سند ملی باز آفرینی شهری
اشاراتی به سند ملی بازآفرینی شهری از سوی مدیر کل راه و شهرسازی خراسان شمالی:
سند ملی راهبردی احیا، بهسازی و نوسازی و توانمندسازی بافتهای فرسوده و ناکارآمد شهری (تاریخ ابلاغ 2/ 7/ 93 ) مرجع تعاریف مشترک، اهداف، اصول، راهبردها و سیاستهای دولت جمهوری اسلامی ایران در زمینه احیا، بهسازی و نوسازی شهری و ساماندهی سکونتگاههای غیررسمی و توانمندسازی ساکنان در قالب دو دسته تدابیر پیشگیرانه و تدابیر مربوط به فرایند بازآفرینی پایدار محدوده ها و محله های هدف برنامه های احیاء، نوسازی و بهسازی شهری است. نظر به این که در اصول مختلف قانون اساسی و سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران در سال 1404 دستیابی به عدالت اجتماعی مورد تأکید قرار گرفته و مبارزه با فقر و محرومیت از اولویت های دولت است کم توجهی به سرنوشت بخشی از شهرنشینان کشور که از مسکن نامناسب، کمبود خدمات و زیرساخت های شهری و فقدان محیط اجتماعی سالم رنج میبرند و با فقر نسبی و بیکاری گسترده مواجه هستند، فاقد هرگونه توجیه منطقی است، به همین دلیل دولت جمهوری اسلامی ایران گام های بلندی در جهت احیاء بهسازی و نوسازی شهری برداشته است.
تجارب بیش از یک دهه فعالیت مستمر در این حوزه نشان دهنده آن است که بدون توجه به علل پیدایش و گسترش نواحی نابسامان شهری و اتخاذ تدابیر پیشگیرانه با تأکید بر اقدامات صرفا کالبدی در زمینه احیا، بهسازی و نوسازی نمیتوان برای این مسأله پیچیده راه حل ارائه داد.
از آنجا که احیا، بهسازی و نوسازی شهری مستلزم اتخاذ سیاستهای چند وجهی در حوزه عمران، خدمات و مسکن شهری و ارائه خدمات اجتماعی و اقتصادی به ساکنان این نواحی است انجام این وظیفه به تنهایی از عهده یک دستگاه دولتی برنمی آید و پیشبرد آن در مقیاس بزرگ و مؤثر مستلزم تعهد مشترک و هماهنگ مجموعه دستگاههای دولتی و شهرداریها در حوزههای ذیربط در سطوح ملی، استانی و محلی با همراهی و مشارکت مردم و فعالان غیردولتی و خصوصی است. به همین جهت در این سند برقراری ساز و کارهای مناسب به منظور ایجاد وحدت رویه، تضمین هماهنگی و همکاری دستگاهها و نهادهای ذیربط مورد توجه قرار گرفته است. دسترسی به سکونتگاه مناسب در شهر بدون دسترسی به زیر ساختها و خدمات شهری مناسب و امنیت اجتماعی و شغلی امکانپذیر نیست. چنانچه ساکنان این نواحی سرمایه اجتماعی و اقتصادی خود را که همان روحیه همکاری اجتماعی، ابتکارهای شخصی، داراییها (زمین، حق سرقفلی و دارایی های نقدی و غیرنقدی) و.... است، به میان نیاورند، اقدامات دستگاه های دولتی در این زمینه بی نتیجه خواهد ماند. از این رو در این سند مشارکت اجتماعی و مالی مردم و بخش خصوصی به عنوان محور اصلی مورد تأکید قرار گرفته و اقدامات دستگاههای دولتی به بسترسازی (ابزارسازی، نهادسازی، ظرفیت سازی و توانمندسازی) بر اساس اولویت ها معطوف شده است. با توجه به این که احیا، بهسازی و نوسازی شهری امری چند بعدی و بین دستگاهی است و این سند ماهیت فرابخشی ملی و خصلت محلی دارد، افق زمانی سند نیز به تبع ماهیت راهبردی آن بلند مدت خواهد بود. (شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری وقت،مجموعه قوانین و مقررات باز آفرینی شهری پایدار ،چاپ اول، بهار 1394،ص15)
دکتر مصطفی زاده افزود: گونه های محلات و محدوده های هدف مشمول این سند به شرح ذیل هستند :
-سکونتگاه های غیر رسمی: محله ها و محدوده هایی که خارج از ضوابط و قوانین در درون یا خارج از محدوده شهر ها به صورت شتابزده ساخته شده است و دچار ضعف شدید خدمات و سرانه های شهری و اغلب آنها دارای مشکلات حقوقی مالکیت است .
