگی ناشی از مخلوط شدن و فعل و انفعالات شیمیایی و تولید شیرابه پیشگیری میکند و تبدیل مواد به محصولات جدید و قابل استفاده را هم در بر دارد.
وی اظهار می کند: در بخش پسماندهای ویژه این تفکیک به این شکل وجود ندارد و هر کدام از پسماندها در هر بخش و متناسب با نوع تولید و خصوصیات شیمیایی و فیزیکی آن باید به روش ویژهای امحا شود. همین موضوع باعث می شود آلودگی شیمیایی بر آلودگیهای محیط با انتشار این بخش از پسماندهای ویژه اضافه شود و منابع آب و خاک را به صورت جبرانناپذیری آلوده کند.
وی با بیان این که در خراسان شمالی بیش از 300 واحد صنعتی زیر نظر سازمان صنعت، معدن و تجارت و 193 واحد صنعتی در 14 شهرک صنعتی وجود دارد می افزاید: در این واحدها پسماند های مختلفی تولید می شود که بخشی از آن ها پسماند ویژه است که نگهداری و امحای آن ها شرایط و مکان خاصی را می طلبد اما نکته امیدوار کننده این است که نمی توان گفت استان ما استانی صنعتی است و باید دغدغه استان های صنعتی را نسبت به پسماند های صنعتی داشته باشیم.
وی می گوید: در عین حال نباید فراموش کرد که پسماند خطرناک حاصل از صنایع میتواند برای سلامت و بهداشت انسان و محیط زیست او بسیار خطرناک باشد و از سویی وجود فلزات سنگین در پسماند همواره به صورت یک خطر بالقوه برای سلامت انسان محسوب می شود. این فلزات ممکن است وارد چرخه غذایی شوند و نهایتاً از بدن انسان سر درآورند.این کارشناس اظهار می کند: رعایت اصول بهداشتی و جلوگیری از انتشار پسماند صنعتی در تمام مراحل مدیریت این مواد (تولید، ذخیره، جمعآوری، حمل و نقل، تصفیه، بازیابی و دفع) از اهمیت ویژهای در جلوگیری از اثرات سوء و مضر این مواد بر بهداشت و سلامت جامعه برخوردارند. باید همواره این اصل را در نظر گرفت که طبیعت خیلی از مواد از نظر اثرات سوء زیست محیطی، سمیت و سرطان زایی شناخته شده نیست.
پیچ و خم های گذر زمان
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی در این مورد می گوید: در استان سالانه یک میلیون تن زباله صنعتی تولید می شود که 9 هزار تن از این رقم پسماند ویژه است. «علی اصغر مطهری» تصریح می کند: مطالعات مربوط به مکان یابی سایت دفع پسماند ویژه خراسان شمالی، در سال 1386 انجام و مکان پیشنهادی در کارگروه مدیریت پسماند استان در سال 1389 مصوب شد اما با وجود پیگیری های مستمر این اداره کل از استانداری به منظور اقدام برای اجرایی کردن و بهره برداری از سایت یاد شده، عملیاتی نشد. وی با بیان این که گذشت زمان و اجرایی نشدن سایت مشکلاتی را به وجود آورد تصریح می کند: متاسفانه محدوده جانمایی شده در حال حاضر در تداخل با طرح ها و پروژه های ترسیب کربن قرارگرفته، در نتیجه این اداره کل به منظور رفع مشکل سایت دفع پسماندهای صنعتی و ویژه استان، موضوع را در جلسات کارگروه مدیریت پسماند استان مطرح و بر جانمایی مجدد این سایت و ضرورت پیگیری استانداری جهت بهره برداری از محل جدید تاکید کرد. به گفته وی، در حال حاضر، طرح مدیریت این نوع پسماند در کارگروه مدیریت پسماند استانی مصوب شده و برای اجرایی شدن مطالعات آن منتظر ابلاغ اعتباریم. وی با بیان این که هر استانی باید سایت مخصوص پسماند ویژه داشته باشد اذعان می کند: هم اکنون پسماندهای ویژه استان به سایر استان ها انتقال داده می شود. وی با اشاره به این که تمام صنایع استان دارای زباله های ویژه هستند افزود: در بازدید های دوره ای که از صنایع می شود محل نگهداری از پسماندهای ویژه بازرسی می شود و صنایع خود اظهاری می کنند و هم ما و هم صنایع استان در این مورد حساس هستیم. وی با بیان این که پسماند ویژه مانند زباله های عادی نیست می افزاید: این پسماندها در ظروف پلی استیل در داخل زمینی که ایزوله شده قرار داده می شود و در طرح جامع مدیریت پسماند بخشی را به شناسایی مکان مناسب برای پسماند ویژه اختصاص دادیم. وی بیان می کند: زمانی که این پسماند زیاد شد با ما مکاتبه می شود و چندشرکت بازیافت با هماهنگی محیط زیست پسماند را به آن جا منتقل می کنند تا آن ها به شکل اصولی از این پسماند نگهداری کنند.