قطر یخ اقتصاد روستاها هر روز بیشتر از دیروز
نویسنده : زهره اسدی
مسئولان فقط مصیبت تخلیه روستاها را می خوانند و مرتب از گسترش حاشیه نشینی، عوارض این پدیده و ناهنجاری های ناشی از این معضل می گویند و می گوییم در این خصوص چه هزینه سنگینی بر پیکر ملی تحمیل می شود. به هیچ عنوان در خصوص حاشیه نشینی نگاه اساسی صورت نمی گیرد و مرتب اقداماتی انجام می شود که می توان گفت مبارزه با معلول است نه علت. برای کنترل حاشیه نشینی باید عوامل مهاجرت مورد توجه قرار گیرد، عواملی که روستاها را تخلیه و حاشیه شهرها را آباد کرده است. مطمئنا تا زمانی که مسئولان به جای دور اندیشی، جلوی پای خود را ببینند صندلی های اتوبوس مهاجرت همچنان خالی نخواهد ماند و هر روز مسافرت مسافران این اتوبوس بیشتر خواهد شد. انگار در برنامه ها مدیران فراموش کرده اند که روستاها سرمنشاء تولید هستند و باید نگاه خودشان را به روستاها جدی کنند. همین نزدیک بینی مدیران باعث شده که دیوار سکونت در روستاها فرو بریزد و چراغ سکونت در خانه ها خاموش شود. بی رونقی روستاها به دلیل بی رونقی نگاه مسئولان است. بیشترین توجه به روستاها در هنگامی است که حادثه ای از قبیل سیل و زلزله پیش بیاید و برخی مدیران، پرسان پرسان راه متروکه روستا را پیدا می کنند تا اقدامات اورژانسی خود ر ا انجام دهند، اما همین آقایان، دیروز این راه را نرفتند و امروز هم که مشکلات اورژانسی رفع شده دو مرتبه نمی روند؛ انگار نه انگار که روستایی هم وجود دارد. همین نگاه بیمار، روستاها را بیمار کرده است و امروز عموم روستاها مبتلا به اقتصاد بیمار هستند و جالب است مثل این که هیچ کس مقصر نیست، مثل این که فاجعه تخلیه روستاها مقصر ندارد و جالب تر این که مدیران گویا بنا ندارند این بیمار را درمان کنند. ما بنا نداریم دستگاه به خصوصی را متهم یا به عنوان مقصر معرفی کنیم ولی امروز هیچ درمانگاهی برای اقتصاد بیمار روستاها در نظر گرفته نشده است. «چه کسی باید به فکر درمان باشد؟»این سوالی است که منتظر پاسخ است.
یکی از کشاورزان استان با بیان این که کشاورزی دارای پسرفت محسوسی بوده است، اعلام می کند: اگر تورم سال گذشته را 15 درصد در نظر بگیریم نرخ گندم افزایش 2 درصدی داشته است و این به معنای عقب رفت 13 درصدی کشاورزی نسبت به گذشته بوده است. «کاظمی» ادامه می دهد: اگر بخواهیم رشد مثبت را در کشاورزی ثابت نگه داریم باید حداقل افزایش قیمت متناسب با نرخ تورم باشد و این به اقتصاد کشاورزی و بعد به اقتصاد روستایی کمک می کند. وی می افزاید: کاری برای راه اندازی مشاغل تکمیلی در روستا ها انجام و تسهیلات کمکی برای روستاییان در نظر گرفته نشده است. یک کارشناس برنامه ریزی روستایی درباره اقتصاد روستایی استان می گوید: اقتصاد روستایی شامل تمام فعالیت های کشاورزی و غیر کشاورزی در مناطق روستایی است و کشاورزی مهم ترین فعالیت اقتصادی در بیشتر روستاهای استان است.
«شاددل» با بیان این که محدودیت زمین و عوامل تولید از یک سو و افزایش جمعیت از سوی دیگر، بازدهی زمین را کاهش داده است، ادامه می دهد: این امر اقتصاد نواحی استان را ناپایدار کرده است و توسعه ناهماهنگ نواحی روستایی، محدودیت منابع تولید در این نواحی، محدودیت سرمایه و نیروی انسانی متخصص و عقب ماندگی تکنولوژی از عمده چالش های محیطی، اقتصادی و اجتماعی نواحی روستایی است.
