سامان دهی تنها 10 درصد رودخانه های استان
نویسنده : اسدی
مسیل ها راه گذر سیل و عاملی برای ایجاد امنیت در هنگام وقوع سیلاب هستند، اما زمانی کارکرد محافظتی دارند که سامان دهی شوند در غیر این صورت به مسیری خطرساز تبدیل می شوند. خراسان شمالی در سال گذشته و امسال چندین سیل مخرب و ویرانگر را تجربه کرده که موجب وارد شدن خسارت های سنگینی به استان شده است. یکی از حوادث طبیعی که همیشه استان را تهدید می کند جاری شدن سیلاب پس از بارندگی است که نیازمند به سازی و سامان دهی مسیل هاست اما این امر در استان به خوبی انجام نمی شود. بر اساس آمار ارائه شده از سوی شرکت آب منطقه ای خراسان شمالی، طول کل رودخانه ها و مسیل های استان 6 هزار و 600 کیلومتر و طول مسیل های اصلی استان 2 هزار و 100 کیلومتر است که برای هزار و 200 کیلومتر آن طرح مطالعاتی تهیه شده است. از سوی دیگر هزار کیلومتر از طول رودخانه ها به سامان دهی نیاز دارد که تنها 100 کیلومتر از این میزان سامان دهی شده است، به عبارتی تنها 10 درصد رودخانه های استان سامان دهی شده است.جاری شدن سیل در خراسان شمالی و به تبع آن وارد آمدن خسارات جانی و مالی به مردم، داستان تکراری است که منجر می شود هر از چند گاهی با بارش باران خبرهایی از وارد شدن خسارت به راه های ارتباطی و محصولات کشاورزی بشنویم. در استان به محض ورود سامانه بارشی هشدارهایی درباره جاری شدن سیل در مسیلها و رودخانه های خراسان شمالی داده می شود، اما آن طور که باید برای کنترل سیلاب ها و سامان دهی مسیل ها کاری انجام نمی شود.
باید خاطرنشان کرد که خسارت سیل در مقایسه با سایر حوادث پیش بینی نشده، قابل پیشگیری و کنترل است و لازمه آن انجام پروژههای مطالعاتی مدیریت سیلاب و بررسی و پیشبینی اعتبارات لازم و سامان دهی سریع تر مسیرهاست.
یک کارشناس منابع طبیعی با بیان این که سیل مهمترین حادثه طبیعی خراسان شمالی است، می افزاید: اصلیترین دلیل وارد شدن خسارت تبدیل برخی مسیلهای استان به اراضی کشاورزی در سال های گذشته یا ساخت و ساز های مختلف است که موجب شده اکنون با جاری شدن کوچک ترین سیل خسارت زیادی وارد شود.«امینی» با بیان این که نیازمند برنامه های کوتاه و بلند مدت هستیم، اظهار می کند: اقدامات کوتاه مدت شامل احیای مسیلها و مسیر رودخانه های استان مهمترین اقدامات برای پیشگیری از آسیب های سیل است.
وی با بیان این که تهیه طرح جامع خطر پذیری استان از اقدامات بلند مدتی است که می توان به آن اشاره کرد، ادامه می دهد: حذف پوشش های گیاهی، تغییر پوشش گیاهی از درخت و مرتع به اراضی کشاورزی، بهره برداری برخی معادن شن و ماسه از مسیلها و توسعه بدون مطالعه برخی روستاها در بستر رودخانهها و دره ها از جمله دلایل جاری شدن زیاد سیل در خراسان شمالی است.
استفاده از مسیل ها به عنوان راه های عبور و مرور موجب می شود در هنگام جاری شدن سیل خودروها در سیل گرفتار شوند و گاهی خسارت های جانی را به دنبال دارد. اجرای پروژه های عمرانی از قبیل راه و ساختمان در بستر و حریم رودخانه ها و بی توجهی به ساختار طبیعی آن ها یکی از چالش های موجود در این بخش است به طوری که موجب شده به رودخانه ها به عنوان یک تهدید نگاه شود. این درحالی است که تجارب نشان می دهد: با اجرای طرح های سامان دهی، بازسازی و بهبود بستر و حریم رودخانه ها ضمن مقابله با تهدیدات جانی و مالی سیلاب، می توان با ایجاد مناظر و چشم اندازهای زیبا در کنار بهبود جنبه های زیباشناختی، زیست محیطی و کیفی آب، وجود این رودخانه ها را به فرصت تبدیل کرد. معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی هم با بیان این که رودخانه ها 3 هزار سال قبل از میلاد با تشکیل دجله، فرات و نیل به وجود آمدند، می افزاید: رودخانه ها بستر حیات بشر هستند و از آن جایی که جریان آب رسوبات حاصل خیز را منتقل و در پهنه های سیلابی و اطراف رودخانه ها ته نشین می کند و از طرفی آب به اندازه کافی در دسترس بشر قرار می گیرد، اطراف رودخانه ها مناطق جذاب برای سکونت و کشاورزی محسوب می شود. دکتر«فرامرز» شناسایی نقاط سیل خیز، مسیل های مهم و نقاط آسیب پذیر برای مدیریت بهتر و استقرار سامانه هوشمند اعلام خطر را از امور زیربنایی پیشگیری و کنترل خسارت سیلاب ها ذکر و اعلام می کند: برای حفظ آب و خاک باید حوزههای آبریز بالادست مدیریت شود تا نعمت به نقمت تبدیل نشود. این کارشناس با بیان این که توجه ویژه برای تداوم ایمن سازی مناطق سیل گیر استان به منظور کاهش خسارات بسیار مهم و کارساز است، ادامه می دهد: امنیت امروز شهر بجنورد در برابر سیلاب های سهمگین شمال و جنوب شرق این شهر مرهون توجه ویژه به بازگشایی مسیل شاهجوب در سال 87 است.
