گروه علم و فناوری- آیا تاکنون برای شما این پرسش ایجاد شده است که فضانوردان چگونه و چند ساعت می‌خوابند؟ تفاوت خواب فضانوردان و افرادی که روی کره زمین زندگی می کنند چیست؟ 

آن گونه که خبرگزاری صدا و سیما پیش از این نوشته بود، فضانورد سابق، «اسکات کلی» حدود ۵۲۰ روز در فضا زندگی کرده است و تجربه خوابیدن در فضا را دارد. به علاوه، او در چندین جای غیرمعمولی دیگر هم خوابیده است. در زیر دریا و یک آزمایشگاه زیرآبی، در یک ایستگاه بالای کوه اورست و حتی در کابین خلبان یک هواپیمای جنگنده! 

 

 محل خصوصی برای خواب ندارید

فضا آن‌قدر که فکر می‌کنید جادار نیست؛ به‌ویژه وقتی صحبت از اتاق خواب شما باشد. در ایستگاه فضایی بین‌المللی(ISS)، در محوطه خدمه می‌خوابند که به اندازه یک کیوسک تلفن است. همین کابین خواب در مقایسه با محل خواب در شاتل فضایی مانند یک هتل لوکس است.

«اسکات کلی» پیش از عزیمت به ایستگاه ISS دو بار با فضانورد شاتل ماموریت فضایی داشته است. او می‌گوید: در فضاپیمای شاتل محل خصوصی برای خواب ندارید و شما باید هر کجا که هستید و در کنار دیگر همکاران بخوابید، بنابراین اگر کسی بلند شود تا به دستشویی برود شما متوجه می‌شوید!

 

  خوابیدن در کیسه‌های خوابی که به دیوار بسته شده‌اند

وقتی در فضا هستید با توجه به این که جاذبه کافی برای صاف نگه داشتن شما در رختخواب وجود ندارد؛ نمی‌توانید از احساس آرامش در حالت افقی لذت ببرید. فضانوردان در کیسه‌های خوابی که به دیوار بسته شده‌اند می‌خوابند و در نیمه شب روی هوا شناور نیستند. اما روش‌هایی وجود دارد که می‌تواند تجربه خواب شما را تا حدی شبیه به آن چه در زمین است؛ پیاده‌سازی کند. «اسکات کلی» می‌گوید: در زندگی روی زمین همیشه با پتو می‌خوابیم و اگر نباشد کمی عجیب است، ولی در فضا خبری از پتو نیست و شما باید از قلاب‌ها و گیره‌های کشی برای نگه داشتن خود به جای ثابتی استفاده کنید. برای این که سرتان را روی بالشت بگذارید راه‌حل‌های مختلفی وجود دارد. از هدبند‌ها و بالشتک‌های پشت سری که می‌توانند به دور سر جفت شوند باید استفاده کنید تا احساس استفاده از بالشت را داشته باشید.

 

 صدا‌های بسیار بلند و نور بسیار شدیدتر

در فضا هیچ صدایی وجود ندارد، ولی داخل کابین فضاپیما صدا‌های زیادی می‌شنوید. این فضانورد سابق خاطرنشان می کند: صدا‌های درون شاتل فضایی بسیار بلند هستند و من به ناچار از ایرفون‌های مسدودکننده مجاری گوش استفاده کردم. همین‌طور، ممکن است مجبور شوید از چشم‌بند استفاده کنید چون هرچقدر پنجره‌ها بسته باشند باز هم نور خورشید وارد فضاپیما می‌شود و فراموش نکنیم که به خورشید نزدیک‌تر هستیم و نور بسیار شدیدتری دریافت می‌شود.

به یاد داشته باشید که فضاپیما‌ها با سرعت فوق‌العاده تندی دور زمین می‌چرخند. ایستگاه فضایی ISS  با سرعت ۱۷۱۰۰ مایل در ساعت حرکت می‌کند. این بدان معناست که فضانوردان در طول یک روز می‌توانند ۱۵ یا ۱۶ طلوع خورشید را ببینند. از جمله در مدت زمان خواب شما چندین بار شاهد طلوع آفتاب هستند. در ISS محدوده‌های مربوط به هر خدمه مقداری خصوصی‌تر است و می‌توان با روش‌هایی ورود نور را مسدود کرد. همین‌طور، این بخش‌ها دارای عایق صدا هستند تا خواب راحت‌تری داشته باشید.

