چراغی که «کوکو در سرزمین سلامت» روشن کرد
تعداد بازدید : 16
اتفاقی ویژه برای تئاتر کودک درخراسان شمالی
گروه فرهنگ و هنر- تولید نمایشهای جذاب و جدید، نیاز تئاتر کودک است اما متأسفانه با توجه به مشکلات مختلفی که در این عرصه وجود دارد، هنرمندان کمترى برای فعالیت در این عرصه رغبت نشان می دهند و در نتیجه کمتر به تئاتر ویژه کودکان توجه مى شود، اما این روزها بجنورد میزبان نمایشی جذاب و دیدنى ویژه این رده سنى است. «کوکو در سرزمین سلامت»، نمایشی است که به همت کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان خراسان شمالی تولید شده و یک بار در بهمن سال قبل چند روزى اجرا شد اما به دلیل افزایش دوباره آمار کرونا متوقف شد و حالا با فروکش کردن آمار ابتلا به این بیماری، دوباره در پلاتوى شمس بجنورد در حال اجراست. به بهانه این اتفاق ویژه و فعالیت قابل تحسینی که باعث شد چراغ تئاتر کودک در خراسان شمالی روشن شود گفت و گویی اختصاصی با بازنویس، تعدادی از بازیگران و کارگردان این نمایش داشتیم تا بیشتر با ظرفیت ها و مسائل و مشکلات تئاتر کودک آشنا شویم.
فرصت های ارزشمند
«رقیه هاشمی» بازنویس نمایش «کوکو در سرزمین سلامت» است. بازنویسی این نمایشنامه مورد تحسین کارشناسان این عرصه قرار گرفته است. «عروسک خیال من» و «دنیا آنقدرها هم که فکر می کنم دخترانه نیست»، 2 مجموعه شعر سروده خانم «هاشمی» است که به جز سرودن شعر، در زمینه نوشتن داستان، نمایشنامه و فیلم نامه هم گام هایی برداشته است. «کوکو در سرزمین سلامت» اولین تجربه جدی او در زمینه بازنویسی نمایشنامه بود. او در پاسخ به این پرسش که متن «دیوید وود» چه جذابیت هایی داشت که باعث شد بازنویسی آن را انجام دهد؟ خاطرنشان می کند: متن اصلی درباره همه گیری ویروس سرخک بود (سرخو) و با توجه به نیاز روز جامعه به تولید اثری شاد و مهیج در زمینه پیشگیری از شیوع پاندمی کرونا، در یک بازنویسی مجدد تلاش شد تا متن به کرونا نزدیک شود و در مجموع این متن به خاطر داشتن حس شادی و نشاط، خیال انگیز بودن، تعاملی بودن و شاخصه هایی دیگر از بین متن های پیشنهادی انتخاب شد.
کارشناس واحد آفرینش های ادبی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان خراسان شمالی درباره این که حضورش در کانون پرورش فکری و آشنایی اش با دغدغه ها و نیازهای قشر کودک و نوجوان چقدر در بازنویسی متن به کمک اش آمد، اضافه می کند: همواره کودکان بزرگ ترین معلم من بوده و هستند؛ به طور قطع، کارکردن در فضایی مثل کانون و ارتباط مستقیم با مخاطب کودک و نوجوان، توانایی درک بهتر نیازهای این قشر را فراهم می کند. آموزش های تخصصی کانون در این زمینه، در اختیار بودن منابع این حوزه، نشست های کاری و دوستانه با استادان برجسته این حوزه، همراهی و تجارب همکاران کارشناسان هنری و فرهنگی کانون و حمایت های بی دریغ و دلسوزی های فراوان مدیرکل کانون پرورش فکری استان برای توسعه فعالیت های فرهنگی و هنری کودکان و نوجوانان و از جمله تئاتر کودک، فرصت های ارزشمندی بود که به بازنویسی بهتر متن کمک کرد.
