حیدرزاده
«وصله های ناجور شهر بجنورد در حال بیشتر شدن است و اگر فکری به حال آن نشود دیری نمی پاید شهری که باید یکپارچه باشد، شبیه پارچه چهل تکه ای می شود که در بیشتر تکه های آن حاشیه نشینان سکونت دارند»؛ این ها از جمله صحبت های یک جامعه شناس است که از مسئولان امر می خواهد با توجه به شیوع کرونا و نامناسب شدن وضعیت اقتصادی در این ایام که به ویژه قشر ضعیف جامعه را تحت فشار قرار داده است، چاره ای بیندیشند زیرا حاشیه نشینی در مرکز استان به سرعت در حال رشد است و می تواند اثرات نامطلوبی را از نظر فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی بر جا بگذارد.
گرانی مسکن
این استاد دانشگاه که به ذکر نام خود در این گزارش تمایلی ندارد، می گوید: گرانی مسکن موجب شده افراد از شهر به حواشی آن کشیده شوند ضمن این که باید توجه داشت کسانی که در روستاها زندگی می کنند با قرار گرفتن در وضعیت دشوار معیشتی راه شهرها را در پیش می گیرند و به دلیل ارزان بودن خانه در حاشیه شهر به این سمت کشیده می شوند.
او که بر فراوانی آسیب های اجتماعی در حاشیه شهر تاکید می کند، معتقد است: با شیوع کرونا و کاهش درآمدها باید منتظر افزایش پدیده حاشیه نشینی باشیم بنابراین این موضوع برنامه ریزی های منسجم برای سامان دهی سکونتگاه های غیررسمی را می طلبد.
او مهاجرت روستاییان به شهرها و سکونت بیشتر آن ها در حواشی شهر را مورد توجه قرار می دهد و می افزاید: بسیاری از افراد با شیوع کرونا با کاهش درآمد مواجه شدند و از سوی دیگر افزایش قیمت مسکن به گونه ای شد که درآمدشان کفاف اجاره بهای سرپناه شان را نمی دهد بنابراین ترجیح می دهند به سوی حاشیه شهر بروند و در آن جا خانه ای را اجاره کنند.
از متن به حاشیه
در عین حال، «محمودی» یک مشاور املاک با اشاره به این که تورم و گرانی مسکن موجب کاهش دسترسی به مسکن در مناطق شهری شده است، تصریح می کند: امسال شیوع کرونا وضعیت درآمدی برخی افراد را تحت تاثیر قرار داد به طوری که حتی برخی از آن ها اجاره بهای خود را با تاخیر چند ماهه پرداخت کردند.
او ادامه می دهد: برخی از مستاجرانی که در مناطق متوسط شهر سکونت داشتند امسال دنبال خانه هایی در حاشیه شهر هستند تا از پس پرداخت اجاره برآیند و به نوعی آن ها از متن به حاشیه شهر کشیده شده اند.
او خاطرنشان می کند: البته برخی شهروندان به امید این که وضعیت اقتصادی شان به حالت سابق برگردد به اسکان موقت در حاشیه شهر رو آورده اند که این امر باید از سوی متولیان امر مدیریت شود.
از نظر او ناتوانی مردم در تامین هزینه های روزمره، افزایش قیمت مسکن و هزینه سکونت خانوارها موجب پناه بردن آن ها به مناطق حاشیه شهرها و غیررسمی می شود و این امر رشد حاشیه نشینی را رقم می زند.
27 محله حاشیه نشین در بجنورد
رئیس کمیسیون عمران، معماری و شهرسازی شورای اسلامی شهر بجنورد نیز تصریح می کند: در خصوص حاشیه نشینی 3 مولفه را بر اساس آیین نامه های ملی داریم که شامل بافت های فرسوده فاقد میراث فرهنگی، بافت های فرسوده دارای میراث فرهنگی و سکونتگاه های غیررسمی است و تحت عنوان فرسودگی معرفی می شوند.
«موسوی» با اشاره به این که بجنورد حدود 500 هکتار بافت فرسوده درون شهری دارد، می افزاید: بر اساس پژوهش های دانشگاهی که با استادان شهرسازی داشتیم مرکز استان دارای 27 محله حاشیه نشین و روند حاشیه نشینی گواه بر این است که ما با توسعه حاشیه نشینی در بجنورد مواجه هستیم یعنی حاشیه نشینی از یک سوم بافت ها و سکونتگاه های شهری به یک چهارم رسیده و در واقع بجنورد به یکی از شهرهای آسیب پذیر و بحرانی در زمینه اسکان غیررسمی تبدیل شده است.
او خاطرنشان می کند: یکی از نقدهای وارد شده بر شهرداری بجنورد، حذف شهرداری مهر است که این امر عملا رسیدگی به حوزه سکونتگاه های غیررسمی را دچار چالش کرده است و با مشکلات سرمایه گذاری و توسعه ای که در بحث مسکن و نداشتن توفیقات کامل در توافقات ملکی در شهر شاهد هستیم، اعتقاد داریم حاشیه نشینی گسترش یافته است و با وسعتی که دارد به ساختار اداری در شهرداری بجنورد نیاز دارد.
