نکاتی خواندنی درباره سریال امام على(ع)
گروه سینما و تلویزیون- طی سالهای گذشته در سینما و تلویزیون کشورمان، شاید تنها سریال یا حتی فیلم سینمایی که به شکل ویژه به زندگی گوهربار امیرالمؤمنین، امام علی (ع) پرداخته، سریال فاخر «امام علی (ع)» ساخته «سیدداوود میرباقری» است. سریال «امام علی (ع)» با حرفهایترین عوامل آن زمان سینمای ایران تولید شد و همچنان در عرصه سریالهای تاریخی – مذهبی یک سریال ماندگار قلمداد می شود. در این مجال و به مناسبت ایام ضربت خوردن و شهادت امام علی(ع) و فرا رسیدن لیالی قدر سراغ این سریال خاطره انگیز و زیبا رفتیم و برخی نکات مهمی را که عوامل و بازیگران این سریال در ایام مختلف درباره آن بیان کردهاند، از نظر می گذرانیم.
تولید سریال
سال 1370 بود که «سیدداوود میرباقری» کار تولید سریال «امام علی(ع)» را آغاز کرد. متن این سریال به قلم خود «میرباقری» به رشته تحریر درآمد و او برای ایفای نقشهای اصلی سریال «امام علی (ع)»، بازیگرانی همچون داریوش ارجمند، زندهیاد مهدی فتحی، بهزاد فراهانی، محمدرضا شریفینیا، پرویز پرستویی، زنده یاد سیروس گرجستانی، ویشکا آسایش، اصغر همت، اکبر عبدی، زنده یاد کریم اکبری مبارکه و کامران فیوضات را مقابل دوربین برد.
تهیهکننده این سریال «محمد بیکزاده» بود و نسخه سینمایی از آن نیز تهیه شد.
عوامل پشت صحنه سریال «امام علی (ع)»، همگی از شاخصترین چهرههای حرفه خود هستند، از جمله آهنگسازی سریال با فرهاد فخرالدینی، تدوین آن با مهرزاد مینویی و تصویربرداری آن با مازیار پرتو بود و طراحی گریم درخشان سریال را عبدا... اسکندری برعهده داشت. این سریال اولین بار در سال 75 از شبکه یک سیما روی آنتن رفت و همچنان در یادها مانده است.
سریال «امام علی(ع)» در زمان ریاست «علی لاریجانی» در صدا و سیما ساخته شد. در ابتدای کار در مرحله متن دچار بازنویسیهای متعدد شد تا سرانجام با حضور 150 بازیگر اصلی و بیش از 5 هزار هنرور مقابل دوربین رفت.
زنده یاد جمشید مشایخی، داوود رشیدی و رضا کرم رضایی، سعید نیکپور، مرحوم انوشیروان ارجمند، عنایت شفیعی، مرحوم جواد خدادادی، زنده یاد حسین پناهی، عنایت بخشی، آتش تقیپور، مرحوم جهانگیر فروهر، نادر رجبپور، مرحوم عباس امیری، بهمن زرینپور، چنگیز وثوقی و زندهیاد باقر صحرارودی از دیگر بازیگران این سریال بودند و بسیاری دیگر از بازیگران نام آشنا در این سریال به ایفای نقش پرداختند که برخی از آن ها امروز چشم از جهان فرو بستهاند.
«ویشکا آسایش» در سریال «امام علی(ع)» خوش درخشید. بازیگر نقش «قطام» در این سریال از سوی داییاش مازیار پرتو به میرباقری معرفی شده بود. داریوش ارجمند نیز با ایفای نقش «مالک اشتر» در این سریال خاطره ساز شد و بسیاری از هموطنان مان هنوز او را با این نقش به یاد می آورند.