 

 دیدن اشعه‌های کیهانی با چشمان بسته

در حالی‌که ایستگاه فضایی ISS در ارتفاع ۲۵۴ مایلی از سطح زمین می‌چرخد تلسکوپ فضایی هابل در ارتفاع ۳۴۰ مایلی است. در برخی از ماموریت‌های فضایی شاتل که «اسکات کلی» داشته ارتفاع بیشتر از این‌ها تجربه شده است. او می‌گوید: در این ارتفاع‌های بالا، شما اشعه‌های کیهانی و کهکشانی بیشتری دریافت می‌کنید و روی شما تاثیر می‌گذارند و حتی با چشمان بسته آن‌ها را می‌بینید. آن‌ها در چشم‌انداز شما همانند نور‌های کوچک چشمک‌زنی هستند که باعث حواس‌پرتی می‌شوند. فضانوردان از دوران آپولو چنین پدیده‌ای را گزارش دادند و اگرچه دانشمندان ۱۰۰ درصد مطمئن نیستند چه چیزی باعث بروز آن می‌شود، ولی قطعاً روی خواب فضانوردان تاثیرگذار است.

 

 شاید خواب واقعی را تجربه نکنید

این فضانورد سابق اضافه می کند: شاید شما در تمام دوره‌ای که فضا هستید یک خواب واقعی را تجربه نکنید. یک دلیل آن می‌تواند استرس و فشار ناشی از کار باشد. فضانوردی یک شغل بسیار سنگین است. شما مرتباً باید برای فضانوردی آموزش ببینید و سفر‌هایی به نقاط مختلف زمین داشته باشید. ساعت خواب شما به طور کامل به هم می‌ریزد و دائماً مجبور هستید زمان خواب خود را عقب بیندازید. سفر‌های طولانی کم‌کم شما را به بی‌خوابی عادت می‌دهند.

 

 چالش‌های منحصربه‌فرد

از سوی دیگر ایمنا نوشت: محیط خواب و ایجاد چرخه طبیعی خواب دو مورد از چالش‌های بزرگ فضانوردان است. چندین سال است که فضانوردان خود را با چالش‌های خواب در فضا تطبیق داده‌اند، درس‌هایی که آن‌ها از خواب بدون گرانش در فضا آموخته‌اند، این موضوع را تضمین می‌کند که روزی اولین ماموریت به مریخ با داشتن خواب کافی انجام خواهد شد. فضانوردان ممکن است مانند مردم روی زمین با مشکلات خواب مواجه شوند، بعضی از چالش‌های آن‌ها مانند کارگران شیفت یا افرادی با برنامه غیرعادی است، اما دیگر چالش‌های آن‌ها منحصربه‌فردتر است. برای نمونه، مردم روی زمین نگران گرانش صفر و شناور شدن تختخواب خود نیستند در حالی که فضانوردان باید از ابزار خاصی استفاده کنند تا از شناور شدن آن‌ها هنگام خواب در ایستگاه فضایی جلوگیری کند. دو مورد از بزرگ‌ترین چالش‌های فضانوردان شامل محیط خواب آن‌ها و ایجاد یک چرخه طبیعی خواب است.