این عضو شورای شهر با تاکید بر این که از نظر برخورداری از بودجه های شهرداری دچار گسست هستیم، اظهارمی کند: شهروندان خاموش در سکونتگاه های غیر رسمی بیشتر ساکن و در خصوص کیفیت زندگی دچار محدودیت در عرصه های مختلف هستند.
به گفته او، رویکرد شهرداری در خصوص پایداری و تاب آوری شهری باید اهمیت دادن به مسئله شهری در مقیاس نگاه همه جانبه به شهر باشد.
او ادامه می دهد: حاشیه نشینی در بجنورد شبیه رینگی است که پیرامون شهر شکل گرفته یعنی شهر در محاصره سکونتگاه های غیررسمی است.
او می افزاید: یکی از رویکردهایی که از آن غفلت شده نبود برنامه توسعه کمربند سبز است زیرا این کمربند گسترش سکونتگاه های شهری را مدیریت می کند.
او تصریح می کند: ما در کمیسیون عمران، معماری و شهرسازی شورا، مصوبه و لایحه ای داشتیم که حمایتی و تسهیل گرایانه در خصوص املاک قولنامه ای بود و عمدتا با املاک قولنامه ای در حاشیه شهر مواجه هستیم اما به دلیل محدودیت های راه و شهرسازی این قانون اجرا نشده است و فرمانداری با این لایحه که مصوبه این کمیسیون را داشت، مخالفت کرد.
«موسوی» اضافه می کند: این امر بر شکل گیری واحدهای مسکونی شتاب زده و ناپایدار شهری تاثیر می گذارد در حالی که سرمایه هایی در حاشیه شهر از نظر املاک ساخته نشده وجود دارد و از نظر درآمدی، فرصتی برای شهرداری است تا با احصای درآمدهایی که در توافقات حاشیه شهر خواهد داشت ضمن اجرای طرح های تفکیکی شهرسازی کاملا استاندارد، بستر شکل گیری سکونتگاه های سامان دهی شده در حاشیه شهر را رقم بزند.
او اظهارمی کند: حاشیه شهر پیوستگی عملکردی با درون شهر دارد و هر نوع حادثه و بحرانی که در حاشیه شهر رخ بدهد قابلیت سرایت به داخل شهر را دارد.
اعتبارات بازآفرینی
مدیرکل راه و شهرسازی خراسان شمالی هم در این باره می گوید: اعتباری که سال 98 برای بازآفرینی و ارتقای شاخص های زندگی در محله های مختلف محدوده های تاریخی، حاشیه نشینی و بافت فرسوده گرفتیم 11 میلیارد و 700 میلیون تومان بود که 7 میلیارد و 500 تومان آن نقد و بقیه به شکل اسناد خزانه بود.
«نژادصفوی» با اشاره به این که این اعتبار برای شهرهای شیروان، بجنورد، اسفراین ، گرمه و جاجرم بود، ادامه می دهد: به شهرهای فاروج و آشخانه به دلیل این که مطالعه اولیه ندارند اعتباری اختصاص نیافت و ان شاءا... امسال این کار را انجام خواهیم داد.
او خاطرنشان می کند: بخش زیادی از اعتبار یاد شده برای آسفالت هزینه شد و به عنوان نمونه در بافت های فرسوده ای مانند صادقیه یک میلیارد و 600 میلیون تومان و باقرخان حدود 2 میلیارد و 600 میلیون تومان هزینه و چهره آن ها کاملاً عوض و در ناظرآباد هم کارهای خوبی انجام شده است.
او می گوید: حدود 30 درصد بجنورد حاشیه نشین است و از جمعیت 228 هزار نفری این شهر، حدود 70 هزار نفر در این مناطق زندگی می کنند. همچنین در شیروان حدود 14 هزار نفر و در اسفراین حدود 2هزار و 250 نفر حاشیه نشین هستند.او تعداد محله های حاشیه نشین را در بجنورد 26 محله، در شیروان 4 محله و در اسفراین 6 محله برمی شمرد و احداث پارک و کتابخانه را از جمله اقداماتی می داند که برای برخی مناطق حاشیه شهر انجام می شود.
تعداد بالای مستاجران
او می گوید: وقتی در استان تعداد واحدهایی که نسبت به جمعیت خانوار داریم خیلی کم نیست اما تعداد مستاجران بالاست نشان می دهد هنوز نتوانسته ایم حداقل یک واحد مسکونی برای هر خانوار در استان داشته باشیم.
او با بیان این که حاشیه نشینی واقعیت تلخی است، یکی از راه هایی که می توان با آن حاشیه نشینی را کنترل و خنثی کرد افزایش تولید مسکن ذکر می کند و می افزاید: تعدادی از واحدهای مسکن مهر بدون متقاضی و نیمه کاره رها شده بود که 70 درصد را به چرخه وارد کردیم و به متقاضیان واگذار می کنیم. این اقدامات می تواند از حرکت مردم به سمت حاشیه شهر جلوگیری کند و مطمئن هستیم تولید مسکن در طرح اقدام ملی که تسهیلات خوبی هم دارد تعادل ایجاد خواهد کرد.