«تقی(سعید) امانی» از اهالی استان خراسان شمالی، حدود ۱۸ سال است که در زمینه حقوق نوآوری‌ها وکیل دادگستری است و هم اکنون نیز مشغول نگارش تز دکترای خود در همین زمینه در دانشگاه نوشاتل سوئیس است. «سعید» می‌گوید: با توجه به این که قبل تر نیز دوره فوق لیسانس خودم را هم در همین زمینه در دانشگاه تورین ایتالیا با همکاری سازمان جهانی مالکیت فکری(وایپو) در ژنو سوئیس گذرانده بودم، لذا همیشه علاقمند بوده ام تا خودم نیز به نحوی موضوع مطالعه رشته‌ای که خوانده ام قرار گیرم، لذا این گونه شد که تصمیم  گرفتم بین تجربیات دوران کودکی ام -که عمدتاً در روستا و باغ‌ها و کشاورزی سپری شده بود - و رشته تحصیلی ام پلی برقرار کرده باشم که حاصل آن اختراع یک سیستم آبیاری جدید به نام «اوروت»(EauRoot) شد. وقتی با «سعید امانی» هم صحبت می‌شوم، نکته بارز در میان صحبت هایش دغدغه فراوانی است که برای کمک به باغداران و کشاورزان دارد؛ گستره دغدغه اش نیز محدود به «شیخ تیمور» روستای ابا و اجدادی اش در شهرستان بجنورد نیست و قصد دارد تا با اختراعش گامی مهم در جهت کمک به کشاورزان و باغداران تمام نقاط کشورمان به خصوص استان خراسان شمالی بردارد. این مخترع و وکیل حقوق نوآوری‌ها در گفت و گوی اختصاصی با روزنامه «خراسان شمالی»  ابتدا به موضوع مهم کمبود آب و سپس به بیان جزئیات اختراعش - که می‌تواند نقش مهمی در آبیاری باغ‌ها ایفا کند - می‌پردازد و البته نکات قابل تأملی را درباره این که چرا به سمت این اختراع رفته است بیان می‌کند. او البته این موضوع را مورد اشاره قرار می‌دهد که اختراعش در خراسان شمالی مورد هیچ حمایتی قرار نگرفته در حالی که حتی در کشور سوئیس نیز مورد توجه بسیار زیاد قرار گرفته است. محور توسعه استان خراسان شمالی کشاورزی است و حمایت مسئولان استان از اختراع آقای «امانی» که این سیستم با اقلیم ایران از جمله خراسان شمالی سازگاری دارد می‌تواند به خصوص در جهت کمک به بخش باغداری این خطه قدمی اثرگذار و تعیین کننده باشد. گفت و گو با مخترع هم استانی این سیستم نوین و ابداعی آبیاری را در ادامه می‌توانید مرور کنید؛ جایی که مسئولان استان، درخواست حمایت از این اختراع مهم را بی پاسخ گذاشتند و این سیستم ارزآور برای خراسان شمالی در خانه مورد بی مِهری و کم توجهی قرار گرفته در حالی که در خارج از کشور حمایت شده است!

 

چرا پرداختن به موضوع آب مورد توجه شما قرار گرفته است؟

تغییرات اقلیمی و کمبود آب یک مسئله کلیدی است که جهان با آن مواجه شده است. مسلماً با کمبود آب، کشاورزی و باغداری با چالش شدیدی مواجه می‌شود و به تبع آن، حیات بشری نیز به مخاطره خواهد افتاد، بنابراین، پرداختن به بحث مدیریت منابع آبی بسیار حائز اهمیت است. طبق گزارش‌هایی که سازمان خواربار و کشاورزی وابسته به سازمان ملل متحد(FAO) ارائه می‌دهد، حدود ۷۰ درصد آب‌های شیرین جهان در بخش کشاورزی مصرف می‌شود که حجم بسیار بالایی است و نشان از اختصاص مقدار زیادی از آب در بخش کشاورزی دارد. لذا در صورتی که منابع آبی مدیریت نشود، طبیعی است در آینده‌ای نه چندان دور، کشاورزی با بحران مواجه خواهد شد. آن چه فائو(FAO) اعلام می‌کند متاسفانه حکایت از اوضاع رو به وخامت موضوع دارد. مطابق گزارش فائو، بیش از ۶۲ درصد از زمین‌های کشاورزی آبی جهان، یعنی چیزی حدود ۱۷۱ میلیون هکتار از زمین‌های زراعی آبی، با کمبود شدید آب مواجه هستند. 