اتاق‌های تاریک، آرام و خصوصی در ایستگاه‌های فضایی برای فضانوردان در نظر گرفته شده است تا بتوانند خواب مفیدی داشته باشند، البته در بعضی ماموریت‌های فضایی همیشه این‌گونه نیست. کپسول‌های Orion که در ماموریت‌های آینده به ماه مورد استفاده قرار خواهد گرفت، دارای مخزن‌های کوچکی هستند که فضای محدودی برای افراد و کیسه‌های خواب برای دوره‌های استراحت را فراهم می‌کنند. فضانوردان در طول روز شاهد ۱۶ طلوع خورشید هستند، این اتفاق باعث می‌شود ریتم شبانه‌روزی بدن افراد دچار اختلال شود. افرادی که در زمین در شیفت شب مشغول کار هستند یا جت‌لگ را تجربه می‌کنند، دچار اختلال در ریتم شبانه‌روزی می‌شوند. ایستگاه فضایی هر ۹۰ دقیقه یک‌بار حول زمین می‌چرخد و دوره‌های متناوبی از نور و تاریکی را ایجاد می‌کند. کارشناسان ناسا نوری را به فضای داخلی ایستگاه فضایی اضافه کرده‌اند تا به بهبود چرخه طبیعی خواب افراد کمک کند. همچنین، نوری را که از پنجره‌ها در طول شب وارد می‌شود مسدود می‌کنند تا افراد بتوانند خواب باکیفیتی را تجربه کنند.

جت‌لگ فضانوردان قبل از رسیدن آن‌ها به ایستگاه فضایی آغاز و برنامه خواب آن‌ها دچار اختلال می‌شود. متخصصان ابزارهایی را در آزمایشگاه تولید می‌کنند که به فضانوردان کمک می‌کند با چالش‌های خواب مقابله کنند. بعضی از استراتژی‌ها مانند کاهش زمان قرار گرفتن در معرض نور آبی و پیروی کردن از یک برنامه منظم خوابیدن و بیدار شدن، به بهبود کیفیت خواب فضانوردان کمک شایانی می‌کند. به نظر می‌رسد که انجام ماموریت‌های شبیه‌سازی شده روی زمین امکان کنترل بیشتر اختلالات خواب در فضا را فراهم می‌کند. در مرکز فضایی جانسون یک محیط فضایی به نام آنالوگ ایجاد کرده‌اند که یک زیستگاه کوچک است و به اندازه یک پایگاه ماه یا فضاپیمای کوچک قادر است چهار نفر را برای مدت زمان طولانی در خود جای دهد. در این زمینه، پژوهشی انجام شد و افراد ۴۵ روز را در این زیستگاه سپری کردند و از آن‌ها خواسته شد در طول شب‌های هفته پنج ساعت و در تعطیلات آخر هفته، هفت یا هشت ساعت بخوابند سپس هوشیاری و عملکرد افراد شرکت‌کننده در مطالعه مورد ارزیابی قرار گرفت.نتایج بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد در صورتی که افراد فقط پنج ساعت در طول شب بخوابند، باید برای جبران تاثیر منفی کمبود خواب، شب‌های بعد ساعت‌های بیشتری بخوابند. ناسا اعلام کرده است هم اکنون افراد باید در ماموریت‌های فضایی هشت ساعت و نیم در طول شب بخوابند تا خطر بروز مشکلاتی مانند خستگی و بیماری‌ کاهش پیدا کند.

متخصصان در حال بررسی داده‌های خواب هستند تا بتوانند اطلاعات بیشتری در دسترس مریخ‌نوردان آینده قرار دهند.

 یک روز در مریخ تقریباً ۳۹ دقیقه بیشتر از یک روز در زمین طول می‌کشد، بنابراین فضانوردان باید برنامه‌های خود را به صورت مداوم تنظیم کنند تا به بهبود کیفیت خواب خود کمک کنند. زمانی که هر روز ۳۹ دقیقه طولانی‌تر باشد، این بدان معناست که هر روز ۳۹ دقیقه دیرتر می‌خوابید به طوری که پس از گذشت پنج روز انگار از شش منطقه زمانی عبور کرده‌اید که این اتفاق یک استرس واقعی برای بدن است.

این تغییر زمان ممکن است بر متابولیسم بدن افراد نیز تاثیر داشته باشد. درک چگونگی سازگاری مردم روی زمین برای زندگی در مریخ یکی از راه‌های آماده‌سازی برای ماموریت‌های آینده به سیاره مریخ است. از آن جایی که خواب ارتباط تنگاتنگی با عملکرد، هوشیاری و روابط فرد دارد، باید مطمئن شد که فضانوردان خواب کافی و باکیفیت دارند و برای موفقیت‌های بیشتر آماده هستند.