خسروی- آخرین خورشید گرفتگی و ماه گرفتگی را به خاطر دارید؟ کسوف و خسوف بعدی که در کشورمان قابل مشاهده باشد چه زمانی خواهد بود؟ مهم ترین پدیده های نجومی ماه های پیش رو کدام موارد هستند؟ از تلسکوپ «جیمز وب» چه خبر؟ ایستگاه فضایی بین المللی کجا قرار دارد؟ با تلسکوپ، کدام ستاره ها و سیاره ها را در چه زمانی می توان رصد کرد؟
نجوم از دانش های کهن و جذابی است که در کشور ما و دیگر کشورها قرن ها سابقه دارد. در ماهی که آخرین روز آن را سپری می کنیم هفته جهانی نجوم را پشت سر گذاشتیم؛ هفته ای که از چهارم تا دهم اردیبهشت، برنامه های گوناگونی در نقاط مختلف کشور از جمله استان خراسان شمالی برای علاقه مندان به نجوم برگزار شد؛ بله! خراسان شمالی نیز جزو استان هایی است که فعالان نجوم با برگزاری برنامه های مستمر و جالب توجه برای ترویج جذابیت های فراوان علم ستاره شناسی در حال فعالیت و تلاش هستند. از این شماره قصد داریم اخبار و مطالبی جذاب درباره علم نجوم را تقدیم شما کنیم؛ از رویدادهای نجومی پیش رو بگوییم و به برخی پرسش های مطرح شده درباره این علم پاسخ دهیم و با دنیای کلمات به آسمان و دنیای ستارگان و سیاره ها سفر کنیم؛ سفری جذاب با نکته هایی که بسیاری از آن ها شاید برای شما تازگی داشته باشد.
«فاطمه هاشمی» مربی نجوم کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان خراسان شمالی است. از او که ۲۲ سال است عضو انجمن نجوم آماتوری کشور و عضو کمپین جست و جوی سیارکی ناساست در ابتدا درباره فعالیت های هفته نجوم در استان خراسان شمالی می پرسیم که می گوید: همزمان با هفته جهانی نجوم، کارگاه یک روزه نجوم را در مرکز فرهنگی هنری مجتمع کانون پرورش فکری بجنورد برگزار کردیم که هدف آن، ترویج این علم جذاب برای علاقه مندان بود. او البته یادآور می شود که این برنامه با همکاری انجمن نجوم هفت آسمان بجنورد و با استقبال ۵۰ نفر از شهروندان بجنوردی برگزار شد که در این کارگاه، علاوه بر آموزش مبانی نجوم،  علاقه مندان، آسمان شب را رصد کردند و با کار با نرم افزار استلاریوم (stellarium) هم آشنا شدند.

 همنشینی سیارات و اجرام آسمانی
این عضو انجمن نجوم آماتوری ایران درباره پدیده مهم نجومی ماه آینده خاطرنشان می کند: پدیده جذاب خرداد امسال در عرصه آسمان، «مقارنه» است که نه تنها دوستداران دانش کهن ستاره شناسی بلکه همه علاقه‌مندانی را که شیفته فرصت های نادر و اتفاقات جذاب نجومی هستند برای مشاهده دعوت می کند. خانم «هاشمی» در این خصوص تصریح می کند: هر ساله پدیده‌های جذابی مثل خورشید گرفتگی، ماه گرفتگی، شهاب باران، مقابله و مقارنه بر زیبایی آسمان بالای سرما می افزاید؛ یکی از این پدیده های زیبا که همیشه آسمان را زینت می بخشد، مقارنه یا همنشینی سیارات و اجرام آسمانی است.

 مقارنه چه زمانی اتفاق می افتد؟
اما مقارنه چه زمانی اتفاق می افتد؟ عضو انجمن نجوم هفت آسمان بجنورد، این گونه توضیح می دهد: همنشینی یا مقارنه زمانی اتفاق می افتد که چند سیاره یا ماه با زمین تقریباً در یک راستا قرار گیرند که از دید ناظر زمینی بسیار نزدیک به هم دیده می شوند.
 به طور کلی مقارنه به نزدیک شدن اجرام آسمانی به همدیگر به لحاظ ظاهری از دید ناظر زمینی گفته می شود. مقارنه به دو دسته مقارنه داخلی و خارجی تقسیم بندی می شود که مقارنه داخلی مخصوص سیارات عطارد و زهره است.
همنشینی زهره و مریخ و ماه
خانم «هاشمی» یادآور می شود: در آسمان روز ۳۱ خرداد، شاهد همنشینی زیبای سیاره زهره و سیاره سرخ فام یعنی مریخ و هلال زیبای ماه خواهیم بود.
 در این پدیده، هلال ماه در حال بزرگ شدن در کنار ناهید درخشان است و مریخ بسیار کم نورتر در نزدیکی آن می درخشد.