وی با بیان این که رودخانه ها به همان اندازه که حیات را به ارمغان می آورند به همان اندازه می توانند مرگ آور باشند، اظهارمی کند: رودخانه ها در طول زمان به تعادل می رسند و تا زمانی که انسان ها به رودخانه و حریم آن تجاوز نکرده باشند مرگ آور نیستند. وی ادامه می دهد: به دلیل جذابیت هایی که رودخانه ها دارند در طول تاریخ به حریم آن ها تجاوز و همین موضوع موجب بروز اتفاق های ناگواری شده است. وی با بیان این که رودخانه ها شامل دو قسمت، بستر اصلی و پهنه های سیلابی یا سیلاب دشت ها هستند، اعلام می کند: در مواقع سیلاب، جریان سیلابی وارد پهنه های سیلابی می شود.
وی ادامه می دهد: به دلیل این که پهنه های سیلابی دارای خاک حاصلخیز هستند، برای سکونت یا کشاورزی مورد استفاده قرار می گیرند که نتیجه آن خسارت های جانی و مالی ناشی از وقوع سیلاب هاست.
وی ابراز می کند: در بسیاری از مواقع کاهش مقطع رودخانه ناشی از اجرای برخی پروژه های دولتی مانند زیباسازی و احداث پارک تفریحی در بروز حوادث طبیعی تأثیر داشته است. وی با بیان این که مطالعه حریم بستر و پهنه رودخانه ها از اهمیت بالایی برخوردار است، ادامه می دهد: تا زمانی که این مطالعه انجام نشود امکان مراقبت قانونی از رودخانه ها وجود ندارد بنابراین در استان در 2 حوزه اصلی اترک و کال شور مطالعه مذکور یک ضرورت محسوب می شود زیرا علاوه بر موارد مطرح شده، خشکسالی های اخیر در استان و تجاوز به حریم رودخانه ها تشدید پیدا کرده است. وی با بیان این که اعتبارات نقش مهمی در حفاظت از حریم رودخانه ها دارد، می افزاید: در ابتدا باید مطالعات اولیه انجام شود و انجام این مطالعات وابسته به منابع مالی است. باید اشاره کرد که ضریب سیل خیزی و فرسایش خاک در این استان بیش از میانگین کشوری است، به استناد موارد مطرح شده از سوی مسئولان منابع طبیعی بارش باران در شهرستانهای مختلف به صورت پراکنده ولی در این استان به صورت رگباری است که بعد از گذشت مدت کوتاهی موجب جاری شدن سیل میشود. روی 23 درصد از کل مساحت این استان مطالعات آبخیزداری و از این میزان فقط هشت درصد عملیات آبخیزداری انجام شده است که به مشکلات مسیل ها باید این مورد را هم اضافه کرد. در همین باره، «واسطه» معاون شرکت آب منطقه ای خراسان شمالی بیان می کند: طول کل رودخانه ها و مسیل های استان 6 هزار و 600 کیلومتر و طول مسیل های اصلی استان 2 هزار و 100 کیلومتر و برای هزار و 200 کیلومتر آن طرح مطالعاتی تهیه شده است. وی با اشاره به این که هزار کیلومتر از طول رودخانه ها به سامان دهی نیاز دارد، ادامه می دهد: تنها 100 کیلومتر از این میزان سامان دهی شده است. وی با اشاره به مشکلات موجود در این بخش ادامه می دهد: سیل خیز بودن استان، عدم تخصیص اعتبارات، اجرای ناقص طرح ها به دلیل اعتبارات کم، تصرفات غیر مجاز و ساخت و سازهای غیر مجاز و پل های احداثی غیر مجاز و بدون استعلام از آب منطقه ای بخشی از مشکلات موجود است.
مدیر کل مدیریت بحران استانداری خراسان شمالی در مورد خسارت های سیل می گوید: برآورد خسارت های سیل به استان در سال های 94 و 95 در مجموع در بخش کشاورزی 254 میلیارد تومان و دربخش تاسیسات زیر بنایی 56 میلیارد تومان بود. عظیمی می افزاید: غرامت خسارت های بخش کشاورزی شامل زراعی، دامی و شیلات از کانال بیمه قابل تامین است و دولت در سطح کلان بر اساس مواد 10 و 12 سازمان بحران به این بخش مبالغی اختصاص می دهد که استان ها بر اساس برخورداری از ضریب پوشش بیمه ای از آن بهره مند می شوند.
وی افزود: سیل مرداد ماه به تاسیسات زیر بنایی استان 13 میلیارد تومان خسارت وارد کرد و این رقم در بخش کشاورزی 36 میلیارد تومان بود. وی خاطرنشان می کند: بخشی از خسارت های سیل به تاسیسات زیربنایی پس از طی روال معمول اگر مصوب شود دست مان را خواهد گرفت.