پایتخت گیاهان دارویی بیمار مدیریت
اسدی
200 گونه گیاهی در خراسان شمالی قابلیت تجاری سازی دارند از این رو برنامه ای تدوین شده تا امسال گیاهان دارویی کتیرا، باریجه و زرشک با هدف تجاری سازی تولید شوند. خراسان شمالی به لحاظ اقلیمی رویشگاه اصلی بسیاری از گونه های دارویی با ارزش و توسعه کشت و افزایش تولید گیاهان دارویی یکی از پروژه های مهم برنامه اقتصاد مقاومتی سازمان جهاد کشاورزی است. این استان دارای ویژگی های خاص آب و هوایی و گونه های زیادی از گیاهان دارویی را در خود جا داده است ، به دیگر سخن این استان مجموعه ای غنی از گیاهان دارویی است به همین دلیل در دو سال گذشته خراسان شمالی کشت و توسعه گیاهان دارویی را در طرح های اقتصاد مقاومتی خود قرار داده و پایلوت گیاهان دارویی شده است، با این حال همچنان مشکلاتی بر سر راه کشت، تولید و تبدیل آن به ارزش افزوده وجود دارد.یکی از بهره برداران گیاهان دارویی در استان با بیان این که ارزش اقتصادی گیاهان دارویی بر هیچ کس پوشیده نیست می افزاید: زمانی گیاهان دارویی در استان دارای ارزش افزوده می شوند که از خام فروشی آن ها خودداری شود اما متاسفانه همچنان گیاهان دارویی تولید شده در استان به طور خام فروخته می شوند و این امر موجب شده سود آن ها از استان خارج شود.
وی که تمایلی به ذکر نام خود در این گزارش ندارد، اظهارمی کند: نبود صنایع سورتینگ و بسته بندی موجب شده محصولات تولیدی به شکل فله ای از استان خارج شوند که این امر موجب خروج ارزش افزوده آن از استان می شود.
وی با بیان این که همانند دیگر بخش های تولیدی در استان ما بهره برداران و تولید کنندگان با مشکلات بازاریابی و فروش مواجه هستیم، اعلام می کند: در کنار کشت این نوع از محصولات باید بازارهای لازم وجود داشته باشد که هم اکنون در این خصوص خلأهایی وجود دارد.
وی می گوید: استان شرکت های بازاریابی قوی ندارد و ما توانایی فعال کردن واحدهای بازاریابی را نداریم و نیازمند کمک در زمینه فروش هستیم.
نبود بازاریابی مناسب موضوعی است که رئیس سازمان جهاد کشاورزی در گزارشی به آن اشاره کرده است. در این گزارش منتشر شده آمده است: «یکی از اولویت های مهم توسعه خراسان شمالی توسعه باغات و کشت گیاهان دارویی سازگار با اقلیم استان است که این گیاهان علاوه بر این که مورد مصرف انسان قرار می گیرند در زمینه های دیگری همچون دام استفاده می شوند. این گیاهان علاوه بر خاصیت های دارویی، کشت و کار آن ها نقش به سزایی در ایجاد اشتغال برای افراد روستایی و عشایری دارد. کاشت گیاهان دارویی بدون انجام بازاریابی و مشتری سبب می شود محصولات کاشته شده روی دست مان بماند و در حقیقت به هیچ ارزش افزوده ای دست نیافته ایم. اگر تولید انجام شود اما هیچ کارخانه ای برای فراوری این محصولات ساخته نشود به طور حتم در اجرای برنامه با مشکل مواجه خواهیم شد.
هم اکنون در این استان فقط یک واحد فراوری گیاهان دارویی در جاجرم به بهره برداری رسیده است، از سوی دیگر واحدهای بسته بندی گیاهان دارویی موجود مطابق با استانداردهای تعریف شده نیستند و باید به این موضوع توجه شود، علاوه بر آن تاکنون شرکت ها و واحدهای بازاریابی برای بازاریابی گیاهان دارویی این استان فعال نشده و پا به عرصه نگذاشته اند.»
نبود بذر اصلاح شده
رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی خراسان شمالی نیز با بیان این که نبود بذر اصلاح شده از مشکلات توسعه گیاهان دارویی است می افزاید: موضوع گیاهان دارویی در استان بیشتر جنبه مرتعی و سنتی داشته و بیشتر در مزارع غیر کشاورزی به آن پرداخته شده بنابراین به طور جدی مورد توجه وزارت خانه قرار نگرفته است.