-بافت های فرسوده و ناکارآمد میانی : مناطقی از شهر که در طی سالیان گذشته عناصر متشکله آن اهم از تأسیسات روبنایی، زیربنایی، ابنیه،مستحدثات، خیابان ها و دسترسی ها دچار فرسودگی و ناکارآمدی شده و ساکنان آن از مشکلات متعدد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی رنج می برند( بند الف ماده 2 قانون حمایت از احیا ، بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری)
-محدوده تاریخی شهرها : به بخش یا بخش هایی از شهر اطلاق می شود که منعکس کننده ارزش های فرهنگی-تاریخی شهر بوده و از تعامل پیوسته سه دانش تاریخی زیست سرزمینی (فرهنگ)، دانش زیست اقلیمی یا زیست بوم (طبیعت) و دانش فنی زمانه انسان های ساکن در یک پهنه زیستی در طول زمان شکل گرفته و به لحاظ ویژگی های شکلی و ساختار متشکله، قابل تمایز از سایر پهنه های شهری است. این بخش ها در قالب محدوده های تاریخی-فرهنگی شهری توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری تعیین می شوند.
-پهنه های شهری با پیشینه روستایی: بخش هایی از شهر که دچار کمبود در خدمات روبنایی، زیر بنایی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی بوده و دراثر گسترش کالبدی در عرصۀ کنونی شهری ادغام شده اند.
-پهنه های با کاربری ناسازگار شهری: این پهنه ها عموماً با کاربری نامتجانس شهری و در مساحت نسبتاً زیاد می باشد که از مصادیق آن می توان به کارخانه های متروکه، پادگانها، زندانها و... اشاره نمود؛ (مجموعه قوانین و مقررات باز آفرینی شهری پایدار، وزارت راه و شهرسازی)
مدیر کل راه و شهرسازی خراسان شمالی گفت: سکونتگاه های غیر رسمی را بدون تعارف باید حاصل شکست برنامه ریزی رسمی شهری مان بدانیم در طرح های جامع شهری حداقل سه دهک پایین درآمدی شهروندان حذف میشوند . فضایی که در طرح های جامع و تفصیلی شهری پیش بینی می شود دارای ضوابط و مقرراتی است که معمولا برآمده از استانداردهای ذهنی برنامه ریزان و طراحان شهری برای سطح زندگی میانگین و بالاتر از میانگین شهروندان است و امکان زیست و تامین خدمات در توان مالی اقشار کم درآمد و هموطنان تهی دست ما را نمیدهد.بر این اساس هموطنان ما خود فضای لازم زندگی شان را تولید میکنند؛(مظفر صرافی، جستار کیفیت در تجربه های باز آفرینی شهری، دفتر چهارم:سکونتگاه های غیر رسمی، پاییز 1395، ص 18).شاید برنامه ریزی شهری برای تهیه زمین و ساخت مسکن ویژه دهک هایی پایین جامعه تنها راه جلوگیری توسعه سکونتگاههای غیر رسمی باشد، اما در این مقوله علاوه بر جلوگیری از توسعه سکونتگاههای غیر رسمی توانمند سازی و پیوند این محلات با قسمت های دیگرشهر نیز از وظایفی است که بر دوش مدیران شهری است.