بازنویس نمایش «کوکو در سرزمین سلامت» درخصوص تعاملش با کارگردان برای بهتر اجرا شدن متن این گونه می گوید: تئاتر یک بستر زنده و پویاست و در طول تمرین و اجرا بارها و بارها با توجه به شرایط، زمان اجرا، غیبت چندروزه یکی از بازیگران به علت مشکلات شخصی و مواردی دیگر مجبور بودیم متن را به روزرسانی کنیم و این اتفاق در تعامل شبانه روزی بنده و کارگردان اتفاق افتاد.
چرا در استان به خصوص در سال های اخیر نمایش کودک و نوجوان نداشتیم یا کم داشتیم؟ خانم «هاشمی» به این پرسش، این گونه پاسخ می دهد: اجرای تئاتر آن هم تئاتر کودک، کار زمان بر، پرهزینه و البته دارای حساسیت های فراوان است و از این رو شاید به همین دلایل، رغبت کمتری بین اهالی تئاتر استان برای اجرای نمایش کودک وجود داشته است؛ هرچند نبود نمایشنامه خوب، سالن تخصصی و حمایت های اندک دست به دست هم داده بودند تا نمایش حرفه ای کودک در استان اتفاق نیفتد که با حمایت مدیر کل هنردوست کانون پرورش فکری خراسان شمالی، جلسات کارشناسی با اهالی تئاتر استان، این راه تا حد زیادی هموار شده و امید است در مسیر درست خود ادامه پیدا کند.
او همچنین در پاسخ به این پرسش که با توجه به حضورش در اجراها، بازخورد کودکان و نوجوانان بیننده نمایش «کوکو در سرزمین سلامت» را چطور ارزیابی می کند، یادآور می شود: واقعاً کودکانی که می آمدند تا نمایش را ببینند برخی از آن ها قبل از اجرا حتی نمی دانستند کجا آمده اند اما تعامل و شادی و نشاط تماشاچیان کودک در حین اجرا و بعد از دیدن نمایش بسیار قابل توجه و دلگرم کننده بود. حالا با تجربه «کوکو در سرزمین سلامت»، این شاعر و نویسنده، نوشتن برای این قشر را ادامه می دهد؟ خانم «هاشمی» در این باره تصریح می کند: نوشتن همواره از دغدغه ها و علایق من بوده و هست و اشتیاق نوشتن برای کودکان هر روز بیشتر و بیشتر خواهد شد.به امید خدا حتماً باز هم برای این قشر نازنین و بی آلایش در حد توان خواهم نوشت.
آموزش از طریق تئاتر
«سحر علیزاده مقدم» از بازیگران نمایش «کوکو در سرزمین سلامت» است که بازی در نمایش های «دو یک به نفع بارسلونا» (به کارگردانی مهدی کشمیری) ، «مثلث» (به کارگردانی محمد شاکری)، «ملاقات بانوی سالخورده» (به کارگردانی عباس کریمی)، «مهمانسرای دو دنیا» (به کارگردانی احسان کمالی)، «اسب ها ایستاده می میرند» (به کارگردانی حسن عابدی) و «اتاق 1216» ( به کارگردانی امیرحسین جان نثار) را در کارنامه هنری خود دارد. «کوکو در سرزمین سلامت»، اولین کار نمایشی او در عرصه کودک و نوجوان است. این هنرمند بازخوردهای دریافت شده درباره این نمایش را این گونه بیان می کند: خوشبختانه ما نقد منفی از این نمایش دریافت نکردیم و اکثر بچه ها و خانواده های شان راضی و خوشحال بودند.
چرا در استان به خصوص در این سال ها نمایش کودک نداشتیم یا خیلی کم داشتیم؟ خانم «علیزاده مقدم» در این باره می گوید: اولین بار است در این عرصه فعالیت می کنم و چیزی که شاهدش بودم این است چون بچه ها مخاطب نمایش هستند و به شدت کار سختی است، انرژی زیاد و قدرت ارتباط گیری بالایی نیاز دارد و در عین حال که باید ساده و قابل درک و همچنین آموزشی باشد برای کودک باید جذاب و سرگرم کننده هم باشد، بنابراین صددرصد کار سختی است که بتوان این چیدمان را رعایت کرد. تئاتر کودک به طور قطع نیازمند علم و تخصص است و علاوه بر این، حمایت خانواده ها از اشتیاق بچه ها برای دیدن تئاتر و استقبال مدارس و مهدهای کودک می تواند این شور و اشتیاق را برای تولید تئاتر کودک در استان بیشتر کند.