در این سریال چهره امام معصوم نشان داده نشد. زمان ساخت سریال «امام علی(ع)» به ویژه برای آثار تاریخی دشوار، صدابرداری سر صحنه رایج نبود و گویندگان مطرح به جای بازیگران اصلی سریال را دوبله کردند. مدیریت دوبلاژ این سریال با بهرام زند بود و منوچهر اسماعیلی و پرویز بهرام نیز از جمله دوبلوران مطرح این اثر بودند. با این حال مرحوم فتحی، بهزاد فراهانی و پرویز پرستویی بازیگرانی بودند که به جای خودشان صحبت کردند.
ایفاگر نقش ابن ملجم مرادی
مرحوم کریم اکبریمبارکه بازیگر تئاتر، سینما و تلویزیون درباره چگونگی ایفای نقش ابن ملجم مرادی در سریال «امام علی(ع)» گفته بود: پیش از تولید، روزی داوود میرباقری مرا دید و گفت کریم ریشهایت را نزن که برای بازی در یک نقش، تو را با همین چهره میخواهم. من آن زمان سر صحنه فیلم برداری «مسافران مهتاب» بیضایی بودم و وقتی کار تمام شد تا 6 ماه ریش خود را اصلاح نکرده بودم. روزی در اداره تئاتر، فهرستی از اسامی بازیگران نوشته شده بود و برای سریال «امام علی(ع)» دعوت شده بودند. با خود گفتم پس سریال میرباقری عوض شده است چون به دلیل چشمان آبی برای سریالی عربی مناسب نیستم.
یک ماه از این فراخوان گذشت که روزی اسمم را روی تابلوی اعلانات اداره تئاتر دیدم. به دفترش رفتم و میرباقری گفت اولین شخصی که به او گفتم تو بودی آن وقت الان باید بیایی؟ سپس کتابهایی را به من معرفی کرد. 7 جلد کتاب را خواندم، سپس میرباقری گفت که نقش ابن ملجم را باید بازی کنی.
وی با اشاره به حساسیت نقش ابن ملجم افزود: من باید نقش فردی شقی را در تاریخ اسلام بازی میکردم تا مظلومیت حضرت علی(ع) را نشان می دادم بنابراین با گوش دادن به سخنان کارگردان سعی کردم به شخصیت ابن ملجم مرادی برسم. در اجرای یک تعزیه اگر مخالف خوان نباشد تعزیه اجرا نمیشود بنابراین اگر قرار باشد همه افراد موافق خوان باشند، نمیشود تعزیه اجرا کرد. سهم من در سریال «امام علی(ع)» بازی در نقش ابن ملجم مرادی بود.
فیلم برداری این سریال و قسمت ضربت خوردن امام علی(ع) در ماه رمضان بود و من در خانه قطام بودم که آقای میرباقری به من گفت: کریم میخواهم ضربت خوردن را برای شب نوزدهم بگذارم. فیلم برداری فاصلهای که من حمله میکنم تا جایی که ضربه میزنم 2 ماه طول کشید.
خاطره عنایت بخشی
عنایت بخشی بازیگر نقش سرکرده خوارج در خاطرهای جالب از این سریال، نقل کرده است: ما سکانسهای جنگ صفین را در تیر و مرداد و در بدترین شرایط آبوهوایی بندرعباس ضبط کردیم. اگرچه قرار بود آن سکانس را در زمستان کار کنیم، اما به دلیل اینکه سیل دکورها را تخریب کرد، مجبور شدیم در تابستان جنگ صفین را در بندرعباس و در آن آبوهوای شرجی که در همه حال بالای 50 درجه بود، کار کنیم. شاید باورتان نشود در همان شرایط، من، داریوش ارجمند، بهزاد فراهانی و دیگر دوستان حتی در روزهایی که کار نداشتیم هم سر صحنه حاضر میشدیم، درخت و نخل میکاشتیم، بیل میزدیم، خیمه برپا میکردیم و کارهایی را که در مسئولیت ما نبود، فقط به خاطر جلو افتادن کار انجام میدادیم.
