از قلم شما
تعداد بازدید : 198
ضرورت حفاظت از سدهای تاریخی استان
ایران از جمله سرزمین های خشک جهان محسوب می شود، بنابراین در فرهنگ ایرانی و حافظه تاریخی مردمان این سرزمین، آب و ذخیره آب ارزش زیادی داشته است، تاریخ سدسازی در ایران، مصر و میان رودان قدمتی بسیار طولانی دارد، هنوز هم می توان نشانه هایی از آن ها را در این سرزمین ها یافت. کهن ترین سد باقیمانده در منطقه شمال خاوری ایران و یکی از قدیمی ترین بندهای کشور (بنا بر اطلاعات مندرج در سایت گنجینه ملی آب ایران) سد یا بند مهار است که در 35 کیلومتری جنوب شهر اسفراین و روی رودخانه کالشور قرار دارد. در حال حاضر تنها بقایای بخش میانی این سد بر جای مانده است. بند مهار سه دوره تاریخی ساسانی، سلجوقی و تیموری را دربردارد.
بررسی های میدانی نگارنده نشان می دهد که این سد جزو سدهای وزنی از نوع سنگ و ملات و با ملاتی از جنس ساروج و آهک بوده است. جنس سنگ های به کار رفته در این سد، ماسه سنگ، کنگلومرای سیلیسی و سنگ آهک دوره های ژوراسیک و میوسن است که از سازند های زمین شناسی در فاصله حدود 3 تا 7 کیلومتری شمال و شمال خاوری سد تأمین شده اند. بند «اللهیارخان» از دیگر سدهای تاریخی واقع بر رودخانه زرقان (کمایستان) در شهرستان جغتای است که متأسفانه این بند بعد از ساخت سد جدید کمایستان به زیر آب رفته است. در گذشته به واسطه نیاز جغرافیایی کشور و استان سدها و بندهای زیادی در بخش های مختلف ساخته شده اند. در شمال خاوری ایران نیز به جهت شرایط اقلیمی خاص و کمبود آب، در طول تاریخ سدها و بندهای زیادی ساخته شده اند. یکی از این سدهای مهم در شمال خاوری ایران، بند گلستان (دوره گورکانی) در 8 کیلومتری سمت باختری مشهد است که هم اکنون مورد استفاده قرار می گیرد. یکی دیگر از بندهای تاریخی این منطقه بند طرق از سازه های عهد تیموری واقع در ۲۵ کیلومتری جنوب خاوری مشهد است. با این که سدهای مورد نظر و چند سد دیگر در کشور جزو آثار ملی ایران ثبت شده اند، اما ضرورت دارد، از این ابنیه باستانی به نحو مطلوب تری حفاظت شود تا هیچگاه شاهد از بین رفتن سازه های تاریخی مانند بند تاریخی اللهیار خان در اثر سد سازی و اجرای سایر پروژه های عمرانی نباشیم. حفظ آثار باستانی اولویت انکارناپذیری است و این میراث کهن نباید به هیچ قیمتی و حتی با اجرای ضروری ترین طرح های توسعه ای در معرض خطر قرار گیرد. با این که برنامه ریزی در جهت حفظ وحراست و بهره برداری درست از آثار ملی باستانی بر عهده دولت ها می باشد، اما این مهم بدون جلب مشارکت های مردمی و سازمان های مردم نهاد و استفاده از نخبگان، صاحبان اندیشه و علاقمندان به این میراث ارزشمند میسر نخواهد بود بنابراین ضرورت دارد تا با فرهنگ سازی و به کارگیری روش های نوین علمی و استفاده حداکثری از ظرفیت های موجود از این میراث گران سنگ پیشینیان به خوبی حفاظت کنیم و با ایجاد زیر ساخت های مورد نیاز و انجام امور ترویجی و تبلیغی از این ابنیه باستانی در جهت شناساندن فرهنگ کهن این سرزمین به جهانیان و جذب گردشگر و توسعه پایدار منطقه ای و ملی استفاده کنیم. مهم تر آن که توسعه گردشگری و استفاده از درآمدهای سرشار و ارزآوری این بخش می تواند یکی از جایگزین های مناسب جهت رهایی از اقتصاد تک بعدی وابسته به نفت باشد.
بهمن هوشمند
عضو کمیته مشورتی گردشگری استان خراسان شمالی