محوطه تاریخی معصوم زاده در بلاتکلیفی
تعداد بازدید : 230
هویت تاریخی بجنورد در معرض آسیب
نازلی حیدرزاده
قسمتی از شهر قدیمی بجنورد که در محوطه تاریخی معصوم زاده، زیر خروارها خاک آرام خوابیده بود در سال 1396 با حفاری های باستان شناسی از دل خاک بیرون آمد و سابقه تاریخی مرکز استان را از 1200 تا1300 سال قبل نمایان کرد اما حالا جایی برای تخلیه زباله ها، رفت و آمد مردم و شاید کنجکاوی برخی ها شده است و گاهی قسمتی از دیوارچین این منطقه تاریخی، مکانی می شود برای معتادانی که شب در آن جا پناه می گیرند تا مواد مصرف کنند.
این جا خارج از شهر و در بیابان نیست، در گوشه ای از شهر و همسایگی جایگاه سی ان جی و محله شرق سپاه قرار دارد. آثار پایه ای از یک برج شش ضلعی، بخش هایی از یک کوره، مجموعه ای از دیوارهای سنگی و تعدادی تنور در این مکان دیده می شود اما جای تابلوی راهنما و حفاظت از آن خالی است و خرده شیشه های پراکنده، زباله و حفاری غیر مجاز در قسمتی از آن نشان می دهد که این محوطه تاریخی در معرض آسیب قرار دارد؛ جایی که به دلیل قرار داشتن در داخل شهر می تواند به عنوان هویت بجنورد معرفی شود.
بی مهری به تاریخ بجنورد
یک کارشناس ارشد تاریخ با بیان این که این محوطه در اصل ده ها هکتار وسعت داشت و به دلیل این که در منطقه مسکونی بجنورد قرار دارد در سال های خیلی قبل از تشکیل استان مورد بی مهری زیادی قرار گرفته است، می افزاید: خیلی از دستگاه های دولتی و منازل شخصی باعث تخریب بخش های مهمی از این اثر شده؛ اثری که یکی از نامزدهای مناسب برای شناختن شهر باستانی چرمغان (نام قدیمی شهر بجنورد) است.
به گفته او هنگام کاوش این منطقه، تعدادی ظروف لعابدار و ساده سفالی به دست آمده و به موزه منتقل شده و باید برای بخشی که اثر معماری است اقدامات حفاظتی انجام شود و در معرض نمایش قرار گیرد اما به دلیل آن که این منطقه رها شده بارندگی می تواند وارد این محوطه شود و رطوبت به بخش های خشتی و گلی آسیب بزند.
از نظر او وقتی درباره تاریخ شهر بجنورد ابهام های زیادی وجود دارد ادامه کاوش ها در محوطه تاریخی معصوم زاده می تواند زوایای تاریک آن را روشن کند.او ادامه می دهد: محوطه کاوش شده معصوم زاده حال مساعدی ندارد و اگر به همین شکل باشد طی دو، سه سال آینده محو خواهد شد.
سهل انگاری در ادامه کاوش ها
در همین خصوص، رئیس کمیسیون عمران و شهرسازی شورای شهر بجنورد معتقد است: در وضعیت مجموعه تاریخی بجنورد یا چرمغان به دلیل همجواری با استانداری و امامزاده سید عباس(ع) تعلل شده و زمین های این منطقه تعیین تکلیف نشده است.«موسوی» با بیان این که اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان در خصوص این منطقه تاریخی غفلت و در کاوش های آن تاخیر کرده است، اضافه می کند: این اداره کل باید درباره تاخیر در بررسی ارزیابی کاوش های باستان شناسی پاسخگو باشد.از نظر او این منطقه می تواند قابلیت گردشگری و فرهنگی برای بجنورد داشته باشد و سبک های معماری آن دوران را نشان دهد و به دلیل همجواری با امامزاده سید عباس(ع) و خیابان مدرس مسافرانی که قصد زیارت دارند می توانند به این مکان بیایند که در شکوفایی اقتصاد شهر تاثیر خواهد داشت.
داستان 7 هکتار باقی مانده
به گفته دکتر«جعفری»، مدیر پژوهش اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان شمالی، محوطه تاریخی معصوم زاده در سال 1346در فهرست آثار ملی ثبت شد و بررسی های ثبتی مشخص کرد این محل، یکی از محوطه های بزرگ دوره اسلامی بجنورد است. در آن زمان تعیین عرصه و حریم ضمنی و میله کوبی کردند ولی بعد از انقلاب به حال خود رها شد. او خاطرنشان می کند: گسترش بجنورد و برنامه های عمرانی هر سال بدون در نظر گرفتن محدوده اصلی عرصه و حریم این محوطه پیش رفت و در نهایت در سال 1370 یکی از باستان شناسان مشهد به دلیل مشکلات شهری که پیش آمده بود تعیین عرصه و حریم مجدد کرد و وسعت این منطقه را حدود بیش از 50 هکتار دانست که مربوط به دوره اسلامی است.
از نظر او این مکان، محوطه مسکونی بزرگی بود که ابعاد و اندازه شهری داشت و استقرار و هویت بجنورد را تا اوایل دوره اسلامی یعنی قرون یک و دوی هجری قمری عقب می برد و لازم است در برنامه های معرفی و زیباسازی شهر به این محوطه به عنوان یک اثر تاریخی پرداخته شود.
