هیچ ؛ سهم روستاهای استان از تسهیلات اشتغال
زمین اشتغال روستاییان بایر است
نویسنده : اسدی
افشره
خراسان شمالی از جمله استان هایی است که بالاترین جمعیت روستایی را داراست، 40 درصد از جمعیت روستایی آن کشاورزی می کنند و بهره وری آن ها بسیار پایین است، این در حالی است که بر اساس آمار 60 درصد جمعیت روستایی بیکار هستند و این امر موجب ایجاد زنجیرههای بعدی آسیب های اجتماعی در استان شده است، مشکلات روستاهای استان در حالی است که بیکاری و نبود اشتغال پایدار از مهم ترین معضلات جامعه روستایی استان است.
نیمی از جمعیت خراسان شمالی روستایی است و این استان با داشتن جمعیت روستایی بالا که در حدود 830 روستا ساکن هستند یکی از استان هایی است که از مشکل نابه سامانی وضعیت اشتغال روستایی رنج می برد، هنوز کشاورزی آن سنتی است و بهره وری در روستاهای آن بسیار پایین است، این در حالی است که بر اساس آمار نرخ بیکاری روستاییان خراسان شمالی در بهار سال جاری 5.4 درصد برای جمعیت 10 سال و بالاتر بوده است و این به معنای مشکلات حاد معیشتی روستاییان و مهاجرت آن ها به سوی شهرهاست.
معضلی که با حل مشکل بیکاری روستاییان برطرف می شود.
اگرچه برنامه هایی برای مشکلات معیشتی و بیکاری روستاییان وجود دارد اما مشکلات ساختاری روستاها، بی توجهی به زنجیره های تولید و محلی بودن مشاغل خرد روستایی موجب ریزش نیروی شاغل کارگاه های کوچک روستایی و بی ثمر بودن برخی از برنامه ها شده است.
با این که در سال های گذشته خود اشتغالی به عنوان مهم ترین ابزار تولید شغل در شهر و روستا بوده و متناسب با آن تسهیلات پرداخت و مجوزهایی هم اعطا شده تا مشاغل خرد در روستاها شکل بگیرد با این حال این گزینه که زمانی راه نجات بیکاری تلقی می شد، اهمیت و کارایی گذشته خود را ندارد زیرا با گسترش بازار و قانون اصل رقابت آزاد روستاییان که تنها نقش تولید کننده را ایفا می کردند در فرایند کسب و کار و ماندگاری در بازار و ادامه تولید ناتوان عمل کرده اند. در این میان باید به وضعیت اشتغال ناقص استان در سال های گذشته هم اشاره کرد بر اساس اعلام مسئولان در سال های گذشته اشتغال ناقص در کشور 4 درصد و این شاخص در استان ۹٫۱ درصد بوده است این یعنی بیش از ۹ درصد افراد دارای شغل در خراسان شمالی با وجود داشتن اشتغال حداقل درآمد مورد نیاز را ندارند که این شامل بخش عمده ای از روستاییان استان هم می شود.
بیکاری روستاییان در حالی است که با وجود ظرفیت های فراوان در راستای کسب و کارهای صنعتی و خدماتی و تولیدی در روستاها به دلیل نبود زیرساختها و آموزشهای لازم، همه روزه شاهد مهاجرت جوانان روستایی به شهرها برای کسب و کار هستیم. این مهاجرت بی رویه قشر جوان از جمله عواملی است که فرایند توسعه درون زا و روند بهبود شرایط زندگی در روستاهای خراسان شمالی را مختل می کند.
یکی از برنامه های دولت برای حل مشکل بیکاری روستاییان، کاهش مهاجرت روستاییان به شهرها برای یافتن فرصت های اشتغال و تقویت بنیه اقتصادی روستاییان، اجرای طرح مشارکت اقتصادی و راه اندازی واحدهای تولیدی در روستاها بود که بر اساس این طرح، روستاییان باید شرکت های تعاونی و تولیدی با عضویت حداقل 20 خانوار برای اجرای طرح های اقتصادی دارای توجیه را تشکیل می دادند و از طریق صندوق کارآفرینی 9 برابر آورده هر شرکت از تسهیلات چهار درصدی در روستاهای غیر مرزی و تسهیلات صفر درصدی در روستاهای مرزی بهره مند می شدند اما این طرح به دلیل قوی نبودن فرهنگ مشارکت و فعالیت های تعاونی در سطح جامعه روستایی و سابقه نامناسب تعاونی های روستایی در روستاهای استان موفقیت چندانی نداشت. در این میان کارشناسان و مسئولان هر کدام مشکلی را سد راه اشتغال پایدار روستایی استان می دانند.
یک کارشناس اقتصادی با بیان این که بخشی از نیاز اشتغال روستاییان تامین زیر ساخت های عمرانی و ابزارهای لازم است، می گوید: با این که این موضوع از نیازهای اساسی مورد تقاضای روستاییان است اما بسیار دیده می شود روستاهایی که دارای زیر ساخت های مناسب اشتغال هم هستند به مهاجرت و ترک روستا روی می آورند.
