اسدی
افشره
دوباره سیل، اولین باری نیست که با بارش های فصلی سیلی ویرانگر جاری می شود و استان را زیر و رو می کند و هر بار همان داستان همیشگی اتفاق می افتد. آمادگی قبل از بحران به درستی وجود ندارد و به گفته برخی مسئولان تنها 8 درصد استان آمادگی مقابله با سیل را دارد. هر سال سیل های ویرانگر بخش بزرگی از راه ها، ابنیه، خانه ها و دارایی های شهروندان این استان را با خود می شوید و می برد اما برنامه ها به دلایلی از جمله نبود اعتبار ابتر مانده است. به راستی چرا برای این حوادث آماده نمی شویم؟ چرا فکری برای حادثه ای که جان مان را تهدید می کند نمی کنیم؟ شما بگویید چاره چیست؟
در چند روز گذشته با بارش باران پاییزی دوباره سیل راه افتاد و به مردم استان خسارت وارد کرد؛ خسارت های میلیاردی که جبران آن به اعتبار و زمان زیادی نیاز دارد. سیل متأسفانه یک قربانی هم بر جا گذاشت. شهرستان راز و جرگلان به تنهایی بیش از 21 میلیارد ریال خسارت دید، بارش شدید باران باعث وارد شدن خسارت به مزارع روستاییان، آب گرفتگی منازل و رسوب گذاری راه های ارتباطی شد. برآورد های اولیه از خسارت های وارد شده از میلیارد ها تومان ضرر و زیان وارد شده به استان حکایت می کند. از سویی به گفته یکی از مسئولان در پی ورود سیلاب به سد شیرین دره، گل و لای موجود در آب سد چند برابر شد و به همین علت آب این سد از مدار مصرف خارج و این موضوع موجب قطع آب بخشی از شهر بجنورد شد و مشکلاتی را برای برخی شهروندان ایجاد کرد.
با این حال به نظر می رسد هنوز راهکار درستی برای مدیریت آب های سطحی و سیلاب در استان وجود ندارد. سال گذشته 4 سیل مخرب 280 میلیارد ریال خسارت به استان وارد کرد. با این که بخشی از این سیلاب ها به دلیل تغییرات اقلیمی اتفاق می افتد اما بخش دیگری از آن مربوط به طرح و عملیاتی است که باید برای کنترل سیلاب انجام شود و به دلایلی انجام نمی شود. سال گذشته اعلام شد 5 درصد بودجه کشور به مدیریت بحران اختصاص یافته اما گفته می شود در دو سال گذشته هیچ مبلغی به استان اختصاص نیافته است و این گونه سیلاب دارایی های استان را می شوید و با خود می برد.
یک کارشناس جغرافیا با بیان این که برنامه های فصلی و کوتاه مدت برای کاهش اثرات سیل و جلوگیری از جاری شدن سیلاب وجود ندارد، می افزاید: برنامه هایی که وجود دارد بلند مدت هستند و برای کنترل سیلاب در استان باید به دنبال مطالعات آبخیزداری باشیم.
«صدری فر» با بیان این که با تغییرات اقلیمی در استان شاهد تغییر در نوع بارش هستیم، ادامه می دهد: شاهد نوعی بارش با حجم زیاد و در زمان کم هستیم و این تغییرات اقلیمی موجب خشکسالی و جاری شدن سیلاب های ناگهانی در استان شده است.
وی با بیان این که وضعیت پروژه های آبخیزداری استان خوب نیست در حالی که نقش مهمی در کاهش خسارت های ناشی از سیلاب دارد، تصریح می کند: با ادامه این وضعیت صد در صد در سال های آتی شاهد سیل های مخرب در استان خواهیم بود که کنترل آن ها نیازمند برنامه های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت است.
مدیر دفتر حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقهای خراسان شمالی هم با بیان این که در مجموع در 48 ساعت زمان بارش 5 میلیون و 300 هزار متر مکعب سیلاب وارد سدهای استان شده است، می افزاید: بیشترین ورودی حجم سیلاب در زمان پیک در منطقه خرتوت با 264 متر مکعب بر ثانیه بوده است و پس از آن حوزه های آبخیز راز و جرگلان، سد شیرین دره و شهرستان بجنورد قرار دارند.
«واسطه» با بیان این که سدهایی در استان جهت مدیریت سیلاب احداث شده است، ادامه می دهد: در راز و جرگلان دو سد سومبار و چندیر برای این منظور ساخته شده و اگر این سدها نبود به پایین دست خسارت بیشتری وارد می شد.
وی با بیان این که هم اکنون یک میلیون و 700 هزار متر مکعب سیلاب وارد این سدها می شود، اعلام می کند: نمی توانیم در همه نقاط برای ساخت سد اقدام کنیم بنابراین یک راه دیگر برای کنترل سیلاب، سامان دهی رودخانه های استان است، در حالی که از 400 کیلومتر طول رودخانه های استان تنها 40 کیلومتر (10 درصد) سامان دهی شده است.
این مسئول ادامه می دهد: باید دیواره رودخانه ها به نحوی تثبیت شود که سیلاب به زمین های کشاورزی وارد نشود. در استان 2 هزار و 100 کیلومتر رودخانه حساس وجود دارد که برای نزدیک به هزار و 200 کیلومتر آن مطالعات تعیین حریم بستر انجام شده است.