 مقارنه را چگونه می توانیم مشاهده کنیم؟
چگونه می توانیم پدیده نجومی مقارنه را مشاهده کنیم؟ این مربی نجوم در این باره می گوید: اندکی پس از غروب آفتاب برای دیدن این منظره در زیر آسمان تاریک به سمت غرب نگاه کنید و از دیدن این پدیده جذاب لذت ببرید.
 پروژه ای زیر نظر ناسا
عضو کمپین جست و جوی سیارکی ناسا درباره این فعالیت هم اظهارمی کند: کمپین جست و جوی سیارکی، یک پروژه علوم شهروندی جهانی است که از طرف سازمان همکاری بین المللی جست و جوی نجومی (IASC) که زیر نظر ناساست و رصدخانه «پان استارز»  برگزار می شود.
 در این کمپین، داده های واقعی رصدخانه ها در اختیار گروه های مختلف قرار می گیرد و اعضای کمپین چند روز فرصت دارند که این داده ها را بررسی کنند تا اگر سیارکی در عکس ها وجود دارد، آن را ثبت و گزارش مشاهده سیارک جدید را ارسال کنند.
 در این کمپین، افراد ۱۲ سال به بالا، از جمله در خراسان شمالی می توانند شرکت کنند. او البته تاکید می کند: با آغاز فعالیت این کمپین، اطلاع رسانی در این خصوص در استان خراسان شمالی از سوی مرکز تخصصی نجوم کانون پرورش فکری و انجمن هفت آسمان بجنورد انجام خواهد شد.

 کلاس های نجوم ویژه کودکان و نوجوانان
خانم «هاشمی» همچنین از برنامه کانون پرورش فکری خراسان شمالی برای برگزاری کلاس های نجوم ویژه کودکان و نوجوانان در تابستان امسال خبر می دهد؛ کلاس هایی که ثبت نام آن در مراکز کانون پرورش فکری انجام می شود و فرصت بسیار مناسبی برای علاقه مندان به ستاره شناسی است‌.
این مربی نجوم خاطرنشان می کند: مرکز تخصصی نجوم کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان خراسان شمالی با فضایی جذاب و دلنشین، آمادگی برگزاری دوره های نجوم مقدماتی و پیشرفته به همراه چتر افلاک‌نما و رصد خانوادگی را فراهم کرده است.

 درخواست فعالان نجوم
عضو انجمن نجوم آماتوری ایران، احداث رصدخانه در خراسان شمالی را از درخواست های فعالان نجوم در این استان بیان می کند که در صورت حمایت مسئولان و اختصاص اعتبار برای آن، اجرای این پروژه می تواند زمینه ساز جذب گردشگران و پژوهشگران به این خطه شود.
 

توقف ماموریت بالون علمی ناسا
ناسا پس از بروز یک ناهنجاری در بالون پرفشار غول پیکرش، آن را به درون اقیانوس آرام انداخت.
ماموریت یک بالون علمی ناسا حدود یک روز و نیم پس از پرواز در یک شنبه گذشته (۱۴ مه) پس از بروز یک نشتی غیرقابل جبران متوقف شد. این بالون که دومین بالون ناسا در نوع خود است اکنون در اعماق اقیانوس آرام قرار دارد. ناسا بالون فوق پرفشار(SPB)  خود را در روز جمعه (۱۲ مه) در ساعت ۸:۰۲ بعدازظهر به وقت منطقه زمانی شرقی(۳:۳۲ بامداد شنبه به وقت ایران) از فرودگاه واناکای نیوزلند به سمت آسمان هدایت کرد. پس از شناسایی نشتی و تلاش ناموفق برای رفع آن، مسئولان پرواز در ساعت ۸:۵۴ صبح به وقت منطقه زمانی شرقی(۱۶:۲۴ به وقت ایران) در یک شنبه هفته پیش بر فراز اقیانوس آرام به این ماموریت خاتمه دادند.
بالون فوق پرفشار بار محموله‌ای‌ به نام رصدخانه فضایی اکستریم ۲ را حمل می‌کرد که برای شناسایی ذرات پرتوهای کیهانی بین کهکشانی با انرژی فوق بالا طراحی شده است. این ذرات در دام جو زمین می‌افتند. منشأ این نوع ذرات تا حد زیادی از دسترس محققان دور مانده است. 2-EUSO اکنون در کف اقیانوس قرار دارد و ناسا هیچ برنامه‌ای برای پرتاب بالون فوق پر فشار دیگری طی امسال ندارد.
 «دبی فربرادر»، رئیس برنامه‌ بالون علمی ناسا در بیانیه‌ای گفت: این، پایان ناگواری برای ماموریت است و ما علت را که به ما در بهبود فناوری بالون‌های فوق پر فشار کمک می‌کند، بررسی خواهیم کرد. 2EUSO- دومین و آخرین پرتاب بالن فوق پرفشار از واناکا بود. اولین بالون در ۱۵ آوریل به آسمان رفت و هنوز در حال پرواز است. این بالون در لایه استراتوسفر در فاصله حدود ۱۰۰ هزار فوتی(۳۰۵۰۰ متر) شناور است و تلسکوپ تصویربرداری بالون فوق پر فشار(SuperBIT)  را حمل می‌کند که برای اندازه‌گیری میزان ماده تاریک در خوشه‌های کهکشانی به کار برده می‌شود.
 نزدیک بودن این بالون‌ها به زمین در مقایسه با پرتاب‌های مداری باعث صرفه‌جویی زیادی می‌شود. 2EUSO- حدود 2 تن وزن داشت بنابراین پرتاب آن به فضا بسیار هزینه‌بر بود.
 در صورت بروز نقص در ماموریت بالون فوق پرفشار مشابه آن چه رخ داد، محموله به عنوان یک لنگر برای بالون عمل می‌کند و به سرعت آن را به کف اقیانوس می‌کشاند و از اکثر جانداران دریایی دور می‌کند.
 