«کمالی» با بیان این که برای رسیدن به اشتغال پایدار در روستاها باید مشارکت عمومی وجود داشته باشد، اظهارمی کند: حس مشارکت در روستاها پایین است و این مانع ایجاد اشتغال های گروهی می شود از سویی برنامه ای برای آموزش در روستاها وجود ندارد بنابراین معیشت غالب روستاییان استان در سطح کشاورزی سنتی و خانوادگی باقی مانده است که این امر هم چاره رفع بیکاری روستاییان در استان نیست.
وی با بیان این که جوان های روستایی که جویای کار هستند برای یافتن شغل مناسب راهی شهرها می شوند، ادامه می دهد: روستاهای استان ظرفیت ها و فرصت های خوبی برای ایجاد اشتغال دارند اما کمتر به آن ها توجه شده است، گردشگری و کسب درآمد از این راه یکی از ظرفیت هایی است که مورد غفلت واقع شده است.
«ثروتی» نماینده سابق مردم استان در مجلس شورای اسلامی هم با بیان این که 60 درصد روستاییان بیکار هستند، می گوید: اقتصاد روستاییان مبتنی بر دامداری و کشاورزی است، در بخش دامداری با توجه به محدودیت چرای دام دیگر مجوز دامداری و چرای دام از سوی منابع طبیعی صادر نمی شود و کسانی مجاز به چرای دام هستند که پروانه داشته باشند که در پروانه ها هم تعداد دام ذکر شده است بنابراین جوانان جویای کار نمی توانند در دامداری فعالیت کنند.
وی اظهار می کند: در بخش کشاورزی هم متناسب با افزایش جمعیت روستایی، زمین افزایش پیدا نکرده است. به موازات افزایش جمعیت بیکار، کمبود زمین، مشکلات بی آبی وکاهش دبی چاه ها و رودخانه ها موجب از بین رفتن قابلیت کشت زمین ها و کاهش 50 درصدی کشاورزی شده است.
وی با بیان این که این امر موجب کوچ افراد جویای کار روستایی به سمت شهرها و مراکز استان ها شده است، ادامه می دهد: به همین دلیل هم مجلس امسال با اختصاص 1.5 میلیارد دلار از صندوق توسعه ملی برای اشتغال روستاها موافقت و به دولت ابلاغ کرده است.
وی عنوان می کند: با این حال هنوز استان از این تسهیلات بهره مند نشده است و خراسان شمالی در هیچ سالی نتوانسته سهم خود را جذب کند و این امر موجب اشتغال پایین در روستاهای استان شده است.در همین رابطه رئیس اداره اشتغال اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی خراسان شمالی با بیان این که اشتغال روستاییان استان معیشتی و سنتی است، می گوید: مبادرت روستاییان به کشت سنتی، ارزش افزوده ای برای آن ها و استان ندارد و بهره وری زمین های استان را پایین آورده است.
«نجفی» عنوان می کند: با این که 40 درصد اشتغال روستایی استان کشاورزی است اما بهره وری استان در بخش کشاورزی بسیار پایین است و این استان از معدود استان هایی است که هنوز اشتغال بخش کشاورزی آن بالاست و ارزش افزوده آن بسیار پایین است.
وی با بیان این که ارزش افزوده پایین به معنای آموزش ندیدن نیروها و کارا نبودن ابزار آلات است، اظهارمی کند: کشاورزان استان برای جایگزین کردن کشت ها آموزش های خاص و لازم را ندیده اند اما اتفاق های خوبی در بخش گیاهان دارویی و گل محمدی و زعفران در راه است و روستاییان و کشاورزان باید به سمت محصولات کم آب طلب با ارزش افزوده بالا بروند.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با بیان این که در مشاغل جایگزینی که باید در نظر گرفته شود هم زنجیره ارزش تعریف نشده است، ادامه می دهد: اگر قرار است به طور مثال روی بحث های گردشگری کار شود باید بدانیم که سهم روستاهای حاشیه جاده ها از 20 میلیون مسافر عبوری از استان چقدر است.
وی خاطرنشان می کند: با این که در تمام دنیا گردش مالی زیادی از این راه انجام می شود اما روستاهای استان ما سهمی از این منابع ندارند و در حالی هزاران مسافر در چادرها می خوابند که بسیاری از مساکن روستایی و سنتی قابلیت جذب این گردشگران را دارند.
وی با بیان این که زنجیره ارزش کامل گردشگری باید برای روستاهای استان تعریف شود، ادامه می دهد: سازمان برنامه و بودجه خواستار دریافت لیستی از 111 روستا برای تعریف زنجیره ارزش و پرداخت تسهیلات احتمالی برای اشتغال و ترمیم بافت روستایی شده است.
وی عنوان می کند: مرکز کشت گل محمدی در استان در حال راه اندازی است و برای اولین بار 4 میلیارد تومان تسهیلات از محل صندوق کارآفرینی امید برای این کار به استان اختصاص یافته است.
وی ادامه می دهد: با خریداران آلمانی هم مذاکره شده و این کار کاملا بازار محور در حال انجام است، زیرا یکی از مشکلات تولیدات روستاییان استان بازار محور نبودن و نداشتن زنجیره ارزش است.