وی با بیان این که مرحله پس از تهیه طرح، سامان دهی است، اضافه می کند: سامان دهی به معنای ساخت دیوار ساحلی است اما به طور متوسط سامان دهی هر کیلومتر رودخانه نیازمند 3 میلیارد تومان اعتبار است که باید تامین شود.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با بیان این که تصرفات غیر مجاز یکی دیگر از دلایل وارد شدن خسارت های ناشی از سیل در استان است، اعلام می کند: در هنگام جاری شدن سیل زمین هایی خسارت می بینند که در بستر رودخانه مورد کشت قرار گرفته اند.
وی به ساخت پل های غیر استاندارد از سوی برخی دستگاه ها نیز اشاره و بیان می کند: این پل ها که بدون استعلام از آب منطقه ای ساخته می شوند یکی از دلایل بروز خسارت های سیل در استان هستند.
«واسطه» در پاسخ به این سوال که آیا استان و مرکز استان آمادگی لازم را برای مقابله با سیلاب های بزرگ تر دارند یا نه؟ می افزاید: شهر بجنورد پس از انجام پروژه مهار سیلاب تقریباً 70 تا 80 درصد در مقابل سیل ایمن است اما قسمت هایی در شمال بجنورد مانند گلستان شهر وجود دارند که هنوز ایمنی های لازم را ندارند و نیاز به کار دارند.
وی خاطرنشان می کند: در استان اغلب شهرها توسط شهرداری ها ایمن سازی شده اند اما به دلیل طولانی بودن رودخانه های استان و وسیع بودن زمین های کشاورزی امکان مدیریت آن ها وجود ندارد.
وی ادامه می دهد: اگر تصرفات در بستر رودخانه ها شکل نگیرد، خسارت های سیل بسیار کمتر می شود.معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی هم می گوید: عوامل انسانی و طبیعی، در جاری شدن سیل دخیل هستند. عوامل اصلی طبیعی شامل خشکسالی، کمبود بارندگی، کاهش پوشش گیاهی و شدت بارش در فصول بهار و پاییز است.
دکتر «فرامرز» با اشاره به عوامل انسانی اظهارمی کند: تعرض به حریم رودخانه ها، چرای بی رویه و کشت در مسیر رودخانه از عوامل انسانی دخیل در سیلاب هستند.
وی با مطرح کردن این سوال که چگونه باید آسیب های سیل را مدیریت کنیم، ادامه می دهد: کاهش خسارت های ناشی از سیل نیازمند مدیریت جامع است تا با کمی بارندگی با سیل مخرب مواجه نشویم.
وی با اشاره به اقدامات موثر برای کاهش خطرات سیل اعلام می کند: جلوگیری از تجاوز به حریم رودخانه ها، اجرای پروژه های آبخیزداری و آبخوان داری و تهیه نقشه خطر پذیری سیل برای استان در راستای شناسایی مناطق آسیب پذیر از مهم ترین اقداماتی است که می توان انجام داد.
وی با اشاره به اجرای پروژه های آبخیزداری ادامه می دهد: این پروژه ها را باید متناسب با نقشه های خطر پیش ببریم. در این مورد سالانه متناسب با اعتبارات پروژه ها اجرایی می شوند و هم اکنون در کل استان نزدیک به 8 درصد عملیات آبخیزداری انجام شده است.
وی با بیان این که برای 23 درصد از مساحت اراضی استان طرح مطالعاتی تهیه شده است، خاطرنشان می کند: امسال به دلیل خسارت های ناشی از سیل و کم آبی های فصلی اعتباراتی را به پروژه های آبخیزداری از محل صندوق توسعه ملی اختصاص داده اند که سهم استان از این اعتبارات 17 میلیارد و 400 میلیون تومان است.
«فرامرز» اعلام می کند: با وجود اختصاص این اعتبارات نیازمند حمایت های بیشتر هستیم تا به نقطه مطلوب برسیم زیرا استان تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله زیادی دارد.
این مسئول با بیان این که 8 درصد مساحت اراضی پروژه های آبخیزداری انجام شده استان توانایی مقابله با خسارت های ناشی از سیلاب و کاهش خسارت ها را دارد، تصریح می کند: از 2 میلیون و 800 هزار هکتار مساحت استان تنها 8 درصد توانایی مقابله با سیلاب را دارد.
در همین باره رئیس مدیریت بحران سازمان جهادکشاورزی خراسان شمالی با بیان این که سال گذشته سیلاب 471 میلیارد تومان خسارت به بخش کشاورزی وارد کرد، می افزاید: با این که برای مقابله با رواناب ها و سیلاب طرح های آبخیزداری و جنگل کاری وجود دارد اما این طرح ها به دلیل نبود یا کمبود اعتبار اجرایی نمی شوند.
براساس اعلام مدیریت بحران استانداری خراسان شمالی سیلاب در روزهای گذشته 19 میلیارد و 559 میلیون ریال به بخش کشاورزی، 5 میلیارد و 140 میلیون ریال به تاسیسات زیربنایی و 9 میلیارد و 60 میلیون ریال به راه ها و ابنیه فنی استان آسیب وارد کرده است.