رصد کاوشگر اروپا از فاصله 1.5 میلیون کیلومتری
کاوشگر «جوس» (JUICE) آژانس فضایی اروپا که در حال دور شدن از زمین است، به تازگی توسط تلسکوپ روباتیک ایرباس رصد شده است. سفر هشت ماهه این کاوشگر به سمت قمرهای یخی سیاره مشتری از ماه گذشته آغاز شد. «جوس» در روز ۱۴ آوریل به فضا پرتاب شد.
این کاوشگر پس از رسیدن به مقصد، جو منظومه‌ مشتری و فیزیک آن را بررسی خواهد کرد. علاوه بر این به بررسی اقیانوس‌های قمرهای گانیمد، کالیستو و اروپای مشتری خواهد پرداخت و پتانسیل آن ها برای میزبانی حیاتی را که می‌شناسیم بررسی می‌کند. آن گونه که ایسنا  نوشت: فیلم جدید «جوس» توسط تلسکوپ روباتیک ایرباس (ART) که یک ابزار زمینی در اسپانیا برای کمک به نظارت و ردیابی فضا طراحی شده است، ثبت شد.
این تلسکوپ که متعلق به ایرباس اسپیس است و توسط آن اداره می‌شود، کاوشگر مشتری را حوالی ساعت ۶:۵۲ تا ۸:۴۱ بعدازظهر به وقت منطقه زمانی شرقی (۲:۲۲ تا ۴:۱۱ بامداد روز بعد به وقت ایران) در روز ۲۰ آوریل رصد کرد.این فیلم که از ۲۰ تصویربرداری پنج دقیقه‌ای تشکیل شده است، «جوس» را در مرکز نشان می‌دهد که توسط لکه‌های درخشانی که ستاره‌های پس زمینه هستند، احاطه شده است. هنگامی که جوس توسط تلسکوپ روباتیک ایرباس مشاهده شد، حدود یک میلیون مایل (1.5 میلیون کیلومتر) از زمین فاصله داشت. ایرباس این فیلم را روز دوشنبه ۱۵ مه (۲۵ اردیبهشت) در صفحه‌ توئیتر خود منتشر کرد.
«جوس» تا ماه ژوئیه سال ۲۰۳۱ به منظومه مشتری نمی‌رسد. این سفر حدود هشت سال طول می‌کشد، زیرا فضاپیما برای رسیدن به سیاره‌ پنجم از خورشید به چندین گذر از کنار زمین، ماه و زهره نیاز دارد. این کاوشگر در ماه اوت سال ۲۰۲۴ (مرداد ۱۴۰۳) به نزدیکی زمین بازخواهد گشت تا از منظومه‌ زمین و ماه کمک گرانشی دریافت کند.
این فضاپیمای آژانس فضایی اروپا یک سال بعد، در ماه اوت سال ۲۰۲۵، از سیاره دوقلوی زمین یعنی زهره بازدید خواهد کرد. پس از آن برای دریافت کمک گرانشی بعدی به سمت زمین خواهد آمد و در سپتامبر سال ۲۰۲۶ و ژانویه سال ۲۰۲۹ از کنار زمین عبور می‌کند. در نهایت انرژی کافی برای رسیدن به مشتری را جمع‌آوری خواهد کرد.
 «جوس» برای همیشه در مدار مشتری نخواهد ماند. این کاوشگر در ماه دسامبر سال ۲۰۳۴ به مدار قمر گانیمد می‌رود. اگر این مانور موفقیت‌آمیز باشد، جوس اولین فضاپیمایی خواهد بود که تاکنون به دور قمر سیاره‌ای غیر از زمین می‌چرخد.