وی ادامه می دهد: اقتصاد روستایی در استان با مشکلات متعددی همراه است و عمده مشکل آن ناهمخوانی درآمد و هزینه های خانوارهای روستایی است. به گفته وی، برای بهبود اقتصاد روستایی استان راهکارهایی از جمله شناسایی محدودیت ها و ظرفیت های مناطق روستایی، تنوع بخشی به اقتصاد روستایی و رواج فعالیت های جدید باید ارائه شود. وی با بیان این که تکیه گاه اصلی اقتصاد روستایی استان کشاورزی است، اظهارمی کند: برای خروج از اقتصاد تک محصولی کارشناسان تنوع بخشی به اقتصاد روستایی را پیشنهاد می دهند با این حال روستاهای استان در این باره با قوت ورود پیدا نکرده اند و با این که در برخی از روستاها کارگاه های مشاغل خانگی دایر شده است اما باز هم تولیدات داخلی آن ها به دلیل نبود بازار فروش روی دست شان می ماند و منجر به افزایش درآمد نمی شود. وی ادامه می دهد: باید تصویر درستی از اقتصاد روستایی استان وجود داشته باشد تا در مرحله بعد بتوان تصمیم گیری و برنامه های راهبردی را ارائه کرد. لازمه دست یافتن به تصویر شفاف از اقتصاد روستایی استان تهیه آمار از وضعیت اقتصاد روستایی در بخش های مختلف است. بخشدار مرکزی شهرستان بجنورد هم با بیان این که اقتصاد و معیشت روستایی به واسطه خشکسالی ها، آفات باغ ها، حوادث طبیعی و بیماری های دامی به خطر افتاده است، می افزاید: با این حال تدابیری مانند پرداخت تسهیلات کم بهره برای حوادث به روستاییان اندیشیده شده است. «نودهی» با بیان این که تا پیش از این کمتر به اشتغال خانگی روستاها اهمیت داده می شد، اظهارمی کند: تنها اگر دامداری ها را به واسطه سنتی بودن آن ها مشاغل خرد خانگی محسوب کنیم می توان گفت روستاییان دارای مشاغل خرد و متوسط خانگی بوده اند با این حال از امروز تسهیلات ایجاد مشاغل خانگی در روستاها به روستاییان پرداخت می شود. وی ادامه می دهد: در آمد پایین روستاییان تحت تاثیر عوامل مختلفی از جمله خام فروشی محصولات تولیدی است و در حال حاضر عمده روستاهای استان از تولیدات خود بهره مند نمی شوند و به دلیل نبود صنایع تبدیلی محصولات تولیدی روستاییان با یک سوم قیمت واقعی فروخته می شود و در این بازار هم دلالان بسیاری حضور دارند.
وی می افزاید: توسعه صنایع تکمیلی و تبدیلی نیازمند سرمایه گذاری بخش خصوصی است و با این که تسهیلات دولتی کم بهره هم در این بخش وجود دارد اما سرمایه گذاری برای صنایع تبدیلی محصولات کشاورزی وجود ندارد.
در این باره، رئیس سازمان برنامه و بودجه خراسان شمالی با بیان این که اقتصاد روستایی کشور در بخش های تولیدی مستتر است، می افزاید: حدود 80 درصد تولید و 20 درصد خدمات در روستاهای کشور انجام می شود این در حالی است که این ارقام در حوزه شهری به ترتیب 30 و 70 درصد و موضوعی اساسی است.
«پورعیسی» اظهارمی کند: تولید به معنای فعالیت در بخش های صنعتی، کشاورزی و دیگر بخش هاست که عمدتا بیش از 90 درصد فعالیت های کشاورزی سهم حوزه روستایی و تنها 30 درصد ارزش افزوده بخش صنعت در حوزه روستایی است. این رقم برای بخش ساختمان 10 درصد و این در حالی است که ساختمان فقط 30 درصد بخش های اقتصادی را شامل می شود و به معنای واقعی تنها 3 درصد ارزش افزوده ساختمان سهم روستاهای کشور است.
