73 درصد مخازن سدهای استان خالی است. همین خبر به تنهایی وضعیت بحرانی منابع آبی در استان را روشن می کند.
از زمان تاسیس خراسان شمالی تاکنون وضعیت منابع آبی استان به سمت بحران پیش رفته است و این امر به دلیل کاهش بارش ها و افزایش برداشت ها رخ داده به نحوی که امروزه 4 دشت از 11 دشت استان ممنوعه بحرانی است و منابع آبی آن ها به سمت شور شدن و لب شور شدن پیش رفته است یعنی کشاورزی این منطقه در معرض خطر قرار دارد. با این حال به نظر می رسد هنوز ساز و کار مناسبی برای پیشگیری از خشک شدن منابع آبی استان وجود ندارد زیرا بخش کشاورزی استان که گفته می شود بخش عظیم آب تجدید پذیر در استان را مصرف می کند هنوز از داشتن الگوی کشت مناسب محروم است و اضافه برداشت ها از منابع آبی همچنان توسط این بخش ادامه دارد.
در کنار این مشکل مصرف سرانه خانوارها هم نسبت به میانگین جهانی بالاست و هر فرد در استان به جای 130 لیتر 230 لیتر آب در شبانه روز مصرف می کند. وضعیت منابع آبی در استان به نحوی است که اواخر سال گذشته کشاورزان دشت شیروان اعلام کردند از کشت به دلیل نبود بارش خودداری کرده اند و این به معنای کاهش سطح زیر کشت و به دنبال آن امنیت غذایی استان است. با این که در این باره هر کدام از مسئولان نظری دارند اما همگی اذعان می کنند که وضعیت منابع آبی استان بحرانی است.
فرماندار شیروان یکی از این مسئولان است که وضعیت دشت شیروان را همانند دیگر دشت های استان می داند و می گوید: این دشت با کاهش بارندگی و افزایش برداشت از منابع آبی مواجه است و این دو مشکل امروز شیروان را به سمتی برده که وضعیت آن در آب های سطحی و زیر زمینی بحرانی است.
«مرآتی» با بیان این که آب های زیر زمینی در این دشت افت کرده است، اظهارمی کند: برداشت آب از منابع زیرزمینی بسیار دشوار شده است به نحوی که در گذشته با حفر چاه های کم عمق به آب می رسیدیم اما اکنون نیازمند حفر چاه های عمیق تری هستیم.
وی با بیان این که با بحران جدی آب های زیر زمینی مواجه هستیم، اظهارمی کند: در تلاش هستیم الگوی کشت در بخش کشاورزی را تغییر دهیم و محصولات پر آب طلب را حذف و کم آب بر را جایگزین آن ها کنیم.
وی ادامه می دهد: در حال تغییر شیوه های کشت هستیم و منابع خوبی برای کشت گلخانه ای و آبیاری تحت فشار در اختیار کشاورزان قرار گرفته است و تسهیلات دارای 85 درصد یارانه هستند.
وی کاهش برداشت را راه حلی برای مشکل ایجاد شده می داند و می افزاید: سیاستی برای مقابله با چاه های غیرمجاز در کشور تدوین شده است و ما هر سال برخی از این چاه ها را پلمب می کنیم.
وی اضافه می کند: طرح آزمایشی کاهش برداشت آب از چاه ها در حال اجراست و سال گذشته کشاورزان شیروان در این باره همکاری لازم را کردند.
«عربی» مدیر آب و خاک جهاد کشاورزی خراسان شمالی با تکذیب این موضوع که بخش کشاورزی بیشترین مصرف و هدر رفت آب را در استان دارد، می گوید: کاهش آب های سطحی به دلیل عدم بارش هاست و کشاورزی متناسب با مقدار بارش در استان انجام می شود به نحوی که شاهد کاهش سطح زیر کشت محصولات در استان هستیم.وی با بیان این که در وزارتخانه نامه ای محرمانه برای اجرای الگوی کشت تدوین شده است، اضافه می کند: به محض ابلاغ این نامه به استان الگوی کشت متناسب با برنامه اجرایی می شود اما اجرای الگوی کشت مشکلات قانونی و حقوقی دارد که باید قوانین برای اجرای آن اصلاح شود.
در همین باره، معاون حفاظت و بهره برداری آب منطقه ای خراسان شمالی با بیان این که استان با ورشکستگی در حوزه منابع آبی مواجه است، می افزاید: نمی توانیم از واژه بحران در این باره استفاده کنیم چون بحران موضوعی گذراست ولی مشکل آب در استان گذرا نیست.
«واسطه» با بیان این که در این سال ها در حال استفاده از ذخایر استراتژیک به ویژه منابع آب های زیر زمینی هستیم، اظهارمی کند: ذخایری که باید حفظ شوند در حال استفاده هستند.
