اسدی
چند سالی اســت زنگ خطر کاهش رشــد جمعیت به گوش می رســد و پژوهشگران و مسئولان کشور بارها در خصوص پیامدها و خطرات ناشی از کاهش رشد جمعیت در کشور هشدار داده اند. استان خراسان شمالی اگر چه هنوز تا سالخوردگی جمعیت فاصله دارد اما با توجه به کاهش رشد جمعیت و ازدواج و دیگر شاخص ها باید این زنگ خطر را که هر لحظه بیشتر شنیده می شود جدی گرفت، زیرا بر اساس آخرین اطلاعات منتشر شده از سوی سازمان ملی آمار در سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 95 نرخ رشد سالانه جمعیت استان خراسان شمالی در این سال منفی 0.11 درصد اعلام شده است.
میزان رشد طبیعی جمعیت نشان دهنده افزایش یا کاهش جمعیت در طول یک سال بدون در نظر گرفتن مهاجرت است. نرخ رشد جمعیت استان در فاصله زمانی سال 1385 تا 1390، 1.35 درصد بوده و این در حالی است که این رقم در فاصله زمانی سال 1390 تا 1395 منفی بوده که نشان دهنده کاهش رشد جمعیت استان در این دوره 5 ساله است. منفی بودن رشد جمعیت و نگرانی از پیری جمعیت در زمانی در حال رخ دادن است که این سال ها ازدیاد جمعیت در اولویت برنامه های کشور قرار گرفته است. البته صاحب نظران در خصوص نتایج پیری جمعیت نظرات مختلفی دارند اما همه آن ها معتقدند که این امر دارای آثار متفاوتی در اقتصاد است، در این گزارش اثرات منفی پیری جمعیت و دلایل کاهش رشد جمعیت در استان مورد بررسی قرار می گیرد.
اثرات منفی در اقتصاد
یک کارشناس اقتصادی با بیان این که آثار منفی پیری جمعیت در استان می تواند تبعات نگران کننده ای داشته باشد، می افزاید: افزایش جمعیت سالخورده باعث سنگین تر شدن هزینه ها و تأمین امکانات مورد نیاز آنها می شود و چنین مشکلی در ساختار و ترکیب تولید کالا و کارایی آن تغییراتی ایجاد می کند که بر رشد اقتصادی اثرگذار است، این اثرگذاری منفی در استانی که دارای نرخ تولید ناخالص داخلی نامناسب و از استان های کمتر توسعه یافته است عینیت بیشتری خواهد داشت.
«یزدانی» با بیان این که کاهش جمعیت فعال از نظر اقتصادی، باعث سخت تر شدن تأمین امکانات، مصارف و هزینه های بیشتر و پس انداز کمتر در جامعه می شود، ادامه می دهد: این عوامل، سرمایه گذاری عمومی و در نتیجه رشد اقتصادی را کاهش می دهند.
کاهش رشد اقتصادی
«ساعدی» یک کارشناس اجتماعی است. او با اشاره به تبعات فرهنگی و اجتماعی پیری جمعیت، بحران سالمندی، کاهش چتر حمایتی خانواده ها از سالمندان، کاهش تدریجی سرمایه اجتماعی و شکاف بین نسلی بر اثر برهم خوردن توازن جمعیت نسل ها را از آثار و پیامدهای کاهش جمعیت در کشور بر می شمرد.
او ادامه می دهد: یکی دیگر از بحران های پیری، کاهش جمعیت در سن کار، کاهش رشد اقتصادی، پایین آمدن نرخ پس انداز خانواده ها، افزایش بار مالی نسل های جوان تر، افزایش بار تکفل، افزایش تقاضای بازنشسته های فعلی و فشار بر سیستم تأمین اجتماعی است.
دلایل کاهش نرخ رشد جمعیت استان
خراسان شمالی از استان های محروم و کم برخوردار کشور محسوب می شود، گذران زندگی اغلب مردم این استان با کشاورزی و دامداری است. از این رو گفته می شود مواردی همچون مشکلات اقتصادی خانواده ها، بیکاری خیل عظیمی از جوانان و دانش آموختگان و به دنبال آن مهاجرت به دیگر استان ها، کاهش نرخ زاد و ولد و کاهش نرخ ازدواج از دلایل کاهش نرخ رشد جمعیت در استان هستند.