این بازیگر تئاتر درباره مشکلات تئاتر کودک و نوجوان اظهارمی کند: کمبود علم و تخصص در این زمینه به طور قطع می تواند یکی از مشکلات اصلی باشد و تاکید می کنم آموزش به طور قطع راهکار اساسی است. بهتر شدن سطح کیفی این عرصه و رغبت برای آموزش دیدن و پیگیر بودن در این عرصه هم مستلزم استقبال و حمایت است.
توصیه و پیشنهاد خانم «علیزاده مقدم» به هنرمندان تئاتر استان براى رونق تئاتر کودک چیست؟ او این گونه پاسخ می دهد: به طور قطع همه ما برای بهتر شدن و تکامل خودم و جامعه سعی می کنیم و بچه ها بهترین سرمایه های یک جامعه هستند و چه راهی بهتر از این که با تئاتر بتوانیم به این قشر آموزش بدهیم. بهداشت، بخشش، مهربانی، برابری، شادی، خنده و خیلی چیزهای دیگر است که با تئاتر می توانیم تا حدودی آن ها را درون بچه ها نهادینه کنیم. امیدوارم به مرور زمان شاهد کارهای خیلی قوی و حرفه ای تر از علاقه مندان این عرصه باشیم.
حضوری کم فروغ در جشنواره های کشوری
«احمد زعفرانی» دیگر بازیگر نمایش «کوکو در سرزمین سلامت» از سال 1363 و از دوران دانش آموزی تئاتر را شروع کرد و تاکنون با علاقه فراوان در نمایش های مختلف بازی کرده است. از شاخص ترین نمایش هایی که او در این سال ها در آن ها بازی کرده است می توان به «سید»، «مرگانگی»، «مولار»، «قرار»، «نیم مرده»، «اسب ها ایستاده می میرند» و «اتاق ورونیکا» اشاره کرد. بازی در نمایش «کوکو در سرزمین سلامت» اولین تجربه بازی آقای «زعفرانی» در تئاتر کودک و نوجوان است و پیش از این فقط در نمایش های بزرگ سال سابقه بازی داشت. آقای «زعفرانی» درباره استقبال از این نمایش می گوید: در 3، 4 اجرایی که قبل از عید نوروز داشتیم و بعد به دلیل کرونا به طور موقت اجراها را تعطیل کردیم، استقبال تماشاگران کودک و حتی بزرگسال از نمایش «کوکو در سرزمین سلامت» بسیار چشمگیر و امیدبخش بود. البته آن 3، 4 اجرا نشان داد که این نمایش در جذب و برقراری ارتباط با تماشاگران کودک و نوجوان بسیار موفق بوده است.
این بازیگر در پاسخ به این پرسش که چرا در خراسان شمالی به خصوص در این سال ها نمایش کودک نداشتیم یا خیلی کم داشتیم؟ می گوید: متأسفانه در استان متولی تئاتر کودک و نوجوان وجود ندارد و به دید حرفه ای به این نوع نمایش پرمخاطب توجه نمی شود. دلایل متعددی برای این بی توجهی وجود دارد و شاید مهم ترین آن ها، نبود کارگردان هایی باتجربه و با تخصص ویژه در زمینه تئاتر کودک و افراد تحصیلکرده در این زمینه باشد که باعث شده است استان ما در زمینه نمایش کودک و نوجوان حضوری کم فروغ در جشنواره های کشوری داشته و به عبارتی حرفی برای گفتن نداشته باشد.