دکتر «اسلامی» اظهارمی کند: موضوع بذر اصلاح شده در استان بسیار نوپاست و هنوز استان نتوانسته بذر اصلاح شده به تولید کنندگان عرضه کند.
وی با بیان این که بیشتر ظرفیت، نیروها و سرمایه گذاری های استان در بذر اصلاح شده به تامین امنیت غذایی اختصاص یافته است، ادامه می دهد: غلات، حبوبات و دانه های روغنی در استان مورد اصلاح بذر قرار گرفته اند بنابراین برای اصلاح بذر گیاهان دارویی شاید بتوان با ورود بخش خصوصی و ارائه آموزش های لازم اقدامات مفیدی انجام داد.
این مسئول هشداری را در خصوص بهره برداری های نادرست می دهد و اعلام می کند: در صورت بهره برداری های سنتی و غیر اصولی خطر برداشت های نادرست بیشتر و این امر موجب انقراض منبع ژنتیکی این گیاهان می شود.
وی ادامه می دهد: مرکز تحقیقات کشاورزی استان برای کنترل خطر انقراض گونه های نادر و خاص استان به ارسال مهندسان رشته های مرتبط به شهرستان ها اقدام کرده است تا بهره برداری اصولی را به بهره برداران ارائه کند.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با بیان این که نبود بازار فروش و بازاریابی از عمده مشکلات گیاهان دارویی در استان است، ادامه می دهد: هر نوع تولید و بهره برداری که در استان انجام شود با مشکل بازاریابی و فروش مواجه است، این امر موجب عدم بهره برداری کامل زنجیره ارزشی شده است، از این رو باید برای فراوری و بازاریابی گیاهان دارویی استان تدابیری اندیشیده شود.
دکتر«عامری» معاون مرکز تحقیقات کشاورزی نیز با بیان این که در خصوص بذر و نشای گیاهان دارویی بخش خصوصی باید ورود کند، می افزاید: کشت و کار گیاهان دارویی در ایران حدود 10 تا 15 سال عمر دارد از این رو به تولید بذر کمتر توجه شده است.
وی با بیان این که استان دارای مشکلات بذر و نشاست، ادامه می دهد: در استان مراکزی هستند که نشاهایی مانند آویشن را تولید می کنند اما از یک طرف تولید آن ها کامل نیست و از طرف دیگر همین نشاها نیز مورد تایید نیست و موسسه ای برای تایید وجود ندارد.
وی با اشاره به این که در این زمینه استان هایی همچون اصفهان پیش رو هستند، اضافه می کند: با این که این استان به عنوان پایلوت تولید گیاهان دارویی مشخص شده اما نیروی متخصص، آزمایشگاه بذر و مزارع تکثیر گیاهان دارویی و گلخانه های تولید بذر و نشا را ندارد.
این مسئول خاطرنشان می کند: برای توسعه گیاهان دارویی نیازمند تکمیل زنجیره تولید و ارتباط بین کشاورز و تولید کننده هستیم و دستگاه های اجرایی باید همکاری کنند اما متاسفانه همکاری لازم در این بخش شکل نگرفته است. دانشگاه آزاد بجنورد به تولید گل محمدی(کشت بافت) اقدام کرد اما تولیدات روی دست شان ماند.
نبود بازاریابی و فروش
450 گونه گیاهی در این استان شناسایی شده است که حدود 16 گونه از این تعداد منحصر به خراسان شمالی است که در این منطقه روییده می شود. با این که در راستای اجرای طرح اقتصاد مقاومتی کشت و توسعه گیاهان دارویی چندین دستگاه مامور توسعه کشت گیاهان دارویی و اجرای این طرح شده اند اما اجرای این طرح با مشکلاتی مواجه شده که روند آن را کند کرده است. بازاریابی و ایجاد زنجیره ارزش یکی از چالش های موجود است.
«محمد صمدی» رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان شمالی نیز در خبری اعلام کرده است: «طرح کشت و توسعه گیاهان دارویی در خراسان شمالی یک زنجیره است که برای اقتصادی شدن علاوه بر کشت آن باید ساخت کارخانه های فراوری، اسانس گیری و بازاریابی صورت گیرد، زمانی که سرمایه گذاران از کشورهای خارجی به این استان سفر می کنند این اتاق یکی از پتانسیل های این استان را گیاهان دارویی بیان می کند اما تاکنون هیچ سرمایه گذاری فقط با هدف گیاهان دارویی خراسان شمالی به این استان سفر نکرده است.»