تاکنون چند بار شاهد مصرف بی رویه آب، برق و گاز توسط برخی از شهروندان بوده اید که نه مدیریت مصرف برای شان اهمیت دارد و نه هشدارهای کارشناسان؟ چند بار شاهد استفاده از آب شرب در مصارف غیر شرب بوده اید؟ این تصویر را که همسایه ای هر روز ماشین خود را با خیال آسوده می شوید و یا صاحب ملکی را که نمای ساختمان تازه ساختش را با آب شرب آب می دهد چند نوبت دیده اید؟ چقدر از دیدن این صحنه ها نگران و ناراحت شده اید و چند بار به افراد بی توجه تلنگری زده اید که آب، انرژی و خاک استان در معرض تهدید قرار دارند و چند بار شاهد شانه بالا انداختن این همشهریان سهل انگار و بی توجه بوده اید؟ این بی توجهی ها و نبود مدیریت مصرف از سوی برخی از شهروندان در حالی است که در احکام دینی هم بارها به خودداری از اسراف توصیه شده است. توجه به این نکته ضروری است که آن چه برای «مصرف» در اختیار انسان ها قرار گرفته محـدود است، بر همین اساس باید بهترین و اقتصادیترین روش را برای بهره برداری برگزید و همین موضوع اهمیت و ضرورت ارتقای مدیریت مصرف را دو چندان می کند.
در کنار نبود و یا ضعیف بودن مدیریت مصرف در بین برخی از شهروندان باید به نبود قوانین بازدارنده هم اشاره کرد. با این که برخی از افراد بی محابا منابع ملی و انرژی را هدر می دهند اما هیچ گاه به طور جدی مورد اعمال قانون قرار نمی گیرند و تنها گزینه بازدارنده برای آن ها افزایش رقم قبوض است که گویا نتوانسته عامل بازدارنده و محدود کننده ای باشد.
افزایش مصرف انرژی در خراسان شمالی نگران کننده است. بر اساس آخرین اطلاعات گرد آوری شده خراسان شمالی در سال جاری دارای 17 درصد افزایش مصرف آب شهری بوده است که این رقم در ساعات پیک مصرف رقم بسیار بالایی است. «رضا عطایی» معاون بهره برداری شرکت آب و فاضلاب شهری خراسان شمالی در خبری اعلام کرده است که مصرف آب شرب شهری در زمان پیک مصرف در تابستان در استان خراسان شمالی نسبت به سال گذشته 17درصد افزایش یافته است، با توجه به این که شاهد کاهش بارندگی در سال جاری در استان بوده ایم، خراسان شمالی چهارمین استان کم بارش پس از استان های خوزستان، یزد و کهگیلویه وبویراحمد در سال زراعی جاری و جزو استان های بحرانی در میزان بارش هاست، این استان از استان هایی است که با کاهش 28 درصدی بارش ها مواجه بوده و در عین حال مصرف افزایش داشته است.
وی مصرف روزانه آب شرب هر نفر در استان را 219 لیتر اعلام و عنوان کرده است: « هرچند این میزان از متوسط کشوری کمتر است ولی نسبت به مصارف دیگر اقلام بالاست که باید به 160 لیتر برای هر نفر برسد.» این مسئول در این خبر توصیه مصرف بهینه را از یاد نبرده است و از شهروندان درخواست کرده تا مصرف شان را مدیریت کننداین یعنی بخشی از بهبود مصرف به دست مردم است و بحران آب از استان و کشور نمی گذرد مگر این که مردم هم دست به دست مسئولان دهند. البته بخشی از مصرف نادرست در دست دستگاه ها و نهادهای دولتی و غیر دولتی است که گویا الگوی مصرف را به نوعی دیگر نوشته اند؛ مؤید این سخن هم اخباری است که در این باره انتشار یافته است، بر مبنای همین اخبار قابل استناد مشخص شده است که بیشترین مصارف آب شهری پس از انشعابات خانگی، دانشگاه ها، شهرداری ها و اداراتی هستند که فضای سبز دارند و اگر چه باید آبیاری فضای سبز آن ها در پایین ترین پیک مصرف باشد اما این امر گویا انجام نمی شود.