 

راه حل مسئله چیست؟

در گزارش‌های فائو یکی از راه حل‌های مسئله این گونه اعلام شده است که کشورها باید برای مدیریت منابع و ذخایر آبی خود به تکنولوژی‌های نوین آبیاری که در مصرف آب صرفه جویی ایجاد می‌کنند روی بیاورند. طبیعی است که مثلاً اگر نیاز یک درخت متوسط در هر ده روز ۱۵ لیتر آب باشد، در حالت عادی و به روش آبیاری سنتی ناچار خواهیم شد بیش از ۴۰ لیتر آب در پای آن درخت تخلیه کنیم که از این میزان در نهایت همان ۱۵ لیتر به مصرف واقعی آن درخت برسد. طبیعی خواهد بود حداقل ۴۰ درصد آن ۵۰ لیتر، چیزی حدود ۲۵ لیتر، به دلایلی مانند تبخیر و رشد علف‌های هرز از بین خواهد رفت. با استفاده از تکنولوژی‌های نوین آبیاری می‌توانیم به نحو دقیق تر عمل کنیم و از هدر رفت ۲۵ لیتر آب یاد شده جلوگیری کنیم. 

 

سیستم‌های آبیاری فعلی تا چه میزان کارآمد هستند؟

سیستم‌های آبیاری به طور کلی می‌توانند در دو دسته سطحی و زیرسطحی تقسیم بندی شوند. آن چه متاسفانه هم اکنون رایج شده به صورت سطحی است که در این روش میزان بسیار زیادی آب صرف تبخیر و رشد علف‌های هرز و نیز باعث می‌شود ریشه‌های درخت به سمت سطح خاک کشیده شوند. این موضوع هم برای سطح زمین مناسب نیست، مثلاً در معابر که ریشه‌ها سطوح مسطح را بر هم می‌زنند؛ و هم باعث آسیب پذیر شدن خود درخت در برابر آفتاب شدید تابستان می‌شود. بنابراین، سیستم‌های آبیاری سطحی هر چند شاید از نظر مصرف آب نسبت به آبیاری سنتی یا غرقابی مناسب تر هستند ولی در شرایط فعلی منطقی نیستند. سیستم‌های آبیاری زیرسطحی هم در چند سال اخیر در بازار جهانی عرضه شده اند که آن سیستم‌ها پایه ی قطره‌ای دارند ولی توسط یک بخش لوله‌ای آب را به زیر سطح هدایت می‌کنند. عمده این سیستم‌ها توسط آمریکایی‌ها اختراع شده اند که مشابه سازی آن‌ها در ایران نیز وجود دارد. 

 

 سیستمی که شما اختراع کرده اید چه ویژگی دارد؟

سیستمی که ما روی آن کار کرده ایم با تمامی سیستم‌های حاضر، حداقل در نحوه عرضه آب به ریشه درخت متفاوت است. ایده این بوده است که آب مورد نیاز یک درخت نه به صورت قطره ای، که به صورت یکباره آن هم در زیر سطح زمین در اطراف ریشه درخت تخلیه شود. تصور کنید یک سطل آب حدود ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر زیر سطح خاک طی چند ثانیه تخلیه شود. در این حالت فشار نسبی ناشی از حجم خود آب و نیز این که نقاط نزدیک تر خاک سریع تر اشباع می‌شوند، باعث می‌شود آب قبل از این که به سمت پایین و به صورت عمودی نفوذ کند، به صورت افقی در اطراف ریشه پخش شود و پیاز رطوبتی وسیع تری را ایجاد نماید. این موضوع از تمرکز ریشه‌ها در یک نقطه بخصوص هم جلوگیری می‌کند.