این هنرمند، مشکلات مبتلابه تئاتر کودک را در خراسان شمالی این گونه بیان می کند: مشکلات متعددی در استان مان در زمینه نمایش کودک داریم مانند نبود کارگردان خلاق و متخصص در این زمینه، نبود سالنی خاص نمایش کودک در استان، نبود توجه و حمایت مسئولان و هنرمندان از این نوع نمایش پرمخاطب و گرایش نداشتن بازیگران استانی به این نوع نمایش و نبود جشنواره های تئاتر کودک در استان خراسان شمالی. آقای «زعفرانی» برای ارتقای تئاتر کودک پیشنهادهایی ارائه می دهد: بنده به عنوان عضو کوچکی از جامعه تئاتری استان، پیشنهاد می کنم که هنرمندان هنرهای نمایشی، از جامعه بزرگ و پرانرژی و باانگیزه کودک و نوجوان غافل نشوند و هر بازیگر یا کارگردانی خود را ملزم بداند که در کنار نمایش بزرگ سال، گاهی به ساخت و بازی در نمایش کودک نیز بپردازد. کودکان بزرگ ترین قشر جامعه شهری را تشکیل می دهند و چه خوب است که به این ظرفیت جمعیتی، نگاه ویژه ای داشته باشیم و از آن ها غافل نشویم. تئاتر، بدون مخاطب هویت ندارد و چه مخاطبی بهتر از کودکان که پرانرژی، هنردوست و باانگیزه اند و کاش نویسندگان، طراحان صحنه، طراحان لباس و تهیه کنندگان آثار نمایشی به داد نمایش کودک برسند.
نبود درآمد ثابت
«محمدجواد ربانی» دیگر بازیگر نمایش «کوکو در سرزمین سلامت» است که به جز بازی این نمایش، در نمایش های «اتاق1216»و «قرار» هم هنرنمایی کرده است. او یادآور می شود: با توجه به این که بنده و گروهی که تشکیل دادیم هرسال برای مهدها و مدارس اجرا کننده جشن های شروع و پایان سال تحصیلی هستیم شاید بتوان گفت۱۰ سال است که به صورت مستمر برای کودکان و نوجوانان و حتی خانواده ها برنامه اجرا می کنیم ولی صرفاً نمایش های«حسنی نگو بلا بگو» و «عمو نوروز» از کارهای اخیر من برای کودکان بوده است.
ارزیابی آقای «ربانی» از بازخورد اجرای نمایش «کوکو در سرزمین سلامت» این گونه است: الحمدلله بازخورد خیلی خوبی داشته است. بچه ها با شخصیت های داستان ارتباط خیلی خوبی برقرار می کنند و انتهای کار بچه ها دوست دارند با شخصیت ها عکس یادگاری داشته باشند و در کنار آن ها خانواده ها هم به جهت این که پس از مدت ها کاری برای کودکان و با موضوع روز و شاد تدارک دیده شده است به شدت ابراز شادی و رضایت می کنند که این عکس العمل باعث ایجاد انگیزه گروه می شود. چرا در استان طی این سال ها یا نمایش کودک نداشتیم یا تعداد آن خیلی کم بوده است؟ این بازیگر در این مورد می گوید: شاید همه چیز به حمایت ادارات و نهادهای دولتی برمی گردد؛ اگر حمایت های مادی و معنوی کانون پرورش فکری نبود شاید این اتفاق مهم در شهرمان نمی افتاد. دومین عامل، نبود درآمد ثابت برای بچه های گروه است؛ طبیعتاً افراد، کاری را در قبال دریافت دستمزدی انجام می دهند. البته ناگفته نماند که در زمینه دستمزد هم این کار بستگی به فروش بلیت دارد ولی با توجه به این که بخشی از هزینه ها را کانون تقبل کرده است، انگیزه بیشتری برای کار کردن در این زمینه برای مان وجود دارد.