وی با بیان این که شاخص های بحران آب در دنیا شامل دو مورد است، ادامه می دهد: اگر در یک محدوده ای بیش از 40 درصد آب تجدید شونده منطقه برداشت شود آن منطقه وارد بحران شدید منابع آبی شده است و متاسفانه در استان نزدیک به 90 درصد از این منابع مورد استفاده قرار می گیرد.
این مقام مسئول با بیان این که 112 درصد از منابع آب های زیر زمینی برداشت می شود و این مشکل اصلی استان است، ادامه می دهد: یکی دیگر از شاخص ها از تقسیم آب موجود در منطقه بر جمعیت آن منطقه به دست می آید که تحت عنوان سرانه آب از آن یاد می شود.
در سال 85 زمانی که جمعیت استان کم بود و منابع آبی خوبی وجود داشت سرانه آب استان هزار و 750 متر مکعب به ازای هر فرد بود اما امروز با توجه به افزایش جمعیت و کاهش منابع آبی سرانه آب به ازای هر نفر هزار و 531 متر مکعب است در حالی که مرز شاخص آب هزار و 700 متر مکعب است و اگر پایین تر باشد منطقه دچار کمبود آب می شود.
وی در پاسخ به این سوال که آیا بارش ها کمکی به احیای منابع تجدید پذیر آب استان نمی کنند، می گوید: مصارف استان بیشتر از منابع آن است و بارش ها نه تنها کمکی به استان نمی کنند بلکه منجر به برداشت از ذخایر اصلی می شوند.
وی اعلام می کند: 90 درصد استان در اقلیم خشک و نیمه خشک قرار دارد و فقط 10 درصد منطقه مرطوب است بنابراین از 11 دشت استان 4 دشت ممنوعه بحرانی هستند که شامل دشت های اسفراین، فاروج، شیروان، صفی آباد و جاجرم می شوند. در این دشت ها عوامل بحران آب مانند شور شدن آب و فرو نشست زمین به وضوح دیده می شود.
وی با بیان این که 4 دشت از دشت های استان ممنوعه هستند، ادامه می دهد: این دشت ها شامل بجنورد، شوقان، مانه و سملقان و رباط قره بیل هستند و 3 دشت در نوار شمالی استان جزو دشت های ممنوعه نیستند اما پتانسیل منابع زیر زمینی را ندارند.
وی خاطرنشان می کند: نگاهی به ساختار مصرف آب در استان نشان می دهد که بخش های کشاورزی مصرف کننده 88 درصد، صنعت مصرف کننده 4 درصد و شرب مصرف کننده 8 درصد از منابع آبی استان هستند در حالی که در کشورهای پیشرفته کشاورزی مصرف کننده 60 تا 70 درصد منابع آبی است و راندمان و بهره وری بالایی دارند اما بهره وری در استان حداکثر 40 درصد است.
وی در خصوص این که چرا وارد بحران شده ایم؟ می گوید: تنها تأمین کننده منابع آبی ریزش های جوی هستند در حالی که چند مشکل در ریزش های جوی استان وجود داشته است. یکی این که بارندگی کاهش یافته و استان وارد دهه خشکسالی شده است. از ابتدای سال آبی امسال 165 میلی متر بارندگی داشتیم که در دوره مشابه در دراز مدت 236 میلی متر بارندگی در استان داشتیم و این به معنای کاهش 30 درصدی بارندگی در متوسط دراز مدت است.
«واسطه» در بخش دیگری از توضیحات خود با بیان این که نامناسب بودن زمان و مکان بارش از دیگر مشکلات است، ادامه می دهد: بارش در فصولی است که نیاز زراعی وجود ندارد و عمده بارش های استان در مکان هایی است تأثیر مثبتی در منابع آبی استان ندارد.
وی به تغییر رژیم بارش ها در استان نیز اشاره و اعلام می کند: در سال های اخیر به طور عمده بارش ها در استان از بارش های جامد به مایع تبدیل شده که این امر موجب نفوذ کمتر آب به منابع زیر زمینی شده است.
وی ادامه می دهد: متوسط مساحت سطح پوشش برف در استان 18 هزار کیلومتر مربع بوده در حالی که زمستان 96 این میزان به 4 هزار کیلومتر مربع کاهش یافت و در مجموع 73 درصد مخازن سدها خالی است.
وی در بخش دیگری از سخنان خود به وضعیت چاه های غیرمجاز در استان اشاره و اظهارمی کند: سال 85 تعداد چاه های غیرمجاز استان 5 هزار و 403 حلقه بود و در حال حاضر نزدیک به هزار و 510 حلقه چاه پر شده است اما مشکل اصلی استان اضافه برداشت از چاه های دارای پروانه است و با این که باید 3 هزار و 200 حلقه چاه، 434 میلیون متر مکعب برداشت داشته باشند ولی 534 میلیون متر مکعب برداشت دارند.وی ادامه می دهد: متوسط مصرف جهانی 130 لیتر در شبانه روز برای هر فرد است در حالی که این رقم در استان 230 لیتر است.