خبر دیگری هم در اول تابستان سال جاری از سوی شرکت برق خراسان شمالی منتشر شد که از افزایش 10 درصدی مصرف برق در خراسان شمالی حکایت دارد. در این خبر آمده بود: «میزان مصرف برق در این استان اوایل تابستان سال جاری به 223 مگاوات رسید این درحالی است که این رقم در مدت مشابه سال گذشته 200 مگاوات بوده است.» در این خبر هم به مشکلات جدی حوزه برق در صورت مدیریت نشدن مصرف پرداخته شده بود.
در کنار نگرانی ادارات و مسئولان نگرانی شهروندانی وجود دارد که بارها با تحریریه روزنامه خراسان شمالی تماس گرفته و خواستار رسیدگی به این مشکل شده اند.
یکی از همین شهروندان با مراجعه به تحریریه روزنامه خراسان شمالی می گوید: فشار آب شرب بسیار کم شده است به نحوی که در ساعاتی از روز عملا آب نداریم و به سختی هر روز مقداری آب در ظرف ها نگهداری می کنیم تا دچار بی آبی نشویم.
«صمدی» با بیان این که متأسفانه بعضی از هم محله ای های مان توجهی به بحران آب ندارند، اظهارمی کند: بارها دیده ام که این افراد ماشین خود را با همان آب شرب اندک می شویند و شلنگ آب را در کوچه رها می کنند و ساعت ها آب در کوچه جریان دارد.
یکی دیگر از شهروندان هم به ساخت و سازهای جدید اشاره می کند و می گوید: مالکان برخی از این بناها برای استحکام سیمان مرتب آن را با آب شرب شهری آبیاری می کنند و این کار آن ها ساعت ها طول می کشد در حالی که آب شرب برای نوشیدن و مصارف خوراکی است.او هم از رفتار نامناسب برخی شهروندان گلایه می کند و ادامه می دهد: مهندسان ناظر این ساختمان ها نباید تنها به استحکام بنا و رعایت قوانین ملی ساختمان توجه بلکه باید به مدیریت مصرف از سوی مالکان هم توجه کنند.
وی به آبیاری فضاهای سبز در ساعت های اولیه صبح و گرم ظهر اشاره و عنوان می کند: با این که بهترین زمان آبیاری بعد از ظهر و غروب آفتاب است که آب زمان بیشتری در خاک باقی می ماند اما شاهد مصرف نادرست آب و آبیاری و تبخیر سریع آن در ساعت های نامناسب هستیم.
وی با بیان این که در احکام شرعی هم بر درست مصرف کردن تأکید شده است، خواستار توجه همه به مسائل دینی در این باره شد.
البته نباید از این موضوع غافل شد که متولی مدیریت انرژی در ایران بدون تردید، دولت است. اگر قرار است فرهنگی در مردم ایجاد شود تا بتوانند استفاده کننده های منطقی باشند باید انتظار اصلاح را از دولت داشت و تا مادامی که اصلاح الگوی مصرف در دستگاه ها انجام نشود و یا قوانین مدونی در این باره وجود نداشته باشد نمی توان انتظار داشت یک شبه مردم پذیرای این فرهنگ باشند.
به گفته کارشناسان اگر بخواهیم الگوی صحیح مصرف را در بین مردم به عنوان یک مقوله فرهنگی ایجاد کنیم، باید تشویق ها و ضوابط سخت گیرانه را در کنار هم در نظر بگیریم.