آقای «ربانی» درباره مشکلات این عرصه معتقد است: شاید مهم ترین مشکل و دلیل رکود تولید کار کودک، عدم حمایت و طبیعتاً نبود درآمد در این قبیل کارها بوده باشد وگرنه متن های خوبی برای کودکان نوشته شده است. شهرمان کارگردان ها و بازیگران توانمندی دارد ولی سختی مشکلاتی که در این گونه کارها به خصوص در زمینه جذب مخاطب، هزینه های اجرای دکور، لباس و سایر هزینه ها وجود دارد باعث می شود کمتر به این گونه کارها پرداخته شود.
این هنرمند در این خصوص پیشنهادی هم دارد: با توجه به درایت، مدیریت و حمایت مدیر کل محترم کانون پرورش فکری استان از تئاتر کودک، پیشنهاد دارم دوستان توانمند در این زمینه حتماً همکاری لازم را انجام دهند، چون همگی قبول داریم بعضی از فرهنگ سازی ها، به خصوص در این سنین پایه با اجرای کارهای به یادماندنی صورت می گیرد و حتماً تاثیر بسزایی در آینده کودکان و نوجوانان خواهد داشت.
خلأ کار فرهنگی برای کودکان و نوجوانان
«پریا ضیایی»، کارگردان نمایش «کوکو در سرزمین سلامت» است که تاکنون فعالیت های فراوانی در زمینه کودک و نوجوان داشته است که به تعبیر خودش، شامل 2 دسته، کار با کودکان و کار برای کودکان بوده که از سال ۱۳۸۴ تاکنون اجرا شده است. خانم «ضیایی» که از هنرمندان نام آشنا و توانمند تئاتر خراسان شمالی است، سال گذشته طراح و دبیر جشنواره استانی نمایش کودک «دستالوگ» بود و نمایش «کوکو در سرزمین سلامت»، اولین کار جدی او از اواخر سال گذشت و اوایل امسال برای کودکان و نوجوانان است.
در کارنامه هنری خانم «ضیایی می توانیم فعالیت های قابل توجهی را ببینیم؛ کارهایی که به گفته خودش با کودکان و نوجوانان اجرا کرده است؛ نویسنده و کارگردان نمایش عروسکی «مادرانه»۱۴۰۰، نویسنده و کارگردان نمایش عروسکی «جواب خوبی» 1394، کارگردان نمایش عروسکی «داستان سنگ» نوشته «حسن عابدی» 1391، کارگردان نمایش صحنه ای «حرکت با چشمان بسته» نوشته «حسن عابدی» 1391، کارگردان نمایش عروسکی «رقص کفش پاره ها» اجرا شده در جشنواره منطقه 4 کشور کانون پرورش فکری 1388، کارگردان نمایش عروسکی «ترانه صلح» نویسنده حسن عابدی 1387، کارگردان نمایش «گفت و گوی شبانه» نویسنده حسن عابدی 1387، کارگردان نمایش عروسکی «آواز گل کوهی» نوشته حسن عابدی اجرا شده در سالن بوستان حجاب تهران 1387، کارگردان نمایش نوجوان «حالا این ستاره است که می چرخد» 1387، کارگردان نمایش عروسکی «طرقه» نوشته حسن عابدی1386 و دریافت لوح تقدیر از بیست و پنجمین جشنواره هنری دانش آموزان برگزیده سراسر کشور، کارگردان نمایش «ثانیه ها» نوشته حسن عابدى.
این هنرمند می گوید: من به عنوان یک مادر و معلم، خلأ کار فرهنگی برای کودکان و نوجوانان را در استان احساس می کنم و دنبال محیطی هستم که برای فرزندم تجربه ای خارج از فضاهای آموزشی فراهم شود. هنر نمایش بستری مناسب برای اندیشه و رشد غیر مستقیم را فراهم می کند، ضمن این که کار کودک، محیطی شاد و بی تکلف دارد.
کارگردان نمایش «کوکو در سرزمین سلامت» درباره تعامل و همکاری اش با بازنویس این نمایش خاطرنشان می کند: خانم «هاشمی» همکار و دوست قدیمی من در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بود و زمان آشنایی ما به حدود 16 سال قبل برمی گردد. و از آن جا که شناخت و ارتباط خوبی با بچه ها و ادبیات کودکان دارد، خوشبختانه اعتماد و همکاری ما دوباره شکل گرفت.