سکونتگاه غیر رسمی در استان ما به چند دلیل شکل گرفته اند:
1- تاسیس استان در سال 1383 ومهاجرت اقشار با دهک های پایین جهت اشتغال و بهره مندی از امکانات در مرکز استان
2- افزایش محدوده شهر و الحاق برخی از روستاهای داخل حریم و در واقع اضافه شدن محدوده هایی با شمایل روستایی در ظرف شهری
3- خشکسالی، سالهای اخیر و عدم وجود اشتغال وامکانات در روستاها (مرزی و داخل حریم شهری) و مهاجرت آنها به حاشیه شهرها
4- عدم وجود حمل و نقل آسان و ریل پایه در فواصل بین شهری و جذب روستاییان به زرق و برق شهری
بازآفرینی فرآیندی چند بعدی
دکتر «مصطفی زاده» به چند بعدی بودن فرآیند بازآفرینی شهری اشاره و افزود : از بین 8 شهرستان استان خراسان شمالی در 5 شهر (بجنورد،شیروان،اسفراین،گرمه و جاجرم) محدوده بافت فرسوده با مساحت 478 هکتار با جمعیت 51778 نفر مصوب شد که در2 شهر (بجنورد ،شیروان) نیز سکونتگاههای غیر رسمی با مساحت 715 هکتار و جمعیت 85097 نفر شناسایی شده است که به ترتیب ۱۵/۳۵ درصد جمعیت شهر بجنورد در 24 محله و ۷۴/۱۶ درصد از جمعیت شهر شیروان نیز در چهار محله حاشیه نشین ساکن هستند.از آنجایی که باز آفرینی فرایندی است چند بعدی و صرفا با نوسازی و اقدامات کالبدی تحقق نخواهد یافت و هم افزایی، مشارکت بین دستگاهها،ساکنین محلات و سازمانهای مردم نهاد را می طلبد تا ابعاد محیطی، اجتماعی و اقتصادی جوامع محلی نیز به موازات اقدامات نوسازی ارتقا یابند. بنابراین اداره کل راه و شهرسازی به عنوان دبیرخانه ستاد استانی باز آفرینی پایدار اقداماتی در جهت ارتقا کمی و کیفی محلات هدف نموده است که به اختصار به بیان آنها پرداخته می شود:
1- حضور موثر در جلسه ستاد ملی باز آفرینی شهری با معرفی ضعف ها وقوت های استان و اخذ 12 مصوبه
۲-برگزاری 8 جلسه ستاد استانی باز آفرینی شهری و تصویب 38 مصوبه با حضور معاون عمرانی استانداری و فرمانداران؛شهرداران و مدیران استانی و راهبری 31 ستاد شهرستانی و تصویب برنامه اقدام مشترک در شهرهای بجنورد و شیروان
۳- اخذ اعتبار مورد نیاز جهت انجام مطالعات شناسایی محلات هدف شهر اسفراین و مرحله دوم مطالعات شهر بجنورد از شورای برنامه ریزی استان
۴-برگزاری 14 جلسه و تصویب 35 مصوبه ، هیئت عامل عمران و بهسازی شهری در استان
۵- صدور معرفی نامه 732 فقره تسهیلات ساخت در محدوده بافت های فرسوده از سال 93 تا کنون به مبلغ 278700(میلیون ریال)
۶- برگزاری دوره آموزشی مدیران جهت ایجاد دغدغه برای تمام دستگاهها و تشریح مفاهیم پایه باز آفرینی شهری
۷- برگزاری آموزش محلات با موضوع مهارت آموزی زندگی و مشاغل خانگی (آموزش خیاطی )در محلات نیروگاه و محمد آباد با همکاری اداره کل فنی و حرفه ای و بهزیستی استان
۸-برگزاری مسابقه اسکیس شهرسازی جهت ترویج مفاهیم باز آفرینی و بهره مندی از پتانسیل های دانشگاهی در دانشگاه دولتی بجنورد.
۹- انعقاد تفاهم نامه همکاری جهت ارتقاء زندگی در مناطق حاشیه شهرها با دستگاه ها (فنی و حرفه ای ،شهرداری ، سپاه جوادالائمه(ع)،دانشگاه آزاد بجنورد و شیروان و...)
پروژه های در دست اقدام
1- احداث فضای سبز عمومی محله صادقیه( بجنورد ) با اعتبار ۷/۱ میلیارد ریال به مساحت 1567 متر مربع در تاریخ ۳۰/11/۹۶ ابلاغ و دارای 60 درصد پیشرفت فیزیکی می باشد.
2- بهسازی معابر محله صادقیه( بجنورد )؛ با اعتبار ۹/۵ میلیارد ریال با روکش آسفالت به مساحت 10164 مترمربع و پیاده روسازی 5832 مترمربع و آسفالت 319 مترمربع و اجرای جوی و کانیوو 120 مترمربع، اجرای فضای سبز1180 مترمربع در تاریخ ۲۲/11/۹۶ ابلاغ و در حال اجرا است.
3- احداث پارک عمومی محله باقرخان( بجنورد ) با اعتبار ۷/۱ میلیارد ریال به مساحت 2203 مترمربع و تاریخ ابلاغ ۳۰/۱۱/ 96 در حال انجام است و 25 درصد پیشرفت فیزیکی دارد.
4- ساماندهی مسیل شهرک ولیعصر (شیروان)؛ با اعتبار در حدود ۶/۲ میلیارد ریال به طول 100 متر از تاریخ ابلاغ ۹/9/۹۶ در حال اجرا میباشد.