 

 این سیستم چگونه عمل می‌کند؟ 

در این سیستم ابتدا زیر هر درخت یک مخزن کپسولی آب کار گذاشته می‌شود؛ فرض کنید مخزن ۱۰ لیتری. این مخزن‌ها توسط لوله به هم متصل می‌شوند. در هنگام آبیاری، کافی است یک باغبان فقط شیر آب را باز کند. سپس آب از طریق لوله وارد مخزن اول - برای درخت اول - می‌شود و پس از آن که پر شد وارد مخزن دوم - برای درخت دوم - می‌شود و همین طور تا مخزن آخر - مثلاً هزارمین مخزن یا درخت - پیش می‌رود. در نهایت، وقتی تمامی مخزن‌ها پر شدند، سیستم به صورت خودکار شیر آب را می‌بندد و سپس تمامی مخزن‌ها به یکباره شروع به تخلیه مثلاً ۱۰ لیتر آب ذخیره شده در داخل خود به سمت ریشه درخت می‌کنند. 

 

 آیا این سیستم به کمک سنسور یا برق، اقدامات گفته شده را انجام می‌دهد؟

خیر. از آن جایی که معمولاً باغ‌ها در خارج از شهرها و دور از انرژی الکتریکی قرار دارند، لذا این سیستم به نحوی طراحی شده است که با اقدامات مکانیکی ساده و بدون هیج سنسوری کار خودش را انجام می‌دهد.

 

 این سیستم چه ویژگی‌های دیگری دارد؟

در این سیستم شما می‌توانید میزان آب مصرفی یک باغ یا هر درخت را به نحو دقیق از ابتدا محاسبه کنید. به هیچ وجه پستی و بلندی‌های زمین روی فشار آب تاثیری نخواهد داشت؛ چیزی حدود ۹۰ درصد نسبت به آبیاری سنتی از هدر رفت آب جلوگیری به عمل می‌آید و هیچ آبی صرف تبخیر یا رشد علف هرز نمی‌شود. به عبارت دیگر، آب به مستقیم در اختیار ریشه قرار می‌گیرد. در این سیستم چون هیچ گونه قطره چکان یا مانند آن در این سیستم وجود ندارد، لذا بسته شدن مسیر آب توسط ریشه‌ها یا رسوبات مفهومی ندارد. در این سیستم می‌توان آب اضافه را در خود مخزن‌ها برای دوره آبیاری بعدی ذخیره کرد. برای مثال، اگر هر مخزن گنجایش ۱۰ لیتر آب داشته باشند و در یک باغ ۱۰۰۰ مخزن برای ۱۰۰۰ درخت استفاده شده باشد، می‌توان آب باران یا بقیه آب موجود در یک تانکر سیار را تا 10 هزار لیتر در داخل خود آن مخزن‌ها برای دوره آبیاری بعدی پخش و ذخیره کرد.  

 

 آیا این سیستم با محیط زیست سازگار است؟

از آن جایی که مخزن‌های این سیستم عمدتاً از سفال هستند، لذا خطری برای طبیعت محسوب نمی‌شوند. 

 

 آیا این سیستم آبیاری ابداعی شما ثبت اختراع هم شده است؟

بله درخواست ثبت اختراع این سیستم اولین بار در سال ۲۰۲۱ در سوئیس تقدیم اداره ثبت اختراعات آن کشور شد و پس از آن نیز در ایران ثبت اختراع شده است. ثبت اختراع آن در دیگر کشورهای اروپایی، آمریکا، کانادا و برخی کشورهای خاورمیانه نیز در حال انجام است.

 

 این سیستم آبیاری از نظر تولید در چه مرحله‌ای قرار دارد؟

از آن جایی که هنوز در مرحله تحقیقات و تست‌های اولیه قرار دارد، هنوز وارد چرخه تولید انبوه نشده است.