بازخوردهای دریافت شده از اجرای این نمایش از نظر خانم «ضیایی» چگونه بوده است؟ او اظهارمی کند: در اجراهای عمومی که با استقبال گرمی هم مواجه شد، بازخوردهای خوب و مثبتی دریافت کردیم، مثلاً کودکانی که با ذوق فراوان، برای بار دوم مشتاق تماشای نمایش بودند.
خانواده هایی که برای اولین بار به تماشای یک نمایش زنده نشسته بودند، بیان می کردند که ما تازه متوجه شدیم که تئاتر هم می تواند جایگاه جدی در زندگی ما داشته باشد و از این به بعد مشتاق تر حضور پیدا خواهیم کرد. همچنین خانواده هایی بودند که درباره فرزندان شان مشاوره می خواستند و به دنبال دوره های آموزشی بودند .در نمایش کودک، ارتباط با تماشاچی بسیار مهم و تاثیرگذار است و از نظر من در طول نمایش این اتفاق افتاد و شور و شوق سالن نمایش در طول و در پایان اجرا، نمایانگر این ماجرا بود.
علت این که در استان به خصوص در سال هاى اخیر، نمایش کودک و نوجوان نداشتیم یا خیلی کم داشتیم چه بوده است؟ کارگردان نمایش «کوکو در سرزمین سلامت» در این باره تصریح می کند: گسترش شبکه های خانگی و اجتماعی باعث شده است که تئاتر در سبد فرهنگی خانواده ها کمرنگ تر از گذشته شود. ضمناً تئاتر کودک در ظاهر، امری ساده به نظر میرسد اما دشواری های خاصی دارد؛ از هر لحاظ باید مدیریت و کنترل شود به خصوص ابعاد روانشناختی در آن بسیار مهم است زیرا در ناخودآگاه بچه ها نقش می بندد. همچنین یک علتی که تئاتر کودک کمتر تولید می شود این است مخاطبان ما نیازمند آگاهی هستند تا تفاوت بین اثر هنری را با آثار مشابه برای فرزند خود درک و سپس انتخاب کنند.
او مشکلات تولید تئاتر ویژه کودکان را این گونه برمی شمرد: یکی از مشکلات، نبود اطلاعات کافی در بین خانواده هایی است که خشنودی های ساده و زودبازده را به خشنودی تاثیرگذار و دیر بازده، ترجیح می دهند، مثلاً برای بازی های رایانه ای، وسایل اینترنتی، خرید خوراکی هایی مثل چیپس و پفک که در لحظه فرزندشان را مشغول می کند، بسیار راحت هزینه می کنند اما برای بلیت تئاتر، نه. مشکل بعدی هم هزینه های بالای تولید نمایش است که همیشه دست و بال کارگردان را می بندد.
آخرین پرسش از کارگردان نمایش «کوکو در سرزمین سلامت» این است که دلیل انتخاب آقایان «زعفرانی» و «ربانی» و خانم «علیزاده مقدم» برای بازی در این نمایش چه بود که دلایل خانم «ضیایی» در این خصوص و صحبت های پایانی او را مرور می کنیم: با آقای زعفرانی که از پیش کسوتان عرصه بازیگری است، قبلاً تجربه همکاری داشتیم که قطعاً یکی از وزنه های تئاتر استان است؛ همچنین با آقای «ربانی» هم از سال۱۳۸۳ تجربه کار مشترک داشتیم و از بازیگران مطرح استان است که تجربه کار با کودکان را داشت؛ خانم «علیزاده مقدم» نیز از بازیگران بااخلاق و هنرمند این عرصه است که ارتباط خوبی با کودکان برقرار می کند و از همین جا سپاسگزار تمامی بازیگران و عواملی هستم که در این نمایش به من اعتماد کردند و همراهم بودند و از آقای «آقابیگی» مدیرکل محترم کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان خراسان شمالی که باعث شد این اثر تولید شود تشکر ویژه دارم.