5- بهسازی معابر شهرک ولیعصر (شیروان) ؛ با اعتبار 4/4 میلیارد ریال با روکش آسفالت 9310 مترمربع و پیاده روسازی 1500 مترمربع و آسفالت 5500 متربع و اجرای 765 متر طول جدول و کانیو از محل در حال اجراست.
6- پروژه تامین ، ساماندهی و روشنایی معابر شهرک ولیعصر(شیروان) با اعتبار ۹/۵ میلیارد ریال به طول یک کیلومتر شبکه 20کیلو ولت و یک کیلومتر شبکه فشار ضعیف و تاریخ ابلاغ ۲۷/12/۹۶ در حال انجام و دارای پیشرفت 65 درصدی است.
7- احداث سرای محله مطهری (بجنورد)؛ با اعتبار ۶/۵ میلیارد ریال و به مساحت 600 مترمربع در تاریخ ۱۹/10/۹۵ ابلاغ و در حال اجرا می باشد.
8- تخصیص مرحله اول قیر رایگان به میزان 330 تن به منظور بهسازی معابر محلات هدف شهرهای بجنورد و شیروان
دکتر «مصطفی زاده» اعلام نمود ،کلیه اعتبار پروژه ها ازمحل اعتبارات شرکت مادر تخصصی باز آفرینی شهری ایران و ردیف های1502012022 و 1502012006 و 1502012004 مختص ساماندهی حاشیه شهرها و مطالعه و کمک به بهسازی و نوسازی بافت فرسوده شهری تامین می شود.
مشکلات محلات حاشیه نشین
دکتر «مصطفی زاده» در بخشی از توضیحات خود به مسایل و مشکلات حاد محلات حاشیه نشین اشاره کرد، این موارد شامل:
1- نداشتن شغل،مهارت و تخصص برای تامین معاش و وجود مشاغل کاذب مانند خرید و فروش مواد مخدر و تکدی گری و...
2- ساخت و ساز غیر مجاز، غیر مقاوم، بدون سند مالکیت، از استانداردهای لازم برخوردار نیستند.
3- بیسوادی یا سواد اندک ساکنان محلات و عدم وجود انگیزه سواد آموزی
4- عدم وجود خدمات شهری مثل جمع آوری و دفع زباله به آن شکلی که در داخل محدوده شهرها وجود دارد.
5- پایین بودن سطح بهداشت عمومی معابر و آلودگی محیط زیست
6- عدم وجود سرویس حمل و نقل عمومی مناسب
7- کمبود وجود مراکز آموزشی به ویژه دبستان،راهنمایی و دبیرستان دخترانه
8- اعتیاد و عدم امنیت عمومی و کمبود کلانتری در محلات هدف
9- عدم رعایت قوانین و مقررات معماری و شهرسازی ویژه معلولان و سالمندان با وجود خانواده های دارای فرزند معلول در محلات هدف.
10- عدم دفع مناسب فاضلاب محلات هدف.
11- نبود ضامن معتبر جهت دریافت تسهیلات اشتغال زایی و کار آفرینی ویژه افراد دهک پایین
پیشنهادها
دکتر مصطفی زاده در مورد رفع مشکلات حاشیه نشینی پیشنهادایی به این شریح ارائه کرد:
1- ورود بیش از پیش بسیج سازندگی به محلات هدف باز آفرینی شهری و استفاده از ظرفیت های سازمان های مردم نهاد روحانیون و معتمدین محل
2- رفع مشکل سند مالکیت املاک موجود در محلات هدف با همکاری اداره کل ثبت املاک استان در سریعترین زمان ممکن
3- بهره مندی از ظرفیت های صدا و سیما جهت فرهنگ سازی و آگاه سازی ساکنان محلات هدف .
4- تخصیص بخشی از خطبه های امامان جمعه و روحانیون مساجد در خصوص رفع معضلات محلات هدف باز آفرینی شهری.
5- اقدامات جدی تر قوه قضاییه جهت جلوگیری از گسترش محلات حاشیه نشین.
6- حضور مکرر مسئولان و مدیران شهری و اعطای عزت و حس تعلق به شهروندان در محلات هدف با عنایت به اینکه این شهروندان هم استانی هایی هستند که به واسطه سطح درآمدی پایین و یا مهاجرت های اجباری به این مناطق روی آورده اند.
7- برنامه ریزی شهری جهت مسکن و املاک برای دهک های پایین جامعه .
8- انجام برخی از آیین ها و برنامه های فرهنگی مذهبی با حضور برخی از مسئولین شهری و افزایش نشاط و سرزندگی در محلات هدف.
اداره ارتباطات و اطلاع رسانی راه و شهرسازی خراسان شمالی