بر اساس اعلام ثبت احوال خراسان شمالی در دی سال 97، آمار ازدواج در خراسان شمالی کاهش داشت به نحوی که تعداد ازدواج های ثبت شده طی 9 ماه سال 97، 6 هزار و 919 مورد بود اما این رقم در مدت مشابه سال 96، 7 هزار و 393 مورد بود.
در خصوص ساختار سنی جمعیت استان در سال 95 نیز با استناد به آمار سرشماری نفوس و مسکن همین سال حدود 27.3 درصد از جمعیت استان در سن صفر تا 14 سال، حدود 67 درصد در سن 15 تا 64 سال و حدود 5.47 درصد از جمعیت استان در سن 65 سال و بیشتر قرار داشتند.جمعیت صفر تا 4 سال در همین گزارش بیشتر از جمعیت 5 تا 9 سال است، این بدین معنی است که متولدان سال های 90 تا 95 بیشتر از متولدان سال های 85تا 90 بوده اند اما نکته مهم این است که این افزایش موالید، با توجه به روند وضعیت باروری کشور و استان، نمی تواند نشان دهنده افزایش باروری استان باشد، در واقع این افزایش موالید ناشی از مسئله جایگشت است، به این معنی که متولدان دهه 60 بعد از سال 1385 به سن ازدواج رسیده و ازدواج کرده اند.در گزارش اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی استان که از سوی سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان منتشر شده، آمده است: استان هنوز تا سالخوردگی فاصله دارد، زیرا جمعیت سالخورده باید 10 درصد جمعیت کل باشد و جمعیت سالخورده استان در سال 95، 5.47 درصد بوده است. از سوی دیگر یک کارشناس آمار در سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان می گوید: ابراز نظر در خصوص سالخوردگی جمعیت در استان، بستگی به فرمولی دارد که با آن پیری جمعیت محاسبه می شود. بر اساس یک فرمول اگر جمعیت سالخورده بین 6 تا 8 درصد جمعیت کل را تشکیل دهد آن جمعیت سالخورده محسوب می شود.
«دیزاوندی» ادامه می دهد: بر این اساس می توان گفت جمعیت استان نزدیک به جمعیت سالخورده است.
اما مدیرکل ثبت احوال خراسان شمالی با بیان این که بر اساس آمار جمعیت استان تا پایان اردیبهشت امسال 959 هزار و 132 نفر بوده است، می افزاید: از این میزان، تعداد جمعیت 65 سال و بیشتر در استان 52 هزار و 491 نفر است که 5.5 درصد جمعیت کل استان را شامل می شود این در حالی است که 6.1 درصد جمعیت کل کشور را کهن سالان تشکیل می دهند که آمار استان 0.6 درصد کمتر از میانگین کشوری است.
«زاهدی نیا» با بیان این که جمعیت جوان استان (15 تا 29 سال) 26.2 درصد جمعیت استان را تشکیل داده اند، ادامه می دهد: این رقم در کشور 25.1 درصد است، بنابراین با این که جمعیت استان به سمت کهن سالی حرکت می کند اما نرخ رشد آن آهنگ کندی دارد.
وی اضافه می کند: کاهش نرخ ازدواج نیز به دلایل اجتماعی و اقتصادی ارتباط دارد، با این حال نرخ رشد جمعیت استان 1.3 درصد است اما روند افزایشی آن کاهش داشته است.
وی آماده سازی بسترها برای آینده را بر عهده دستگاه های متولی می داند و اعلام می کند: تاکنون هیچ دستگاهی آماری در این خصوص از ما درخواست نکرده است.
گفته می شود زمستان جمعیتی در راه است. جامعه ایران و استان در آستانه ورود به پدیده سالمندی است. سوال این است که آیا برای این دوره جدید برنامه ای داریم؟