او ادامه می دهد: به واسطه این محوطه می توانیم ادعا کنیم بجنورد در دوره صفویه شهر نشده و بعد در دوره قاجار گسترش پیدا کند و در دوره پهلوی شهر شود بلکه هویت مدنی بجنورد را به 1200 تا 1300 سال قبل می برد.
او با اشاره به این که قبل از این دوره را به دلیل آن که کار باستان شناسی نکردیم نمی شناسیم، اظهارمی کند: به همین دلیل حفظ این محوطه ضروری است اما بعد از تعیین عرصه و حریم که سال 70 انجام شد توسط دستگاه های اداری و مردم روی محوطه و اطراف آن خانه سازی شد و آن چه از این محوطه به دست ما رسیده 7 هکتار است که البته امروزه مشکلات زیادی برای حفظ آن داریم چون بخشی از آن مالک شخصی دارد.
این باستان شناس، مشکل دیگر حفاظت از این محوطه را کمبود اعتبار می داند که جوابگوی تملک نیست و می افزاید: از طرف دیگر نمی توانیم 7 هکتار باقی مانده را به حال خود رها کنیم زیرا در فهرست آثار ملی ثبت شده است و طبق قوانین ملزم به حفظ این اثر هستیم. تنها راهی که می ماند این است که دستگاه ها در سامان دهی این محوطه بیشتر همکاری کنند و در طرح تفصیلی این محوطه به عنوان یک اثر شاخص تاریخی، فرهنگی لکه گذاری و شناخته شود و دستگاه های متولی مثل شهرداری، راه و شهرسازی و معاونت عمرانی استانداری همکاری کنند که این محوطه را ضمن سامان دهی به سایت موزه گردشگری تبدیل کنیم.
او با اشاره به مشکلاتی که استقرار برخی دستگاه ها در این محوطه ایجاد کرده بود، می گوید: در سال 1386 این محل دوباره تعیین عرصه و حریم شد و عرصه ای که اکنون باقی مانده است و حفظ می شود بر اساس همان است. بعد از آن درخواست های زیادی را از استانداری داشتیم که مبلغی را برای تملک بگذارند و برنامه ای برای ایجاد سایت موزه داشته باشیم ولی موفق نشدیم و بهترین راه این است که با شهرداری تهاتر کنیم.
او می گوید: گمانه زنی بزرگی که در سال 1396 در محوطه شرقی انجام شد با آثار تاریخی و خانه هایی با سنگ، آجر و خشت برخورد کرد و نشان می دهد با اندکی کاوش در این محوطه می توان بقایای استقراری بجنورد را شناسایی کرد.
دکتر«جعفری» با بیان این که یکی از راه هایی که این محوطه بتواند سر و سامان پیدا کند این است که هر سال برنامه های منظم کاوش را داشته باشیم، اضافه می کند: از سال 1396 کاوش ها به دلیل نبود اعتبار ماند و امسال اعتبار مختصری داریم که اوراق و هزینه کرد آن برای باستان شناسی سخت است.
او تصریح می کند: معاونت میراث فرهنگی استان در حوزه باستان شناسی نمی تواند راساً تصمیم بگیرد و با پژوهشکده باستان شناسی کشور به دلیل شناور بودن وضعیت این منطقه مکاتبه کردیم اما هنوز اعلام نظر قطعی نکرده اند. او ادامه می دهد: این موضوع عمومی است و این اداره کل به تنهایی نمی تواند آن را انجام دهد و باید در طرح تفصیلی پهنه بندی، لکه گذاری و کاربری فرهنگی و تاریخی آن دیده شود.
او می گوید: قرار است این هفته با کمیسیون عمران و معماری شهرداری جلسه ای برگزار کنیم، همان طور که قبلاً سبزه میدان را به این کمیسیون بردیم و به نتایج خوبی رسیدیم امیدواریم به نتیجه برسیم.
او بیان می کند: موضوع را به شورای برنامه ریزی و کارگروه گردشگری استان می بریم.
احتمال پر شدن محوطه با خاک
در عین حال، «مستوفیان» معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان به این نکته اشاره می کند که اگر پیگیری ها به نتیجه نرسد، ممکن است این محوطه دوباره با خاک پر شود زیرا این اقدام یکی از روش های حفاظت از کاوش های باستان شناسی است.به گفته او، به همکاری شورای شهر، راه و شهرسازی و شهرداری نیاز است و مجوز پژوهشگاه میراث فرهنگی می تواند کمک کند که از این محوطه کاوش شده نگهداری کنیم و اگر پژوهشکده میراث فرهنگی تصمیم بگیرد می توان آن را مسقف و به سایت موزه تبدیل کرد. او تصریح می کند: حفاظت و سرپوشیده کردن این محوطه هزینه های میلیاردی می خواهد ضمن این که قانون اجازه تعریف پروژه جدید را نمی دهد.
حالا باید منتظر بمانیم تا ببینیم بخشی از محوطه تاریخی معصوم زاده که می تواند هویت جدیدی به بجنورد ببخشد بر اثر بی مهری مسئولان زیر خروارها خاک مدفون خواهد شد یا نه؟