«مهدی سبحانی نژاد» استادیار گروه مدیریت و برنامه ریزی آموزشی دانشگاه شاهد تهران از جمله کارشناسانی است که مقاله ای درباره اصلاح الگوی مصرف نوشته است؛ وی در بخشی از این مقاله عنوان می کند: سالانه بخش زیادی از منابع انرژی کشور به دلایلی همچون مناسب نبودن فناوری، ارزان بودن انرژی و عدم دقت در مصرف از بین میرود. این امر علاوه بر کاهش منابع خدادادی و انرژی کشور، موجب افزایش آلودگی و صرف هزینه های سنگین به منظور استحصال، تولید، انتقال و توزیع انرژی می شود و نتیجه آن، عدم امکان دستیابی به اهداف تعیین شده در چشم انداز 20 ساله توسعه کشور خواهد بود. وی ابراز می دارد: بر اساس سند چشم انداز 20 ساله، آینده کشور تا سال 1404، به گونه ای ترسیم شده که ایران کشوری است توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری، در سطح منطقه با هویت اسلامی و انقلابی الهام بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و مؤثر در روابط بینالملل.
به نظر او یکی از چالشهای کنونی در دستیابی به اهداف این سند، تأمین انرژی مطمئن برای رشد اقتصادی پرشتاب است. این مشکل نه تنها در کشور ما بلکه در بسیاری از کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته هم وجود دارد. از اینرو، تلاش میشود با تدوین استاندارد و نظارت کافی بر مصرف انرژی و با اعمال روشهای گوناگون از قبیل اطلاع رسانی از میزان مصرف انرژی، راهنمایی در زمینه مصرف صحیح انرژی و تعدیل قیمت حاملهای انرژی، مصرف انرژی را در کشور کنترل و نیازهای زیست محیطی و توسعه زیربنایی را فراهم کنند. وی آموزش مدیریت مصرف، آگاه سازی مردم از فرایند تولید انواع انرژی، میزان مصرف سرانه مردم کشورمان نسبت به سایر کشورها حتی کشورهایی که جمعیتی به مراتب بیشتر از ما دارند و برابری میزان مصرف کشور ما نسبت به این کشورها در برخی از اقلام مصرف انرژی را از جمله مواردی می داند که ضرورت اطلاع رسانی به مردم و آموزش استفاده صحیح و بهینه از انرژی را ضروری می کند.
وی معتقد است که یکی از شاخصهای اصلی رشد هر جامعه ای میزان مصرف مردم آن کشور است، بنابراین باید از طریق آموزش روشهای صحیح مصرف را آموخت تا مردم نسبت به اهمیت استفاده صحیح و بهینه از انرژی آگاه شوند.
در همین رابطه مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب شهری خراسان شمالی با بیان این که سند بالادستی در سطح وزارت خانه به نام اقتصاد مقاومتی وجود دارد، می گوید: بر اساس این سند خانواده هایی که مصرف بالایی دارند مصرف آب توسط آن ها در مدت 10 سال باید به زیر الگوی مصرف برسد.
«ساقی» با بیان این که خانوارهای دارای الگوی مصرف بالا در سال 95 مشخص شده اند، اظهارمی کند: 28 هزار خانوار پرمصرف در استان وجود دارد که بر اساس برنامه هر سال 2 هزار و 800 خانوار به اصلاح الگوی مصرف نزدیک می شوند.وی با اشاره به 2 محور موجود برای رعایت الگوی مصرف و مدیریت مصرف این خانوارها اعلام می کند: فرهنگ سازی و ایجاد باور یک محور این برنامه و مسائل فنی محور دیگری است که روی آن ها تمرکز کرده ایم.وی ادامه می دهد: قوانین بازدارنده همانند پلیس آب در استان وجود ندارد و خواسته ما رعایت الگوی مصرف بر اساس فرهنگ سازی است.وی دلیل بی توجهی برخی شهروندان به رعایت الگوی مصرف را قیمت تمام شده آب می داند و می افزاید: هزینه تمام شده آب بسیار بالا و این در حالی است که مبلغ ناچیزی حدود 3 ریال برای هر لیتر آب از مشترکان دریافت می شود.وی ادامه می دهد: اگر فقط یک چهارم قیمت تمام شده آب را دریافت کنیم، بخشی از این مشکلات برطرف می شود.