چگونگی انتخاب بازیگر نقش قطام
ویشکا آسایش تا آن زمان اصلاً در سینما و تلویزیون حضور نداشت و همان طور که گفته شد توسط داییاش مازیار پرتو که مدیر فیلم برداری سریال بود، برای بازی در سریال به داوود میرباقری معرفی شد.
او در اینباره گفته است: یک روز در خانه، مشغول گپ زدن با دایی بودم که به من گفت «ویشکا! ما در حال انتخاب بازیگر برای سریال «امام علی(ع)» هستیم، دوست داری بازی کنی؟" من هم چون فکر کردم دایی من را دست انداخته، با خنده گفتم: البته! خلاصه من برای تست گریم به پشتصحنه کار رفتم و تست دادم و شوخی شوخی برای این نقش انتخاب شدم! تا آخرین لحظه که جلوی دوربین قرار نگرفته بودم، فکر میکردم یکی میآید و به من میگوید: خانم ما شما را دست انداختیم! اما در کمال تعجب، هیچکسی این حرف را به من نزد و من یکی از مهمترین نقشهایم را در آن کار بازی کردم.
بازیگر نقش عمروعاص
مرحوم مهدی فتحی ابتدا قرار بود نقش دیگری را در این سریال بازی کند ولی به درخواست خودش، نقش «عمروعاص» را بازی کرد. جالب آنکه نقش امام علی(ع) را هم در سکانسهایی که از پشت یا اینسرت (نمای بسته دستها یا پاها) میگرفتند، همین مهدی فتحی بازی کرده است؛ کسی که در بسیاری از سکانسها در نقش عمروعاص در حال دسیسهچینی علیه امام علی(ع) بود.
صحبت های ارجمند درباره نقش مالک اشتر
داریوش ارجمند تا پیش از حضور در سریال «امام علی(ع)» تجربیات بسیاری در عرصه سینما، تئاتر و تلویزیون داشت اما در واقع با حضور در نقش «مالک اشتر» از جایگاه خاصی در میان مخاطبان برخوردار شد.
او درباره حضور در این سریال میگوید: من زمان ساخت سریال «امام علی (ع)» مطلقاً آقای میرباقری را نمیشناختم. یک روز من را صدا کرد و رفتم صحبتی شد. نگاهی انداختم به کسانی که قرار بود در این سریال ایفای نقش کنند. بعد هم رفتم به مشهد. خیلی وحشت داشتم که این نقش را بازی کنم. چون آن موقع حداقل ۵۰ دبیرستان در ایران وجود داشت که نام آنها مالک اشتر بود، گروه هنری به نام مالک اشتر داشتیم، تیپ و لشکر در جبهه به اسم مالک اشتر بود، در مشهد چند مسجد به نام مالک اشتر بود، پادگان به این نام داشتیم. وحشت داشتم به خاطر این که اگر آن شخصیت را بد بازی میکردم، قطعاً بدانید که باید از ایران میرفتم!
خاطرهای درباره نابازیگران سریال
بهزاد فراهانی بازیگر نقش معاویه در سریال «امام علی(ع)» خاطرهای جالب از نابازیگران این سریال تعریف کرده که خواندنی است: هنگام فیلم برداری صحنههای جنگ صفین، بادهای خرماپزان تیر و مرداد آغاز شده بود و ما باید لباسهای چندلایه پلاستیک به تن و زیر چادر بسته و زیر پروژکتورهای سنگین 10 هزار، بازی میکردیم. بسیار سخت بود. من 12 نگهبان داشتم. آنها جلوی چادر معاویه نگهبانی میدادند و گارد محافظ او بودند. در آن تابستان داغ امکانپذیر نبود که مدام به آنها آب برسد، لذا خیلی تشنه میشدند. یکمرتبه یکی از نگهبانها بیهوش شد. دلیل اش را جویا شدند و از دوستان سقا هم پرسیدند که چرا به آنها آب ندادند؟ یکی از آنها پاسخ داد که بدون اجازه آب نمیخورند!