 

 آیا حمایت‌های خاصی هم از این سیستم در ایران شده است؟

متاسفانه خیر. از استانداری و جهاد کشاورزی خراسان شمالی درخواست حمایت شده است که متاسفانه هیچ پاسخی تاکنون دریافت نشده است. زمان سفر رئیس جمهور به استان نیز درخواستی تقدیم شد که تاکنون پاسخ آن نیز دریافت نشده است.

 

 در خارج از کشور چطور؟

این پروژه در سال ۲۰۲۱ در سوئیس جزو ۱۰ پروژه استارت آپی نوآورانه در کانتون (ایالت) «نوشاتل» و نیز جزو ۲۴ پروژه استارت آپی دانشجویی در بین دانشگاه‌های بخش فرانسوی زبان سوئیس که «اینوسوئیس» مجری آن بود، انتخاب شد و در سال ۲۰۲۳ نیز جزو ۲۰ پروژه استارت آپی - از بین ۱۴۰ پروژه - در بخش ایتالیایی زبان سوئیس انتخاب شده است که برای هر کدام از این انتخاب ها، بسته حمایتی ۳ تا ۶ ماهه، شامل ارائه دفتر کار رایگان در مراکز نوآوری هر کانتون برای پیشبرد اهداف پروژه، ارائه مربی اختصاصی رایگان به منظور جهت دهی پروژه، معرفی به دیگر مراکز برای دریافت پشتیبانی‌های لازم و دیگر حمایت‌ها مانند آموزش‌های رایگان توسط اساتید و متخصصان ارائه شده است. همچنین موسسه کشاورزی «استارتِغ» سوئیس عهده دار انجام تست علمی این پروژه در یک باغ بوده است که در حال جست و جو برای باغ مناسب برای اجرای تست است. علاوه بر آن، این پروژه در ردیف لیست پروژه‌هایی که برای تغییرات اقلیمی مفید هستند، در پلتفرم «وایپوگرین» مربوط به سازمان جهانی مالکیت فکری(وایپو) مندرج شده است. 

 

 بازار چنین سیستم‌های آبیاری را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

مطابق گزارش‌هایی که منتشر شده است هم اکنون سهم بازاری شرکت‌های عرضه کننده سیستم‌های آبیاری در مبلغی در حدود ۵ میلیارد دلار ارزیابی شده است که از این میزان چیزی نزدیک به ۴۰ درصد به سیستم‌های آبیاری محصولات باغی اختصاص دارد و بقیه برای محصولات زراعی. با توجه به تقاضاهای روزافزونی که به دلیل کمبود آب در حال شکل گیری است،  پیش بینی شده است سهم بازاری سیستم‌های آبیاری تا سال ۲۰۲۷ بیش از دو برابر خواهد شد که در آن صورت، سهم بازاری سیستم‌های آبیاری برای محصولات باغی به ۴ میلیارد دلار در سال خواهد رسید که بازار قابل توجهی خواهد بود. هم اکنون عمده این درآمد در اختیار ۱۰ شرکت خارجی قرار دارد.

 

 آیا برای پیشبرد اهداف این پروژه شریک سرمایه گذار هم نیاز است؟

البته. هر پروژه موفقی حتماً به سرمایه گذاری مناسب احتیاج دارد، لذا این پروژه نیز از این امر مستثنی نیست و بدون سرمایه گذاری مالی، امکان پیشبرد ملموس و رقابت با شرکت‌های موجود وجود نخواهد داشت.

 

 آیا برای کشورهای خارجی هم شریک سرمایه گذار می‌پذیرید؟

 بله از آن جایی که درخواست ثبت اختراع این سیستم در بسیاری از کشورهای دنیا تقدیم شده است و عملاً امکان تمرکز تجاری توسط خود ما در تمامی آن کشورها وجود نخواهد داشت، لذا به جهت نوآورانه بودن این سیستم و یونیک بودنش، ارزش سرمایه گذاری توسط علاقه مندان در هر یک از کشورهای اروپایی یا آمریکا و کانادا را دارد.