وی با بیان این که در تمام کشور حدود 27 درصد تولید ناخالص داخلی سهم بخش روستایی است ادامه می دهد: این میزان در تمام کشور متعادل با جمعیت شهری است اما در استان ما متفاوت است زیرا 46 درصد جمعیت استان را جمعیت روستایی تشکیل می دهد.
وی اعلام می کند: سهم تولید روستایی از نظر ارزشی در استان نصف ارزش تولیدات شهری است و به بیان دیگر ارزش تولید ناخالص روستایی استان یک دوم ارزش تولید ناخالص شهری و سهم آن از کل تولیدات روستایی حدود یک درصد است.
«پورعیسی» بیشترین ارزش افزوده استان را 1.62 درصد و 1.41 درصد را مربوط به بهداشت و مددکاری و آموزش ذکر و اعلام می کند: خدمات و صنعت کمترین سهم ارزش افزوده را دارند و این رقم برای روستاهای استان نیم درصد است. اگر در کشور این رقم 100 باشد برای روستاهای استان نیم است.
وی ارزش افزوده بخش کشاورزی استان را به طور تقریبی 1.5 اعلام و اظهارمی کند: نرخ تورم روستایی بر اساس آخرین اطلاعات مهر ماه سال جاری در تمام کشور 8.2 درصد است و این عدد برای نرخ تورم روستایی استان 11.4 است که از کشور پیشی گرفته ایم.
وی به مقایسه در آمد روستایی استان و کشور هم می پردازد با این که درآمد روستایی استان نسبت به هزینه ها افزایش یافته است اما همچنان پایین تر از درآمد روستایی کشور قرار داریم.
وی افزود: بر اساس آخرین اطلاعات موجود از محصول ناخالص داخلی استان در سال 93 این عدد برای استان برابر با 743.098.85 ریال بوده است در حالی که این رقم برای کشور معادل 11.487.169.820 ریال بوده است اما سرانه برای همین سال برای استان 82.658 ریال و برای کشور 147.544 ریال بوده است و این بدین معناست که سرانه ناخالص داخلی یک نفر در سال 93 در خراسان شمالی 8 میلیون تومان بوده است در حالی که در کشور، این رقم برابر با 15 میلیون تومان بوده است.
وی با اشاره به نرخ اشتغال روستایی استان ابرازمی کند: نرخ اشتغال روستایی استان در سال 95 حدود 95.5 درصد است و نرخ بیکاری حدود 4.5 درصد است اما نکته اصلی این است که بیشتر اشتغال بخش روستایی فصلی است و اشتغال ناقص روستایی استان بیش از 18 درصد و جمعیت روستایی استان هم 377 هزار و 533 نفر است.
وی ادامه می دهد: جهت گیری کشاورزی ما به سمت نیمه صنعتی شدن و 40 درصد بخش کشاورزی استان باغداری است و بیشتر مردم روستایی استان دامدار هستند و بخش عمده مردم زراعت انجام می دهند.
وی می افزاید: در بخش دام استان 6 برابر مراتع دام دارد این در حالی است که در دنیا تعداد دام کاهش یافته اما تولید افزایش پیدا کرده است و این به دلیل راهیابی دانش بر مبنای اقتصاد روستایی و این در حالی است که پایه اقتصادی کشاورزی استان همچنان سنتی است.
وی راهکار را ورود دانش به فعالیت های کشاورزی به وسیله بخش خصوصی و حمایت های بخش دولتی می داند و اضافه می کند: در حوزه عشایری هم همچنان سنتی و شاهد تخریب مراتع هستیم که باید مانعی برای تولید محصولات زیان ده و پر آب طلب ایجاد کرد و باید به سمت ظرفیت هایی همچون تولید فرش متناسب با نیاز بازار و موضوعاتی همچون پایلوت شدن روستاهای استان در بحث انرژی خورشیدی رفت.